ների բախումների դինամիկայի դիտար– կումն ու էներգիայի բաշխումը նւ անց միջև, унцш այն դառնում է քիմ․ ֆիզիկա– յի խնդիր։ Ֆ․ ք–ի կարևոր առանձնահատ– կությունը քիմ․ ռեակցիաների մեխանիզ– մը բացահայտելն է։ Ֆ․ ք–ի օգնությամբ են ստեղծվել անօրգ․, օրգ․ և վերլուծա– կան քիմիաների, ինչպես նաև քիմ․ տեխ– նոլոգիայի տեսական հիմքերը։ Ֆ․ ք–ի զարգացումը 50-ական թվականներից ըս– կըսած բնորոշվում է հետազոտման ֆի– զիկ․ եղանակների առավել լայն կիււառ– մամբ։ Նյութերի և ռեակցիաների հետա– զոտման համար կիրառվում են ռենտ– գենյան ճառագայթների և էլեկտրոն! երի դիֆրակցիոն, տեսանելի, ուլտրամանու– շակագույն, ինֆրակարմիր սպեկտրււչա– փությունը, ՄՄՌ, ԷՊՌ, միջուկային ^ամ– մա ռեզոնանսի, կայուն և ռադիոակւոիվ իզոտոպների հետազոտման եղանակնե– րը։ Այդ խնդիրների լուծման համար լայ– նորեն կիրառվում են քվանտաքիմ․ [տե– սական եղանակները։ Օրգ․ նյութերւ և դրանց փոխարկումների հետազոտու– թյունն իրականացնում է ֆիզիկական օրգ․ քիմիան, որի գլխավոր խնդիրը >րգ․ նյութերի կառուցվածքի և ռեակցիոնունա– կության կապի հայտնաբերուվն է։ Ֆ․ ք–ի նշանակությունն անընդհատ աճում է աւև կենսբ․ և բժշկ․ խնդիրների լուծման հա– մար։ Գրկ․ Չալթիկյան Հ․ Հ․, Ֆիզիկական քիմիա, Ե․, 1975։ Жуховицкий А А․, Шварцман Jl․ А․, Физическая химия, 3 изд․, М․, 1976; Даниэльс Ф․, О л- берти Р․, Физическая химия, пер․ с а1гл․, М․, 1978; Эткинс П․, Физическая химия, пер․ с англ․, т․ 1–2, М․, 1980․ Ն․ Բեյյեբրսն
ՖԻԶԻԿԱՅԻ ԻՆ՜ՍՏԻՏՈՒՏ ԵՐԵՎԱՆԻ ՍՍՀՄ ատոմային Էներգիա– յի օգտագործման պ և մ ա– կան կոմիտեի (ԵրՖԻ), գիտս հե– տազոտական հիմնարկություն։ Ստեղծվել է 1943-ին և մինչև 1962-ը եղել ՀՍՍՀ ԴԱ կազմում։ ԵրՖԻ–ի հիմնադիրներն են Ա․ Ի․ Աչիխանովը և ինստ–ի առաջին դիրեկււոր Ա․ Ի․ Աչիխանյանը։ ԵրՖԻ–ի ստեղծւան համար Էական նշանակություն է ունեցել 1943-ին Արագած լեռան վրա ՍՍՀՄ ասա– ջին մշտական գործող բարձրլեռնային կայանի ստեղծումը (տես Արագածի ւոհե– զերական ճառագայթների հեաազոաԱան կայան), որն այժմ ՄՍՀՄ–ում տիեզերա– կան ճառագայթների ուսումնասիրման գիտական խոշոր կենտրոններից Է։ 1960-ին ստեղծվել է Նոր Աւէբերդի կատա– նը։ 1967-ից ԵրՖԻ–ում գործում է UU՝sU խոշորագույն Էլեկտրոնային արագացու– ցիչը՝ Երևանի Էլեկտրոնային սինխրւ տ– րոնը (6 Գէվ)։ Դիտական լաբորատոր}; ա– ներից բացի ինստ–ն ունի փորձնական Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտի շենքի ընդհանուր տեսքը Ինսաիաուտի հաշվո– ղական կենտրոնը արտադրություն, կրիոգենային կայան, գործում է հանրապետությունում ամենա– մեծ չափիչ հաշվողական կենտրոնը; Ինստ–ում կատարվող աշխատանքների հիմնական ուղղություններն են․ բարձր Էներգիայի տարրական մասնիկների և ատոմային միջուկի ֆիզիկան, ֆիզիկ, փորձի մեթոդիկան և ավտոմատացումը, արագացուցիչների ֆիզիկան և տեխնի– կան, գիտակիրառական հետազոտություն– ները։ ԵրՖԻ–ն բարձր Էներգիաների (1 9Հէ/-ից բարձր) ֆոտոնների և Էլեկտրոն– ների օգնությամբ տարրական մասնիկ– ների հիմնարար հատկությունների փոր– ձարարական ուսումնասիրման բնագա– վառի ՍՍՀՄ գլխավորող ինստ–ն Է։ Երե– վանի Էլեկտրոնային սինխրոտրոնով կա– տարվում են հադրոնների Էլեկտրամագ– նիսական կառուցվածքի, ֆոտոմիջուկա– յին ռեակցիաների մեխանիզմների, նյու– թի միջով Էլեկտրոնների անցման և ճա– ռագայթման դինամիկայի բազմակողմա– նի հետազոտություններ։ Արագածի և Նոր Ամբերդի կայանների աշխատանքի շնորհիվ ինստ–ը առաջատար դիրք է գրա– վում ատոմային միջուկների հետ գեր– բարձր Էներգիայի տիեզերական ճառա– գայթների փոխազդեցությունների հատ– կությունների ուսումնասիրման բնագա– վառում։ ՍՍՀՍ ԴԱ ֆիզիկայի ինստ–ի հետ հա– մատեղ մշակվել և իրականացվում է տիե– զերական ճառագայթների հետազոտման «Անի» համալիրի նախագիծը։ Ինսա–ի տեսական բաժնում կատարվում են տար– րական մասնիկների և դաշտի քվանտա– յին տեսության կարևորագույն պրոբլեմ– ների (քվանտային քրոմադինամիկայի և հադրոնների քվարկային մոդելների, տրամաչափ ելի դաշտերի տեսության, տարրական մասնիկների փոխազդեցու– թյունները միասնական կերպով նկարա– գրող տեսությունների, տեսական միջու– կային ֆիզիկայի ևն) ուսումնասիրություն– ներ։ Կատարվում են նաև տարբեր միջա– վայրերով լիցքավորված արագ մասնիկ– ների անցմամբ պայմանավորված Էլեկ– տրամագնիսական երևույթների բազմա– կողմանի տեսական հետազոտություններ, որոնց արդյունքները ներդրվել են ֆի– զիկ․ փորձի մեջ թե” ԵրՖԻ–ում, յ&ե՝ երկրի և արտասահմանի մի շարք գիտական կենտրոններում։ Տարվում են մասնիկնե– րի՝ սկզբունքորեն նոր դետեստորների ստեղծման և հայտնի դետեկտորների կա– տարելագործման ու վւորձակայանքնե– րում դրանց օգտագործման աշխատանք– ներ ։ Մասնավորապես, լայն ճանաչում են ստացել ռենտգենյան անցուասյին ճա– ռագայթման՝ ԵրՖԻ–ում մշակված դետեկ– տորները, որոնք եզակի հնարավորու– թյուն են ընձեռում զանազանելու գերռել– յատիվիստական լիցքավորված] մասնիկ– ները։ Մշակվում և ներդրվում եէւ փորձա– կայանքների ավտոմատացման համա– կարգեր։ Իրականացվում է Երևանի Էլեկ– տրոնային սինխրոտրոնի վերակառուց– ման և կատարելագործման երկարաժամ– կետ ծրագիր։ Սինխրոտրոնային ճառա– գայթման փնջերի օգտագործմամբ կի– րառական հետազոտություններ! են կա– տարվում ճառագայթային ֆիզիկայի և կիսահաղորդչային նյութերի ֆիզիկայի Ու տեխնիկայի, ճառագայթային կենսա– ֆիզիկայի, ինչպես նաև ռադիոֆիզիկայի բնագավառներում։ ինստ–ի աշխատակից– ները մասնակցել են ՍՍՀՄ և արտասահ– մանյան երկրների խոշորագույն արագա– ցուցիչներով կատարված մի շարշ ֆիզիկ, փորձերի նախապատրաստմանն ու իրա– գործմանը։ ԵրՖԻ–ում կատարված մի շարք աշխա– տանքներ նշվել են ՍՍՀՄ պետ․ (1948), լննինյան (1970) և ՀՍՍՀ պետ․ (1980) մրցանակներով։ ԵրՖԻ–ն ունի ասպիրան– տուրա և տեսական ֆիզիկայի, ատոմա– յին միջուկի և տարրական մաւնիկների ֆիզիկայի մասնագիտություններով գիտու– թյունների դոկտորի աստիճան (շնորհող մասնագիտացված խորհուրդ (1976-ից)։ Ա․ Ամաաունի, Հ․ Գո^ւքանյան
ՖԻԶԻԿԱՅԻ ԿԻՐԱՌԱԿԱՆ ՊՐՈԲԼԵՄՆԵ– ՐԻ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏ, ՀՍՍՀ ԳԱ գիտահետա– զոտական հիմնարկություն։ Կազմակերպ– վել է 1984-ին, ֆիզմաթ գիտ․ դ–ր Ա․ Ռ․ Մկրտչյանի գլխավորությամբ՝ ՀյՍՀ ԳԱ ֆիզիկայի կիրառական պրոբ եմների՝ ինստիտուտի իրավունքներով ’օժտված բաժնի հիման վրա։ Ֆ․ կ․ պ․ ի․ ունի 12 գիտական լաբորատորիա և գլխավոր ին– ժեների ծառայություն։ ինստ–ում կատար– վում են միջուկային ֆիզիկայի, պինդ մարմնի ֆիզիկայի և ձայնաֆ]ւզիկայի կից պրոբլեմների (արտաքին ներգործու– թյունների պայմաններում), կծկվան տի– պի պատիկ ինտեգրալ օպերաււորների ֆակտորացման և ճառագայթման փո– խանցման տեսության հետազուո ություն– ներ։ Ձայնական դաշտերում անգստրեմի կարգի ալիքի երկարության ճառագայթ– ների ցրման ասպարեզում ինստ–|ում կա– տարված հիմնարար հետազոտություն–
