- Ո№է (Fouche) Ժոզեֆ (1759-1820),
ֆրանս․ քաղ․ և պետ․ գործիչ։ Ստացել է հոգևոր կրթություն։ 1791-ին դալձել է Յակոբինյան ակումբի անդամ (Նան ոում)։ 1792-ին ընտրվել է Կոնվենաքւ անդամ, սկզբում մոտ էր ժիրոնդիսաներիԿ, այ– նուհետև հարել է յակոբինյան! երին։ Քվեարկել է Լյուդովիկոս XYI-ի finhui- պատժի օգտին։ Անօրինակ դաժանու– թյամբ ճնշել է հակահեղափոխ․ ելույթները դեպարտամենտներում՝ մահապատ ժի են– թարկելով նաև անմեղներին։ Տերմիդոր– յան հեղաշրջման (1794) կազմակերպիչ– ներից ու ղեկավարներից։ Դիրեկտորիա– յի ժամանակաշրջանում (1795–99) զբա– ղեցրել է դիվանագիտ․ պաշտռններ, 1799-ին նշանակվել ոստիկանության մի– նիստր։ Աջակցել է գեն․ Բոնապարտին՝ իրականացնելու Րրյումերի ւոաւնութի (1799-ի նոյեմբ․ 9–10) պետ․ հեղաշըր– ջումը։ Լյուդովիկոս XVIII-ի վերադարձից (1815) հետո նշանակվել է ոստիկանու– թյան մինիստր, սակայն շուտով Ւանվել պաշտոնից։ -«Արքայասպաններին» Ֆրան– սիայից արտաքսելու մասին 1816-էւն ըն– դունված դեկրետի հրապարակումից հետո մեկնել է Տրիեստ և ընդունել ս վստր․ հպատակություն։
ՖՈՒՇՈՒՆ, քաղաք Հս–Արլ, Չինաստա– նում, Լյաոնին նահանգում, Հուան էւե գե– տի ափին։ Մոտ 1,1 մլն բն․ (1982)։ Երկրի ծանր արդյունաբերության կենտ ւոննե– րից Է։ ֆ nMin․tr, ֆուօրներ, աստղեր, որոնց տեսանելի ճառագայթման հզորու– թյունը զարգացման որոշ շրջանում մոտ մեկ տարվա ընթացքում անընդհատ աճում է ավելի քան հարյուր անգամ, որիր հետո մնում է գրեթե անփոփոխ։ Անվււնումը կազմվել է այդպիսի փոփոխություն դրսե– վորած աոաջին աստղի՝ FU Օրիոնի («բռնկվել» է 1936-ին և մինչև օր ւ ունի ոՆսսՆԷ»լի ճառագայթման հաստատ ու՜ե հզորություն) անվան առաջին չորււ տա– ռից (Վ․ Համբարձումյանի առաջարկով)։ Ներկայումս հայտնի են մի քանի այլ Ֆ․։ Դրանցից V 1057 Կարապի աստղւ մին– չև «բռնկումը» (1970) ունեցել է T Ցուլի տիպի աստղի (տես Փոփոխական աւ աղեր) սպեկտր։ Այդ Փաստից հետևում Է, որ Ֆուորի երևույթը տեղի է ունենում T Ցուլի տիպի աստղերի հետ (հավանաբար մի քանի անգամ) աստղերի կյանյ ի այդ փուլում։ Ելնելով Ֆ–ի երիտասարդ տա– րիքից և նախաստղային նյութի՝ իհ մշա– կած վարկածից, Վ․ Համբարձումյանը տվել է Ֆուորի երևույթի մի հավանական բացատրություն։ Գրկ․ Мирз о я н Л․ В․, Нестаг цонар- ность и эволюция звезд, Е․, 1981․ Լ, Միսզոյան
ՖՈՒՉԺՈՈՒ, քաղաք և նավահանգիս ւո Արլ․ Չինաստանում, Մինցզյանի գետաբերանի մոտ։ Ֆուցզյան նահանգի վար ական կենտրոնն Է։ 1122 հզ․ բն․ (1982)։ ՖՈՒ9ԻԿ (Fucik) Ցուլիուս (23․։․1903, Պրագա –8․9․1943, Բեռլին), չեխոաովակ– յան կոմունիստական շարժման գործիչ, գրող, քննադատ, ժուռնալիստ։ ՉՄՄՀ ազգ․ հերոս։ ՉԿԿ անդամ 1921-ից։ Սովո– րել է Պրագայի համալսարանի վփլ․ ֆակ–ում։ 1920-ական թթ–ից՝ ՉԿԿ օրգան– 6ու․ Ֆաչիկ ներ «Ռուդե պրավո» («Rude prdvo») թերթի և «Տվորբա» («Tvorba») ամսագրի խմբագիրներից։ Ֆ–ի ռեպորտաժներն ու ակնարկները այդ տարիների կուսակցա– կան հրապարակախոսության ակնառու օրինակներ են։ 1930, 1934–36-ին եղել է ՍՍՀՄ–ում, որին նվիրել է «Այն երկ– րում, ուր մեր վաղն արդեն երեկվա օր Է» (1932) գիրքը և գեղարվեստական ակնարկների շարք։ 1930-ական թթ․ 2-րդ կեսին Ֆ–ի բազմակողմանի գործունեու– թյունը տոգորված էր հակաֆաշիստ, պայքարի ոգով։ 1941-ից նա, որպես ընդհատակյա ՉԿԿ ԿԿ–ի անդամ, ղեկա– վարել է կուսակցության ընդհատակյա հրատարակությունները։ 1942-ի ապրի– լին ձերբակալվել է գեստապոյի կողմից, 1943-ին տարվել է Գերմանիա և մահա– պատժի ենթարկվել։ Պրագայի Պանկրաց բանտում Ֆ․ գրել է «Ռեպորտաժ4 օղակը վզին» (հրտ․ 1945, հայ․ հրտ․ <4խոսք մահապատժից առաջ», 1949, թարգմանվել է ևս 70 լեզուներով) գիրքը, որը հակաֆաշիստ․ Դիմադրու– թյան մարտիկների հերոսության վավե– րագրական–գեղարվեստական վկայու– թյունն Է, չեխ գրկ–յան մեջ սոցիալիստ, ռեալիզմի նշանավոր ստեղծագործություն– ներից մեկը։ Գրքում հանրագումարի են բերված Ֆ–ի մտորումները կյանքի իմաս– տի, խաղաղության ճակատագրի համար յուրաքանչյուր մարդու պատասխանատը– վության չափի մասին։ Խաղաղության միջազգային մրցանակ (1950, ետմահու)։ ՉՄՄՀ ժուռնալիստների միությունը սահ– մանել է Ֆ–ի անվ, մրցանակ։ Երկ․ Избранное, М․, 1973․ Գրկ․ Вановская Т․ В․, Юлиус Фу– чик․ Очерк жизни и творчества, Л․, 1960; Фучикова Г․, Воспоминания о Ю․ Фу– чике, 3 изд․, М․, 1973․ ՖՈՒՏ (անգլ․ foot, բառացի՝ ոտնաթաթ), 1․ երկարության միավոր չափերի ռուս, համակարգում, գործածությունից հանվել է 1918-ին։ 1 Ֆ․= 1 /7 սաժեն= 12 դյույմն =0,3048 մ։ 2․ Երկարության միավոր անգլ․ չափերի համակարգում։ 1Ֆ․= 1/3 յարդ= 12 դ]Ո1յմ=։ 0,3048 է/․*
ՖՈՒՏԲՈԼ (անգլ․ football, foot – ոտք, ball – գնդակ), մարզական խաղ գնդա– կով։ խաղացողները ոտքով կամ մարմնի ցանկացած մասով (բացի ձեռքերից) ձըգ– տում են սահմանված ժամանակամիջո– ցում առավելագույն անգամ գնդակը անց– կացնել մրցակցի դարպասը։ Թիմում կա 11 խաղացող(այդ թվում՝դարպասապահը)։ խաղադաշտը նշագծված ուղղանկյուն խո– տածածկ հրապարակ է (100–110X69– 75 մ պաշտոնական խաղերի համար)։ Գնդակի տրամագիծն է 680–711 մմ, զանգվածը՝ 396–453 գ։ Դարպասի բարձ– րությունն է 2,44 t/, լայնությունը՝ 7,12 մ։ Ւ»աղի տևողությունը 90 /շ է (երկու խաղա– կես, 45-ական ր, 12–13 ր ընդմիջումով)։ Երեխաների և երիտասարդների մրցում– ների ժամանակ դաշտի չափերը և խաղի տևողությունը պակասեցվում են։ Ֆ–ի, որպես գնդակով խայլի, տարբե– րակներ եղել են Հին Արևելքո մ, Հին Հու՝ նաստանում, Հին Հոոմում։ Միջնադա– րում Ֆ․ հիշեցնող խաղերը տարածում են գտել Մեծ Բրիտանիայում, Ֆլ անսիայում, Ւտափայում, XVII–XVIII դդ/ Եվրոպայի մյուս երկրներում։ Ֆուտբոլային աոաջին ակումբը՝ «Շեֆիլդ յունայթեդ>-ը (1855 – 1957), և ազգ․ առաջին միությունը (1863) հիմնվել են Անգլիայում, ուր և մշակվել են խաղի ժամանակակից կանոնները։ 1904-ին հիմնադրվել է ֆուտբւ լային միու թյունների միջազգային ֆեդերացիան՝ ՖԻՖԱ–ն (1985-ին միավորում էր ավելի քան 150 երկրների ազգ․ միություն)։ Ֆ–ի առաջին միջազգային հանդիպումները տեղի են ունեցել 1902-ին (Ավստրիա– Հունգարիա, Արգենտինա–Ուրուգվայ)։ Օլիմպիական խաղերի ծրագրում է 1900-ից։ 1930-ից անց են կացվում Ֆ–ի աշխարհի, 1960-ից՝ Եվրոպա, ի (սկզբում Եվրոպայի, գավաթի խաղարկություն) առաջնություններ, 1955-ից՝ Եվրոպայի երկրների չեմպիոն թիմեր ւ գավաթի, 1960-ից՝ գավաթակիրների գավաթի, 1971-ից՝ ՈԻԵՖԱ–ի գավաթի խաղարկու– թյուններ։ Սուպերգավաթի խաղարկու– թյունը (եվրոպ․ երկրների չեմպիոն թի– մերի և գավաթակիրների քրցաշարերի նույն տարվա հաղթողների միջև) տեղի է ունենում 1973-ից, միջմայրցամաքային գավաթինը (սուպերգավաթակւփ և Հվ․ Ամերիկայի չեմպիոնների գավաթակրի միջև)՝ 1960-ից։ Օլիմպիական մրցաշարերում առավել հաջողությունների են հասել սոցիալիստ, երկրների թիմերը․ ՀԺՀ հավաքականը հաղթել է 1952, 1964, 1968-ին, ՍՍՀՄ–ինը՝ 1956-ին (1972, 1976 և 1980-ին բրոնզե մեդալակիր), ՀՍՖՀ–ինը՝ 1960-ին, ԼԺՀ–ինը՝ 1972-ին, ԴԴՀ–ինյր՝ 1976-ին, ՉՍՍՀ–ինը՝ 1980-ին։ Օլիմպիական չեմ– պիոններ են դարձել նաև Մեծ Բրիտանիա– յի (1900, 1908, 1912), Ուրոս1վայի (1924, 1928), Կանադայի (1904), Բելգիայի (1920), Իտալիայի (1936), Շվեդիայի (1948) հավաքականները։ Աշխարհի չեմ– պիոններ եղել են Բրազիլիայի (1958, 1962, 1970), Իտալիայի (1934, |938, 1982), Ուրուգվայի (1930, 1950), ԴՖՀ–Ի (1954, 1974), Անգլիայի (1966), Արգենտինայի (1978, 1986) հավաքականներդ։ Եվրոպա– յի չեմպիոնների կոչումը նվաճել են ՍՍՀՄ–ի (1960, արծաթե մեդալակիր՝ 1964, 1972), Իսպանիայի (1964), Իտա– լիայի (1968), ԴՖՀ–ի (1972, 1980), ՉՍՍՀ–ի (1976), Ֆրանսիայի (1984) հա– վաքականները։ Ռուսաստանում առաջին թիմե– րը կազմակերպվել են XIX դ․ վերջին։ Մրցումներ, այդ թվում միջքաղաքային, անցկացվել են 1897–98-ից։ 1!)12-ին հիմ– նադրվել է Համառուսա ստանյան ֆուտ– բոլային միությունը (նույն թվականից
