Տ․ ՐաղրամյանtS․ ԻսակովtS․tPuipuitջանյան Ս․ 1սուդյակով Սովետական ականավոր զորավարներ բանիկ Ւաւչսոորյանը առաջինը Հայկ․ ՍՍՀ–ում արժանացավ սոցիալիստական աշխատանքի հերոսի կոչման (1943)։ Նույն դեպոյի մեքենավար Գուրգեն Սբաջ– յանը պարգևատրվեց Լենիևի շքաևշաևով։ Քիչ դժվարություններ չհաղթահարեցիև ևաև գյուղի աշխատավորևերը։ Դյուղա– տևտ․ աշխատաևքևերի ծաևրությունն ըն– կավ կանաևց ուսերիև։ Նբաևց օգևում էիև դպրոցականները, քաղաքի աշխատավոր– ևերը։ Այևուամեևայևիվ, աշխատող ուժի հարցը լուծվում էր դժվարությամբ։ Տա– րեցտարի աշխատունակ կոլտնտեսական– ների թիվը ևվազում էր։ Չևայած այդ և այլ կարգի դժվարություններիև, հաևրա– պետությաև կոլտևտ․ գյուղացիություևը և սովխոզևերի աշխատողները լարված աշ– խատանքի շևորհիվ կատարում էին առա– ջադրանքները և ստաևձևած պարտավո– րությունները։ Գյուղատնտեսության առջև դրված խևդիրևերը լուծելու գործում մեծ դեր կատարեցիև ՄՏԿ–ևերի և սովխոզևերի քաղբաժինները, որոևք 1941-իև ևորից կազմակերպվեցիև։ Ավելացաև պարեևայիև կուլաուրաևե– րի, հատկապես հացահատիկի և կարտո– ֆիլի ցանքատարածությունևերը, իևչպես ևաև այգիևերի տարածությունը։ Պատե– րազմի վերջին շրջանում վերսկսվեց ջրանցքևերի ընդհատված շիևարարությու– ևը։ 1941–45-իև կոլտնտեսությունները ստացան 1 մլև 13 հզ․ ցեևտևեր հացահա– տիկ։ Հիմնականում պահպաևվեց խոշոր եղջերավոր աևասունների գլխաքանա– կը։ Անասևապահության վերելքի համար 1944-ին հանրապետությունը արժանա– ցավ ՊՊԿ–ի փոխանցիկ կարմիր դրոշին։ 1944-ին աևասնապահության գծով Հա– մամիութենակաև սոցմրցությաև մեջ հաղ– թող ճաևաչվեց Ստեփաևավաևի շրջանը, իսկ 1945-ին Կալինիևոյի շրջաևը ձեռք բերեց բարձր ցուցաևիշևեր, ևրաևց հաևձ– ևըվեց դարձյալ ՊՊԿ–ի փոխաևցիկ կար– միր դրոշը։ Պատերազմի ընթացքում Հա– յաստանի գյուղատնտեսության 500 առա– ջավորևեր պարգևատրվեցիև ՍՍՀՄ շքա– նշաններով ու մեդալներով։ 1941–42-ին Սովետական Միության թի– կունքի ամբողջ գործունեություևը վերա– կառուցվեց պատերազմի պահանջներին համապատասխան։ Հայաստանը ևս դար– ձավ սովետակաև բաևակի զիևաևոց։ ՍՍՀՄ ռազմատևտ․ հզորություևը հասավ և այևուհետև գերազաևցեց լավ զիևված թշևամուև, ստեղծվեց ՝ևյութատեխ․ ամուր բազա՝ ֆաշիստևերիև ջախջախելու, հաղ– թանակը ապահովելու համար։ Սովետական մարդկանց հայրենասիրու– թյաև ոգով դաստիարակելու, ևրանց կու– սակցության և սովետակաև իշխաևությաև շուրջը համախմբելու գործում մեծ աշխա– տաևք կատարեցիև գրականության, կուլ– տուրայի, արվեստի բնագավառի աշխա– տողևերը, մտավորակաևությաև մյուս ջո– կատևերը։ Դիտությաև աշխատողևերի և 1943-իև ստեղծված ՀՍՍՀ գիտությունների ակադեմիայի գործուևեությունը ծառայում էր թշնամու ջախջախմաևը, հաղթանակը արագացևելու ևպատակիև։ Հայ ժողովրդի զավակևերը, Սովետա– կաև Միությաև բոլոր ժողովուրդևերի զա– վակևերի հետ քաջաբար և աևձևվեր մարտևչում էիև ռազմաճակատում, ցու– ցաբերում խիզախությաև ու արիությաև օրիևակևեր։ Հայ մարտիկևեր և հրամաևատարևեր կայիև բոլոր ռազմաճակատևերում, տար– բեր զորատեսակներում։ Բրեստի հերոս պաշտպանևերի շարքերում թշևամուև քա– ջաբար դիմադրում էիև տասևյակ հայեր։ Նրաևց մեջ էիև Սոս Նուրիջանյանը, Շմա– վոև Դավթյաևը, Գուրգեև Ւաւչատրյաևը և ուրիշևեր։ Հայերը իրեևց լումաև ևերդրե– ցիև բոլոր հերոս քաղաքևերի պաշտպա– ևությաև մեջ։ Մարտերում ակտիվ մասևակ– ցություն ունեցաև գեն․-մայոր Հովհան– նես Բաղրամյաևը (հետագայում՝ Սովե– տակաև Միության մարշալ, Սովետակաև Միությաև կրկևակի հերոս), գեն․-լեյտե– նանտ, Սովետական Միության հերոս Մի– քայել Պարսեղովը, գեն․-մայոր Բագրատ Առուշանյանը, գեն․-մայոր Քրիստափոր Ալավերդյանը, գեն․–մայոր Իվան Վեքիլո– վը, գնդապետներ Հայկ Մարտիրոսյանը, Սարգիս Մարտիրոսյանը, Ստեփան Գի– նոսյանը, օդաչուներ Նելսոն Ստեփանյա– նը, Պատրիկ Գազազյանը, Լազար Չափ– չախյանը, շարքայիններ Արգամ Պետրոս– յանը, Համլետ Մաքսապետյանը և հայ ժողովրդի հազարավոր այլ զավակներ։ Հ․ Բաղրամյանը Կիևի պաշտպանու– թյունն իրականացնող Հվ–Արմ․ ռազմա– ճակատի շտաբի պետի տեղակալն էր և օպերատիվ բաժնի պետը։ Ավելի քան 2 ամիս սովետական զորքերն այստեղ հա– մառ մարտեր էին մղում և դիմագրավում ֆաշիստ, ուժերին։ 1941-ի նոյեմբեր– դեկտեմբերին, Մոսկվայի ճակատամար– տի ժամանակ, հաջողությամբ իրականաց– վեցին Դոնի Ռոստովի և Ելեցի ազատա– գրման մարտական գործողությունները, որոնց պլանավորման և իրականացման մեջ մեծ էր Հ․ Բաղրամյանի դերը։ Կուրսկի ճակատամարտում, որով ավարտվեց արմատական բեկումը պա– տերազմի ընթացքում, գեն․–լեյտենանտ Հ․ Բաղրամյանը ղեկավարում էր 11-րդ գվարդիական բանակի գործողություննե– րը։ Այնուհետև Բաղրամյանը 1-ին Մերձ– բալթյան ռազմաճակատի հրամանատարն էր, երբ նոր ուժով դրսևորվեց նրա զո– րավարական տաղանդը։ Նրա ղեկավա– րած զորքերը ազատագրեցին Բելոռու– սիայի և Մերձբալթիկայի բազմաթիվ քա– ղաքներ ու շրջաններ և իրականացրին թշնամու մեծ խմբավորման շրջապատումն ու ջախջախումը Տուկումսի ու Լիբավայի շրջանում։ Միքայել Պարսեղովը, որն աչքի էր ըն– կել սովեաա–ֆիննական պատերազմի ժա– մանակ և առաջին հայորդիների թվում ար– ժանացել Մովետական Միության հերոսի կոչման, Հայրենական պատերազմի սկըզ– բին Հվ–Արմ․ ռազմաճակատի և Հվ–Արմ․ ուղղության հրետանու պետն էր։ Նրա ղե– կավարած զորքերը թշնամու առաջխաղա– ցումը կաշկանդեցին Տերնոպոլի, Լվովի և այլ շրջաններում և հատկապես Կիևի մատույցներում, ակտիվ գործողություն– ներ զարգացրին Մոսկվայի ճակատամար– տի ժամանակ, մասնակցելով Ելեցի ազա– տագրմանը։ Պատերազմի սկզբին սահ– մանային բանակի շտաբի պետ էր գեն․- մայոր Բագրատ Առուշանյանը։ Հվ․ ռազ– մաճակատի զորքերի կազմում բանակը մասնակցեց Դոնի Ռոստովի համար մար– տերին։ Հետագայում, երբ գերմանաֆա– շիստ․ զորքերին ջախջախիչ հարվածներ էին հասցվում Բալթիկ ծովի շրջանում և Արլ․ Պրուսիայում, նա բանակի հրամանա– տարի տեղակալ էր 1-ին Մերձբալթյան ռազմաճակատում և գվարդիական կոր– պուսի հրամանատար 3-րդ Բելոռուսա– կան ռազմաճակատում։ Լենինգրադի պաշտպանության ժամա– նակ աչքի ընկավ խիզախ օդաչու Նելսոն Ստեփանյանը։ Նա մասնակցեց նաև Օդե– սայի, Սևաստոպոլի և Կովկասի պաշտպա– նությանը և նորից վերադարձավ Բալթյան նավատորմ։ Սովետական Միության հե– րոսի կոչում նրան շնորհվեց 1942-ի հոկ–
