Սննդի արդյունաբերության կարևորագույն արտադրատե– սակների թողարկման աճը Հ Ս Ս Հ–ու մ Սննդի արդյունաբերության արտադրանքը 1913 1940 1950 1970 1980 1985 Շաքար–շաքարավազ, հզ․ աայդ թվում՝ շաքարի ճակնդեղից, հզ․ աՄիս (ներառյալ 1-ին կարգի ենթամթերք– _ 4,5 16,1 20,0 22,56 – – 4,5 9,4 12,8 9,1 ներ), հզ․ иг – 8,6 12,4 27,3 54,6 70,3 Ձկնեղեն, հզ․ տ 0,5 1․2 1,13 1,20 4,1 5,7 Երշիկ, հզ․ ա– 0,9 1․6 12,2 20,8 26,2 Պանիր և բրինզա յուղալի,հզ․ w – 2,0 3,1 15,2 23,0 26,7 Կաթնեղեն (կաթի հաշվով), հզ․ иг – 1․9 3,2 82,7 148,7 177,1 6ոսլ բուսական, հզ․ ա– 6,1 5,6 11,0 6,7 6,8 Պահածոներ,մլն պայմ․ տուփ 1,0 17,3 31,4 241,4 416,1 493,6 Հրուշակեղեն, հզ․ иг 3,0 7,6 18,6 31,5 40,5 Մակարոնեղեն, հզ․ ա– 2,5 4,3 7,2 14,0 14,0 Դինի խաղողի, հզ․ դչ 188 1117 1527 8158 9263 6640 Կոնյակ, հզ․ դչ 48 63 96 660 1112 1670 Գարեշուր, հզ․ դչ 54 523 572 3758 5716 6030 Ոչ ալկոհոլային խմիչքներ, հզ․ դչ – – 337 3792 4919 4400 Ծխախոտ և սիգարեթներ, մլն հատ – 1084 2579 6716 9776 11960 Ալյուր, հզ․ տ – 127 172 270 318,3 393,0 բար խոշոր ու մի քանի հարյուր մանր տնայնագործ, ձեռնարկություններ։ Առա– վել զարգացած էր գինու–կոնյակի ճյուղը (տալիս էր Անդրկովկասում արտադրվող կոնյակի 73%–ը և սպիրտի 38%–ը)։ Սովետական իշխանությաև հաստատու– մից հետո գյուղատնտեսության վերակա– ռուցման հետ սկսեց զարգանալ նաև սննդի արդյունաբերությունը։ 1927-ին ար– տադրանքի ծավալը գերազանցեց 1913-ի մակարդակը։ Կազմակերպվեցին նոր ար– տադրություններ, ստեղծվեց ՀՍՍՀ սնընդ– արդյունաբերության ինդուստրիալ նյու– թատեխ․ բազան։ 1921–40-ին կառուցվե– ցին և շահագործման հանձնվեցին Արզնու հանքային ջրերի լցման, Երևանի պահա– ծոների, Ուզունթալայի ֆերմենտացման գործարանները, Երևանի և Լենինականի մսի, Երևանի ձեթ–օճառի կոմբինատները, Երևանի ծխախոտի ու հրուշակեղենի–մա– կարոնի ֆաբրիկաները, յուղի և պանրի գործարանները (այդ թվում՝ Կալինինո– յինը) Ան; 1921–38-ին սննդարդյունաբե– րության մեջ կապիտալ ներդրումները կազմեցին 82,4 մլն ռ․ կամ ՀՍՍՀ արդյու– նաբերության մեջ (առանց էներգետիկա– յի) կատարված բոլոր ներդրումների 16,5% –ը։ Ստեղծվեց սննդամթերքի ար– տադրության ինդուստրիալ բազա։ Ար– տադրության հին ճյուղերի արմատական տեխ․ վերակառուցման հետ ստեղծվեցին նոր՝ մսի, ձկան սառնարանային, ձեթ– օճառի, կաթնամթերքի, ծխախոտի, հացի, հրուշակեղենի, մակարոնի և հանքային ջրերի ճյուղերը։ 1940-ին 1913-ի համեմա– տությամբ համախառն արտադրանքի ծա– վալն աճեց 8 անգամ։ Հայրենական մեծ պատերազմի տարի– ներին էապես փոխվեց արտադրության ճյուղային կառուցվածքն ու արտադրան– քի տեսականին։ Առանձին ձեռնարկու– թյուններ սկսեցին ռազմաճակատի հա– մար թողարկել հատուկ նշանակության արտադրանք։ Համախառն արտադրանքի ծավալը 1940-ի համեմատությամբ կրճատ– վեց 30% –ով։ Այդ տարիներին շահագործ– ման հանձնվեցին Երևանի հացի N 3, հիդրոգենացման, Արզնու ապակե տարա– յի, Շուրաբադի պանրի և այլ գործարան– ներ։ 1950-ին արդյունաբերության հա– մախառն արտադրանքի ծավալը գերազան– ցեց նախապատերազմյան մակարդակը 38% –ով, իսկ 1945-ի համեմատությամբ աճեց գրեթե 2,5 անգամ։ 1951–58-ին գործարկվեցին սննդի արդ– յունաբերության նոր ձեռնարկություններ (Երևանի կոնյակի, մարգարինի, գարե– ջրի, Փարաքարի գինու, Սպիտակի կիտ– րոնաթթվի գործարանները, Լենինականի հրուշակեղենի ֆաբրիկան, մի շարք պան– րագործարաններ ևն), վերակառուցվե– ցին ու ընդարձակվեցին հևերը, մեքենա– յացվեցին ու ավտոմատացվեցին աշխա– տատար պրոցեսները, կատարելագործ– վեց արտադրության տեխնոլոգիան։ 1961–85-ին կառուցվեցին Այգավանի կոն– յակի, Երասխի, Եղվարդի, Իջևանի գինու, էջմիածնի, Արտաշատի, Մասիսի և Ախթա– լայի պահածոների, Ախուրյանի կաթի, Սպիտակի, Մարտունիի, Իջևանի պանրի, Աբովյանի, Լենինականի գարեջրի գոր– ծարանները, Երևանի կաթի, Սպիտակի հացամթերքների, Կամոյի մսի կոմբի– նատները։ Ներդրվել է «պեպսի–կոլայի», շաքարախտով հիվանդների համար ոչ ալ– կոհոլային խմիչքների արտադրությունը։ 1961–85-ին սննդի արդյունաբերության մեջ կապիտալ ներդրումները կազմել են 760 մլն ռ․ (1984-ի համադրելի գներով)։ 1985-ին 1940-ի համեմատությամբ սննդի արդյունաբերության համախառն արտա– դրանքի ծավալը աճել է 10,6 անգամ, իսկ աշխատանքի արտադրողականությունը՝ 4,2 անգամ։ Բարելավվել է ձեռնարկու– թյունների աշխարհագրական տեղաբաշ– խումը։ Վերամշակող ձեռնարկություններն ստեղծվել են գյուղատնտ․ արտադրության հումքի բազաների մոտ։ Սննդի արդյունա– բերության ձեռնարկություններ կան ՀՍՍՀ բոլոր վարչական շրջաններում, բայց հիմ– նականում կենտրոնացված են Երևանում և Արարատյան դաշտավայրի շրջաննե– րում։ է․ Րաբայան, Լ․ Գաչոյան Երեանի մսի կոմբինատի փաթեթավորման արտադրամասը Մսի արդյունաբերություն։ ճյուղը ՀՍՍՀ–ում իրականացնում է կենդանինե– րի, թռչունների մթերումն ու սպանդը, արտադրում երշիկ, մսի պահածո, կիսա– ֆաբրիկատներ, բաստուրմա, ապխաած միս ևն։ Նախահեղ․ Հայաստանում մսի արդյու– նաբերություն չի եղել։ Երևանում ու Ալեք– սանդրապոլում կային միայն հարմարու– թյուններից զուրկ, մանր սպանդանոցներ։ Մսի արդյունաբերության զարգացումն սկսվեց 1929-ից։ 1932-ին գործարկվեց Երևանի մսի կոմբինատը (1959-ին շա– հագործման հանձնվեց կոմբինատի նոր համալիրը, հզորությունը 50 ա միս և 8 ա երշիկ՝ մեկ հերթափոխում, իսկ 1977-ին՝ կիսաֆաբրիկատների արտադրամասը, հզորությունը 29,6 ա՝ մեկ հերթափոխում)։ 1935-ին շահագործման հանձնվեց Լենի– նականի մսի–պահածոների կոմբինատը Լենինականի մսի–պահածոների կոմբինատի երշիկի լցման արտադրամասը (հզորությունը 58 ա միս, 0,7 ա երշիկ՝ մեկ հերթափոխում)։ 1958-ին շարք մտան Կիրովականի և Ղափանի (հզորությունը 10 in միս և 2,5 ա երշիկ՝ մեկ հերթափո– խում), 1980-ին՝ Կամոյի (30 ա միս, 5,0 տ երշիկ՝ մեկ հերթափոխում) մսի կոմ– բինատները։ Արագ տեմպերով զարգա– ցավ մսի արդյունաբերությունը 8–9-րդ հնգամյակներում։ Վերակառուցվեցին եր– շիկի, ճարպերի, ենթամթերքների արտա– դրամասերը, մեծացավ դրանց հզորու– Մսի արդյունաբերության հիմնական արտադրատեսակների թողարկման դինամիկան 1913 1940 1950 1970 1980 1985 Միս (ներառյալ 1-ին կարգի ենթամթերքնե՝ րը),հզ․ иг Երշիկ, հզ․ ա– 8,6 0,9 12,4 1,6 27,3 12,2 54,6 20,8 70,3 26,2
