քի ծավալով առաջատար են թեթև (23%), քիմ․ (22%) արդյունաբերությունը, մե– քենաշինությունը (10%)։ Արտադրվում են ճշգրիտ մետաղահատ հաստոցներ, ավ– տոմատացման միջոցներ ու սարքեր, բարձրջերմաստիճանային էլեկտրաջեռու– ցիչներ, ավտոգեն մեքենաներ, տեքստիլ, տրիկոտաժեղեն, շվեյցարական պանիր, ցինկի ու կապարի խտանյութ։ Գյուղատնտեսության մասնագիտաց– ման ճյուղերն են կարտոֆիլագործությու– նը (հանրապետության արտադրանքի 40%–ը), կաթնամսատու անասնաբուծու– թյունը (կաթի արտադրության 20 %-ը)։ Զարգացած են հացահատիկային տնտե– սությունը, այգեգործությունը։ Գլխավոր տրանսպորտային զարկե– րակները Դեբեդի հովտով անցնող եր– կաթուղային ու ավտոմոբիլային, ինչպես նան Կիրովական–Ստեփանավան–Կա– լինինո ավտոմոբիլային մայրուղիներն են։ Գործում են գիտահետազոտական հիմ– նարկներ, մանկավարժ, ինստ․ U Երևանի պոլիտեխ․ ինստ–ի մասնաճյուղ։
ՍԵՎԱՆԻ ՍՈՑԻԱԼ–ՏՆՏ․ ՇՐՋԱՆ, ընդ– գրկում է Կամոյի, Կրասնոսելսկի, Հրազ– դանի, Մարտունու, Սևանի և վարդենիսի վարչ․ շրջանները, Հրազդան, մնան, Կամո, Չարենցավան և Ծաղկաձոր հանրապետ․ ենթակայության քաղաքները։ Տարածութ․4 6,5 հզ․ կմ2 (ՀՍՍՀ տարածքի 21,8%), բն․՝ 361 հզ․ մարդ (ՀՍՍՀ բնակչության, 10,8%-ը, 1985)։ Ընդերքը հարուստ է նե– ֆելինային սիենիտների, երկաթի, մագ– նեզիտի, բազալտի, պեմզայի ևն հանքա– նյութերի պաշարներով։ Առանձնանում է բնակչության ինքնատիպ տարաբնակեց– մամբ։ Բնակավայրերը մեծ մասամբ մի– ջին մեծության և խոշոր գյուղեր են՝ տե– ղաբաշխված Սևանա լճի մերձափնյա նեղ գոտում և գետահովիտներում։ Հայաստանում մինչև սովետական իշ– խանության հռչակումը շրջանն ուներ զար– գացման ամենացածր մակարդակ։ Միակ քաղ․ բնակավայրը Նոր Բայազետն էր (այժմ՝ Կամո)։ Սոց․ շինարարության, հատկապես հետպատերազմյան տարինե– րին զարգացել է արդյունաբերությունը, երկաթուղային շինարարությունը։ Կառուց– վել են Սևան–Հրազդան ոռոգիչ–էներգե– տիկ համակարգը (Սևանի լճային, Աթար– բեկյանի և Գյումուշի հէկեր), Հրազդան քաղաքում՝ հանրապետության ամենա– հզոր (1100 հզ․ կվա) պետ․ շրջ․ էլեկտրա– կայանը (ՊՇԷԿ), «Հրազդանի մեքենաշի– նարար» միավորումը, թեթև, սննդի և շինանյութերի արդյունաբերության մի շարք ձեռնարկություններ։ Գործում է Զո– դի ոսկու հանքավայրը։ 1960-ական թթ․ երկաթուղին Երևանից հասավ Սևան, 1976-ին՝ Զոդ։ Ձևավորվել է Սևան–Հրազ– դան արդ․ հանգույցը։ Ստեղծվել են արդ․ ոչ մեծ կենտրոններ՝ Կամո, Մարտունի, Վարդենիս, Կրասնոսելսկ։ ՀՍՍՀ էկոնոմիկայում նախկինում շըր– շանի արդ․ արտադրանքի ծավալը կազ– մում էր 0,5%, այժմ՝ ավելի քան 7% ։ Հան– րապետության գյուղատնտ․ արտադրան– քի ծավալի մեջ նրա բաժինը 13% է։ Շրջանի արդյունաբերությունը արտա– դրանքի ծավալով 4 անգամ գերազան– ցում է գյուղատնտ․ համախառն արտա– դրանքի ծավալին։ Առաջատար ճյուղերն են մեքենաշինությունը (ՀՍՍՀ մեքենաշի– նության 10%), էլեկտրաէներգետիկան (ՀՍՍՀ–ում արտադրվող էլեկտրաէներ– գիայի 1/3-ը), գունավոր մետալուրգիան (ոսկու արդյունաբերությունը), շինանյու– թերի, թեթև և սննդի արդյունաբերությու– նը։ Ունի բազմաճյուղ գյուղատնտեսու– թյուն՝ անասնաբուծության գերակշռու– թյամբ, որը տալիս է հանրապետության բրդի համախառն արտադրանքի 26% –ը, կաթի և մսի՝ 15–20%–ը։ Երկրագործու– թյան գլխավոր ճյուղերն են հացահատիկի արտադրությունը (17%), ծխախոտագոր– ծությունը (37%) և կարտոֆիլագործու– թյունը (30%)։ Մարմարիկ–Արզականի գոտում և Սե– վանա լճի ափերին ստեղծվել են հանգստի կենտրոններ, հաղորդակցության ճանա– պարհների զարգացած ցանց։ Շրջանի տա– րածքով են անցնում Երևան–Հրազդան– իջևան և Սևանա լճի հս–արլ․ ափագծով անցնող երկաթուղին, Երևան–Սևան և Սևանա լիճն օղակող ավտոմայրուղինե– րը։ Շրջանի բնակավայրերի միջև կա ավ– տոբուսային հաղորդակցություն։
ՍՅՈՒՆԻՔԻ ՍՈՑԻԱԼ–ՏՆՏ․ ՇՐՋԱՆ, ընդ– գրկում է Ազիզբեկովի, Գորիսի, Եղեգնա– ձորի, Ղավւանի, Մեղրու, Սիսիանի վարչ․ շրջանները, Ղափան, Գորիս և Ջերմուկ հանրապետական ենթակայության քա– ղաքները։ Տարածությունը 6,7 հզ․ կմ2 է (հանրապետության տարածքի 22,2%–ը, տարածքով ամենաընդարձակը), բն․՝ 207,4 հզ․ մարդ (հանրապետության բնակ– չության 6%–ը, 1985)։ Գտնվում է հանրա– պետության հվ–ում, գլխավոր տնտ․ կենտ– րոններից հեռու։ Թույլ է զարգացսլծ ար– տաքին տնտ․ կապերն իրականացնող տրանսպորտային ցանցը։ Տարածքով են հոսում Արաքսը, Որոտանը, Արփան, Ող– ջին, որոնց ջրերը մասամբ են օգտագործ– վում արտադր․ ոլորտում։ Ընդերքը հա– րուստ է մոլիբդենի, պղնձի, բագմամե– տաղային, երկաթի, բազալտի, գրանիտի, մարմարի, դիատոմիտների և այլ օգտա– կար հանածոներով։ Սոց․ շինարարության տարիներին վե– րածվել է ինդուստրիալ–ագր․ շրջանի։ Տա– լիս է ՀՍՍՀ արդյունաբերության համա– խառն արտադրանքի 4%–ը, ազգային եկա– մուտի ծավալի մոտ 5%–ը, գյուղատնտ․ համախառն արտադրանքի՝ 9%–ը։ Չնա– յած հարուստ բնական ռեսուրսներին տնտ․ զարգացման ցուցանիշներով սո– ցիալ–տնտ․ շրջանների շարքում գրավում է վերջին տեղը։ Տնտեսության առաջա– տար ճյուղը արդյունաբերությունն է, որը համախառն արտադրանքի ծավալով 2,5 անգամ գերազանցում է գյուղատնտեսու– թյանը։ Մեծ տեսակարար կշիռ ունեն հանքարդյունահանող արդյունաբերու– թյունը (մոտ 30%), մեքենաշինությունը (20%), սննդի և թեթև արդյունաբերու– թյունը։ Պղնձամոլիբդենային ու պղնձի հանքանյութի արդյունահանման և հա– րըստացման միութենական նշանակու– թյան ձեռնարկություններ կան Ղափա– նում, Քաջարանում, Ագարակում։ Շրջանը տալիս է հանրապետության գունավոր մետալուրգիայի արտադրանքի մոտ 45%–ը, պղնձի հանքանյութի ու խտանյու– թի հիմնական մասը, ՄԱՀՄ–ում արտա– դրվող մոլիբդենի խտանյութի զգալի մասը։ Մեքենաշինության արտադրանքի մեծ մասը առաքվում է հանրապետության սահմաններից դուրս։ Արդ․ համալիրի հիմքը կազմում է Ղափան–Քաջարան արդ․ հանգույցը։ Գորիս, Սիսիան քաղաք– ների և Որոտանի հիդրոտեխ․ կասկադի բազայի վրա ձևավորվում է՝շրջանի երկ– րորդ արդ․ հանգույցը։ Գյուղատնտ․ մաս– նագիտացման ճյուղերն են անասնաբու– ծությունը ու ծխախոտագործությունը։ Շրջանին բաժին է ընկնում հանրապետու– թյան ոչխարների գլխաքանակի 20%-ը, խոշոր եղջերավոր անասունների՝ 17%-ը, ծխախոտի արտադրության՝ 12%-ը, պտուղների՝ 6%–ը։ Եղեգնաձորի ու Մեղ– րու վարչ․ շրջաններում ապրանքային նշանակություն ունեն պտղաբուծությու– նը, մասամբ նաև խաղողագործությունը, Սիսիանի ու Գորիսի շրջաններում՝ հա– ցահատիկի արտադրությունը։ Լեռնային բարդ ռելիեֆի պատճառով շրջանի միայն հվ․ մասով է անցնում երկաթուղին (Մեղ– րի, Ղափան), կառուցվում է Վարդենիս– Զերմուկ երկաթուղին։ Տնտ․ կապերը հիմ– նականում իրականացվում են ավտո– տրանսպորտով։ Գլխավոր մայրուղին Երևան–Երասխ–Միսիան–Գորիս–Ղա– փան–Մեղրի ավտոխճուղին է։
ԱՂՍՏԵՎԻ ՍՈՑԻԱԼ–ՏՆՏ․ ՇՐՋԱՆ, ընդ– գրկում է Իջևանի, Նոյեմբերյանի, Շւսմ– շադինի վարչ․ շրջանները, Իջևան և Դի– լիջան հանրապետական ենթակայության քաղաքները։ Տարածությունը 2,7 հզ․ կմ2 է (հանրապետության տարածքի 9%-ը), բն․՝ 139,1 հզ․ մարդ (հանրապետության բնակչության՝ 4%-ը, 1985)։ Խոշոր գետը Աղստևն է։ Հողակլիմայական պայմաննե– րը նպաստավոր են մերձարևադարձային կուլտուրաներ աճեցնելու համար։ Հա– րուստ է անտառներով, աղքատ՝ հանքա– հումքային ռեսուրսներով։ Շահագործվում է բենթոնիտային կավերի հանքավայրը։ Կան ագատի, մարմարի ու հանքային ջրերի պաշարներ։ Հանքային հումքի հետախուզված պա– շարներ ու էներգետիկ ռեսուրսներ չու– նենալու պատճառով ցածր արդ․ մակար– դակ ունեցող սոցիալ–տնտ․ շրջան է։ Հետ– պատերազմյան տարիներին շահագործման հանձնվեցին բենթոնիտային կավերի կոմ– բինատը (Ագատամուտ), մեքենաշին․, սննդի, թեթև, շինանյութերի արդ․ ձեռ– նարկություններ։ Կարևոր նշանակություն ունեցան Ղազախ–Երևան գազամուղի, Աղստաֆա–Աթարբեկյան բարձր լարման էլեկտրահաղորդման գծի, Աղստաֆա– Իջևան–Հրազդան երկաթուղու կառուցու– մը։ Ունի զարգացած գյուղատնտեսություն։ Տալիս է ՀՍՍՀ գյուղատնտ․ համախառն արտադրանքի 9%-ը։ Գյուղատնտ․ հան– դակների միավոր տարածությունից ըս– տացվող արտադրանքի ծավալով զիջում է միայն Արարատյան տնտ․ շրջանին։ Տալիս է հանրապետության ծխախոտի արտադրանքի 33% –ը, պտուղների՝ 23%–ը։ ՀՍՍՀ երկրորդ այգեգործական շրջանն է (Արարատյան տնտ․ շրջանից հետո)։ Աչքի է ընկնում նաև խոզաբուծու– թյամբ, կարտոֆիլի ու խաղողի արտա–
