1952-ից սկսած կարևոր հետազոտու– թյուններ են կատարվել մակերևութային երևույթների ուսումնասիրության բնագա– վառում․ ուսումնասիրվել են վւոշի կալցիու– մի միասիլիկատի ադսորբցիոն հատ– կություններն ու նրա պարունակած ջրի բնույթը։ 1960-ական թթ․ մեծ հետաքրքրություն առաջացավ չլուծվող միամոլեկուլային շերտով ջրի գոլորշիացման նվազեցման պրոբլեմի նկատմամբ, արդյունքները ջրա– յին բաց ավազանների վրա կիրառելու հեռանկարով։ Մշակվեց միաշերտի միջով ջրի գոլորշիացման տեսություն (Տ․ Քըր– մոյան)։ Մակերևութային ակտիվ նյութե– րի (ՄԱՆ) միցելային լուծույթների և լիո– տրոպ հեղուկ բյուրեղների ֆիզիկաքիմ․ ուսումնասիրությունների հիման վրա ստեղծվեց միցելային համակարգերի կա– ռուցվածքը բնութագրող տեսություն, որի համաձայն դրանք շարժուն, հեղոլկանը– ման և սեղմելի համակարգեր են, որոնք ունեն բյուրեղական որոշ հատկություն– ներ, առաջացնում են «թարթող» բյուրեղ– ներ։ Այդ հատկությունների շնորհիվ ՄԱՆ–երն օգտագործվում են չափիչ սար– քերում (խոնավաչափեր ևն) որպես զգա– յուն տարր, ինչպես նաև կիրառվում միցե– լաէմուլսիոն պոլիմերման համակարգե– րում սինթեզվող պոլիմերների հատկու– թյուններր կարգավորելու նպատակով (Ա․ Շահինյան, Լ․ Մելքոնյան)։ Քիմիական ֆիզիկա։ Որպես գիտության ինքնուրույն ճյուղի ստեղծումը Հայաս– տանում կապված է Ա․ Նալբանդյանի ան– վան հետ։ 1959-ին, ՀՍՍՀ ԴԱ համակար– գում, նրա ղեկավարությամբ ստեղծվեց քիմ․ ֆիզիկայի լաբորատորիա, 1975-ից՝ ինստ․։ Հետազոտությունները տարվում են երկու հիմնական ուղղություններով․ 1) օքսիդացման բարդ ռեակցիաների քիմ․ կինետիկա և 2) ինքնատարածվող բարձր– ջերմաստիճանային սինթեզ։ Նրանցից առաջինը նպատակ ունի հետազոտել բարդ օքսիդացման ռեակցիաների մեխա– նիզմը, մասնավորապես ածխաջրածին– ների և միջանկյալ նյութերի օքսիդացման օրինաչափությունները։ Կատարված հե– տազոտությունները բերեցին շղթայական ռեակցիաների տեսության զարգացմանը և ժող․ տնտեսության համար կարևոր նյու– թերի (սպիրտներ, գերօքսիդային, էպօք– սիդային միացություններ, օրգ․ թթուներ ևն) ստացման գիտ․ հիմունքների մշակ– մանը։ Ստեղծվել է օրգ․ միացություննե– րի գազաֆազ օքսիդացման բարդ պրոցե– սում առաջացող և ռեակցիայի ընթացքը պայմանավորող ակտիվ կենտրոնների4 բազմատոմ ռադիկալների հայտնաբեր– ման եղանակ, որը հիմնված է էլեկտրոնա– յին պարամագնիսական ռեզոնանսի և ռադիկալների սառեցման եղանակի հա– մակցման վրա։ Առաջին անգամ ածխա– ջրածինների օքսիդացման ռեակցիանե– րում (ջերմային, լուսաքիմ․, կատալիտիկ և սառը բոցում) հայտնաբերվեցին գերօք– սիդային ռադիկալներ և հետազոտվեցին նրանց առաջացման, կուտակման և ծախս– ման օրինաչափությունները (Ի․ Վարդան– յան, Ա․ Մանթաշյան, Թ․ Ղարիբյան և ուրիշներ)։ Հայտնաբերվել և ուսումնա– սիրվել է ջրածնի և ածխաջրածինների ջերմային օքսիդացման շղթայական ռեակ– ցիայի առավել դանդաղ Փուլը՝ շղթայի առաջացումը, որը, ինչպես պարզվել է, իրականանում է տարասեռ (ցածրջեր– մաստիճանային) և համասեռ (բարձրջեր– մաստիճանային) մեխանիզմներով։ Պարզ– վել է, որ ածխաջրածինների և ալդե– հիդների գազաֆազ օքսիդացման ռեակ– ցիաներում տեղի է ունենում շղթաների տարասեռ ճյուղավորում, որն անոթի պա– տերի վրա գերօքսիդային միացություն– ների ռադիկալային քայքայման հետևանք է։ Գերօքսիդների ռադիկալային քայքա– յումն օգտագործվել է մեթանի և ալդեհիդ– ների օքսիդացումը խթանելու համար։ Կարևոր կիրառական նշանակություն ունեն սիլանների քայքայման կինետիկա– կան հետազոտությունները և սիլիցիումա– յին էպիտաքսիալ թաղանթների ստացու– մը։ Այդ հետազոտություններն ամփոփ– ված են Ա․ Նալբանդյանի և Ա․ Մանթաշ– յանի «Տարրական պրոցեսները գազաֆա– զային դանդաղ ռեակցիաներում» (1975, ռուս․) և Ա․ Նալբանդյանի ու Ի․ Վար– դանյանի «Օրգանական միացությունների գազաֆազային օքսիդացման պրոբլեմի ժամանակակից վիճակը» (1986, ռուս․) մե– նագրություններում։ Հիշարժան են նաև ածխաջրածինների հեղուկաֆազ օքսի– դացման հետազոտությունները, ստեղծվել է պրոցեսին մասնակցող ռադիկալների վարքի հետազոտման կինետիկական եղանակ, առաջարկվել են նոր տարասեռ կատալիզատորներ և ինհիբիտորներ։ Ինստ–ում կատարվող հետազոտություն– ների երկրորդ ուղղությունր ղեկավարում է ինքնատարածվող բարձրջերմաստիճա– նային սինթեզի (ԻՐՍ) հեղինակ Ա․ Մեր– ժանովը։ Այն վերաբերում է կոնդենսված ֆազում ընթացող այրման ռեակցիաների ուսումնասիրմանը և նպատակ ունի ԻԲՍ եղանակով մշակել դժվարահալ արժե– քավոր անօրգ․ նյութերի ստացման գիտ․ հիմունքները։ Մշակվել են մետաղի մաս– նիկների ջերմադիֆուզիոն բռնկման և դի– ֆուզիայի տեսական մոդելներ և առա– ջարկվել պրոցեսի օպտիմալացման և կառավարման ուղիներ (Ս․ Խառատյան և ուրիշներ)։ ԻՐՍ եղանակով առաջին ան– գամ սինթեզվել են անցումային տարրե– րի հիդրիդներ, որոնցից շատերն ունեն կիրառական կարևոր նշանակություն։ Մշակվել է տիտանի և ցիրկոնիումի հիդ– րիդների, տիտանի մանրադիսպերս կար– բիդի ստացման տեխնոլոգիան։ Մոլիբդե– նի երկսիլիցիդի ստացման տեխնոլոգիան ներդրված է Կիրովականի բարձրջերմաս– տիճանային ջեռուցիչների գործարանում։ Պոլիմերների քիմիա։ Պոլիմերների սին– թեզի և հետազոտման առաջին գիտական աշխատանքները Հայաստանում կապված էին սինթետիկ կաուչուկի արտադրության կազմակերպման հետ։ 1959-ին ստեղծվեց սինթետիկ կաուչուկի համամիութենական ԳՀԻ–ի Երևանի մասնաճյուղը (1964-ից՝ Պոլիմերային նյութերի համամիութենա– կան ԳՀԻ, 1976-ից՝ «Նաիրիտ» գ/ա միա– վորման մեջ), որտեղ ստացվում են նոր տեսակի քլորապրենային կաուչուկներ, լատեքսներ և ներդրվում արտադրության մեջ։ Կատարվող հետազոտությունների շնորհիվ բացահայտվել են քլորապրենի պոլիմերման և համապոլիմերման հիմ– նական օրինաչափությունները, որոշվել են պոլիքլորապրենի և համապոլիմեր– ների կառուցվածքը և բյուրեղանալու հատ– կությունը, առաջարկվել է էմուլսիայում քլորապրենի պոլիմերման մոդել, ստացվել են նրա պոլիմերման աստիճանի և արա– գության կապը տարբեր պայմաններում ցույց տվող հավասարումներ (Լ․ Մելքոն– յան, Ռ․ Բաղդասարյան)։ Հետազոտվել են կաուչուկների ֆիզիկա–մեխէսնիկ․ հատ– կությունները՝ կախված կոնվերսիայի աս– տիճանից, Էմուլգատորի, խթանիչի, կար– գավորիչի բնույթից և կոնցենտրացիայից։ Քլորապրենային կաուչուկների կայունաց– ման պայմանների և ծերացման մեխանիզ– մի, ինչպես նաև տարբեր վուլկանիզա– տորների ներգործության հետազոտու– թյունները հնարավոր դարձրին ամենա– տարբեր հատկություններ ունեցող ռե– տինների ստացումը։ Մշակվեց բուտա– դիենի հեղուկաֆազ քլորման եղանակ, որը զգալիորեն կրճատում է արտադր․ թափոնների քանակությունը (Գ․ Մարտի– րոսյան)։ Մշակվել են բարձրորակ լա– քերի, ներկերի և սոսինձների արտադրու– թյան համար օգտագործվող քլորացված բնական և սինթետիկ կաուչուկների ստաց– ման եղանակներ։ Ստացւխլ և արտադրու– թյան մեջ են ներդրվել քլորապրենային կաուչուկների և լատեքսների նոր արժե– քավոր տեսակներ։ 1959-ին ստեղծվեց նաև ՀՍՍՀ ԳԱ օրգ․ քիմիայի ինստ–ի մոնոմերների և պոլի– մերների քիմիայի լաբորատորիան, որ– տեղ Ս․ Մացոյանի ղեկավարությամբ, հե– տազոտվեցին երկվինիլացետալների և նրանց նմանակների, երկվինիլկետոննե– րի, ինչպես նաև կրկնակի և եռակի կա– պեր պարունակող այլ նյութերի ցիկլո– պոլիմերման ռեակցիաների օրինաչափու– թյունները, մշակվեցին նոր տեսակի կար– բոցիկլային և հետերոցիկլային պոլիմեր– ների ստացման եղանակներ։ Առաջարկ– վել են երկվինիլացետալներից անմիջա– պես պոլիվինիլացետալներ ստանալու եղանակ, ացետիլենային միացություննե– րի համասեռ կատալիտիկ պոլիմերման նոր կատալիզատորներ, մշակվել չհագե– ցած պոլիմերների, մասնավորապես ազոտ պարունակող բազմազուգորդված օլիգո– մերների ստացման եղանակներ, բացա– հայտվել նրանց առաջացման օրինաչա– փությունները, սինթեզվել լուծելի, ինչ– պես նաև ցիանուրիլքլորիդային ջերմա– կայուն պոլիմերներ (Լ․ Հակոբյան, է․ Դարբինյան, Գ․ Պողոսյան)։ Հետազոտ– վել է պոլիբուտադիենների վրա քլորապ– րենի պատվաստման ազատ ռադիկալա– յին ռեակցիայի մեխանիզմը և հայտնա– բերվել այդ պրոցեսի առավել արդյունա– վետ պայմանները։ Ռադիկալային պոլի– մերման վրա միջավայրի ազդեցությունն ուսումնասիրելով, բացահայտվել է ջրած– նական կապի, կոմպլեքսագոյացման և մակրոռադիկալի կոնֆորմացիոն Փոփո– խության ազդեցությունը պոլիմերման պրոցեսների կինետիկական օրինաչա– փությունների և պոլիմերային արգասիք– ների հատկությունների վրա (Վ․ Դանիել– յան)։ Բազմաթիվ հետազոտություններ են կատարվել օլիգոմերների քիմիայի և
