մա», 1978 և «Բրոնխիալ անցանելիությու– նը սրտային անբավարարության դեպ– քում», 1981, ռուս․)։ Կիրառվել են սիրտ– անոթային համակարգի ռենտգենաբանա– կան հետազոտման մեթոդներ (Բ․ Ֆանար– ջյան, Տ․ Դրիգորյան, Կ․ Տիխոնով, Կ․ Քյանդարյան, Ա․ ճաղարյան), զբաղվել ճառագայթային հիվանդության ժամանակ սրտի փոփոխությունների հարցերով (Կ․ Քյանդարյան, Ս, Պապոյան)։ Սրտաբանության բնագավառի գիտա– կան աշխատանքների հետագա զարգա– ցումը պայմանավորված է 1961-ին, Լ․Հով– հաննիսյանի նախաձեռնությամբ, սրտա– բանության ինստ–ի հիմնադրմամբ։ Ուսումնասիրվել են սրտամկանի ան– բավարարության և դրա հետզարգացման պրոցեսները՝ սրտի իշեմիկ հիվանդու– թյան (Կ․Ադամյան, «Սրտի իշեմիկ հիվան– դություն», 1984), հիպերտոնիկ հիվան– դության (Ս․ Դուրգենյան), ռևմատիզմի և սրտի ձեռքբերովի արատների (Ս․ Ցոլ– յան) ժամանակ։ Հետազոտվեք են սրտա– մկանի անբավարարության պատճառա– գիտության և ախտածնության զարգաց– ման Փուլերի կլինիկա–լաբորատոր ախտո– րոշման, անբավարարության տարբեր ձևերի ու աստիճանների վւոխհատուցման, ինչպես նաև դեղերի ազդեցության մե– խանիզմների բացահայտման հարցերը (Ն․ քսուդաբաշյան, Ի․ Շպերլինգ, Վ․ Մը– կըրտչյան)։ Սրտի իշեմիկ, հիպերտոնիկ հիվանդությունների ժամանակ մշակվել են սրտամկանի անբավարարության կլի– նիկական, ռենտգենաֆունկցիոնալ, ռենտ– գենամորֆոլոգիական, հեմոդինամիկա– կան, ռադիոլոգիական, էլեկտրամեխանա– սրտաբանական, կենսաքիմ․ ևն չափանիշ– ներ։ Հաստատվել է սրտամկանի արյան շրջանառության, նյութափոխանակության և կծկողական ֆունկցիայի փոխադարձ կապը, որով հնարավոր է դարձել իրակա– նացնել համապատասխան պահպանողա– կան բուժում, ճշգրիտ որոշել հիվանդու– թյան ելքը։ Մշակվել է սրտամկանի ին– ֆարկտի նոր դասակարգում, որի հիմքում ընկած է 4 կատեգորիա՝ հիվանդության ւիուլը, տեղակայումը, ինֆարկտի են– թարկված օջախի ծավալը և սրտի էլեկ– տրական անկայունությունը։ Ցույց է տըր– վել, որ սրտամկանի կծկողական ակտի– վության վիճակը, հեմոդինամիկական և էլեկտրաֆիզիոլոգիական պրոցեսները ուղղակիորեն կապված են ինֆարկտի են– թարկված օջախի ծավալի հետ։ Այս կա– տեգորիայի հիման վրա էլ կազմվում է հիվանդների բուժման և վերականգնման ծրագիրը (Կ․ Ադամյան, Լ․ Հովհաննիս– յան, «Բեռնվածության տեստերը և սրտի իշեմիկ հիվանդություններ», 1984, ռուս․)։ Բացահայտվել են հիպերտոնիկ հիվան– դության ժամանակ զարկերակային ճընշ– ման բարձրացման հեմոդինամիկական մեխանիզմները։ Սկսվել է «Սիրտ–անոթա– յին հիվանդությունների առաջնային և երկրորդային կանխարգելումը» ծրագրի իրագործումը։ Ռադիոինդիկացիայի մե– թոդով հետազոտություններ են կատար– վել սրտամկանի անբավարարության տարբեր ձևերի ժամանակ արյունամատա– կարարման, նյութափոխանակության և սրտամկանի ֆունկցիայի ուսումնասիր– ման բնագավառում, մշակվել է տեսու– թյուն՝ սրտամկանի արյան հոսքի կարգա– վորման մեխանիզմների վերաբերյալ։ Տարվում են քրոնոկենսբ․ և քրոնոբժշկ․ հետազոտություններ, որոնք նպաստում են սիրտ–անոթային հիվանդությունների ախտածնության, ախտորոշման, բուժման և ելքի հարցերի պարզաբանմանը՝ հաշվի առնելով ժամանակի գործոնը (Ն․ Ասլան– յան)։ Հաստատվել են առողջ մարդկանց օրգանիզմից մեզի միջոցով մակրո– և միկրոտարրերի արտազատման ռիթմի պարամետրերի նորմատիվները և սիրտ– անոթային համակարգի որոշ հիվանդու– թյունների ժամանակ դրանց խանգարման ցուցւսնիշները։ Բացահայտվել են քառա– հիդրոզոքինոլինի և նիկոտինաթթվի ամի– նաթթվային ածանցյալների խմբի յուրա– հատուկ սինթետիկ միացությունների հա– կաառիթմիկ հատկությունները, որն ունի մեծ գործնական նշանակություն (Վ․ Սամ– վելրսն)։ Ստեղծվել է սրտի կծկումների ռիթմը վերլուծող նոր համակարգ՝ միկրո– ԷՀՄ–ի («էլեկտրոնիկա D3–28») հիման վրա։ Համակարգն ապահովում է սրտի սուր ինֆարկտի և սրտի իշեմիկ հիվան– դության ժամանակ ռիթմիկության և վի– ճակագրական բնութագրերի հաշվարկու– մը, ինչպես նաև P–-P ինտերվալի հա– ջորդականության վերլուծությունը։ Կ․ ԱդաԱյան Կուրորտաբանության և ֆի– զիոթերապիայի զարգացումը ՀՄՄՀ–ում պայմանավորված է 1930-ին կուրորտաբանության և ֆիզիկ, մեթոդնե– րով բուժման ԴՀԻ–ի հիւհւադրմամբ։ Ուսումնասիրվել են ՀՍՍՀ տարածքի բու– ժավայրային պաշարները (Ա․ Հակոբյան, Ա․ Դեմյոխին, Դ․ Աղաջանյան, Ռ․ Զան– ջուտովա, ժ․ Թոփչյան, Զ․ Սարգսյան), բացահայտվել են ՀՍՍՀ բնական բուժիչ գործոնները, կազմվել նրանց ամփոփա– գրերը (կտդաստրեր), տրվել բուժական նշանակության գնահատականը, օգտա– գործման ուղիները և հեռանկարները։ Հե– տազոտություններ են կատարվել հանքա– յին ջրերի երկրաբան․, ֆիզիկաքիմ․, սպեկտրաքիմ․, մանրէաբան․, ռադիոակ– տիվ հատկությունների ուսումնասիրման ուղղությամբ, որոնց հիման վրա տրվել են հանքային ջրերի ակտիվ միկրոբաղա– դրամասերի, գազերի, լուծված օրգ․ նյու– թերի քանակական պարունակությունը։ Տրվել է Իջևանի, Վեդի–Արարատի, Կի– րովական–Սպիտակի, Սիսիանի, Մեղ– րի–Ղափանի, Դորիսի, Լենինականի շըր– ջանների, Երևանի քաղաքամերձ հանգըս– տի գոտու, Սևանի ավազանի, Ստեփանա– վանի, Հանքավանի բուժական գործոն– ների կոմպլեքսային գնահատականը և որպես բուժավայրային նոր գոտիների զարգացման հեռանկարներն ու ուղինե– րը։ Հետազոտվել են բուժավայրերի տե– ղանքի աէրոքիմիան, հիմնական բուժա– վայրերի և ՀՍՍՀ շրջանների ջրաերկրա– բանությունը, լուսաբանվել է «Արգնի» և «Ջերմուկ» հանքային ջրերի միկրոտար– րերի տեղաբաշխումն օրգանիզմում ար– տաքին ու ներքին օգտագործման ժամա– նակ, պարզվել են յուրաքանչյուր միկրո– տարրին հատուկ Փոփոխությունները (Ռ․ էմինյան)։ Հանքային ջրերի և տեղան" քի բնակլիմայական պայմանների գի– տականորեն հիմնավորված տվյալները հիմք են հանդիսացել Ար գնի, Ջերմուկ, Դիլիջան, Հանքավան, Կիրովական առող– ջարանների կազմակերպման ու զարգաց– ման, ինչպես նաև հանքային ջրերի (շշալցմտն ձևով) օգտագործման համար (Դ․ Աղաջանյան, ժ․ Թոփչյան, «Հայաս– տանի առողջարանները և առողջավայ– րերը», 1968)։ Տրվել է մի շարք բուժավայրերի (Դիլի– ջան, Ջերմուկ, Սևանի ավազան, Արեգու– նու ծովափ, Շիրակի սարահարթ) կլիմա– յական բնութագիրը, ՀՍՍՀ–ում աոաջին անգամ կազմվել է մթնոլորտում թթվածնի մասնական ճնշման քարտեզը՝ տարվա տարբեր եղանակներին, մշակվել մասնա– կան ճնշման հաշվարկի առավել պարզ մեթոդ (Զ․ Ստեփանյան), ՀՍՍՀ մանկա– կան մի շարք առողջարանների բուժական համալիրում ընդգրկվել են նաև չափավոր– ված կլիմայաբուժական լոգանքները։ Կլի– նիկայում և փորձարարական ճանապար– հով ուսումնասիրվել են օրգանիզմի վրա ֆիզիկ, գործոնների ֆիզիոլոգիական ազ– դեցության բարդ մեխանիզմները՝ համա– կարգային, բջջային և մոլեկուլային մա– կարդակներով։ Աշխատանքներ են տար– վել ֆիզիոթերապետիկ գործոնների առա– վել արդյունավետ դոզաների օգտագործ– ման, ռեժիմի, ազդեցության տևողության, օրգանիզմի վրա գործադրման նոր հատ– վածների բացահայտման ուղղությամբ։ Ստեղծվել է ֆիզիոթերապետիկ բուժման ցածր հաճախականության սարք, «Ամպլի– պուլս–4» սարքի կցորդ, ուսումնասիրվել են նշված սարքից ստացվող հոսանքի ֆի– զիոլոգ․ և բուժիչ հատկությունները՝ ող– նուղեղային–նյարդարմատային համախ– տանիշների, հոդերի հիվանդությունների և խոցային հիվանդության դեպքում։ Մը– շակվել են սրտի արատների, աթերոսկլե– րոտիկ կարդիոսկլերոզի բուժման ցու– ցումներն ու հակացուցումները Արզնի առողջարանում (Լ․ Հովհաննիսյան, «Հա– յաստանի հանքային աղբյուրները», 1936, ռուս․)։ Հիմնավորվել է սիրտ–անոթային համակարգի հիվանդությունների (հատ– կապես իշեմիկ և հիպերտոնիկ) վրա առողջարանի կոմպլեքսային և առանձին բուժիչ գործոնների ազդեցությունը։ Պարզվել է հիպերտոնիկ հիվանդության փուլային բուժման արդյունավետությունը և նպատակասլացությունը (Ն․ Դյանջեց– յան և աշխատակիցներ)։ Բացահայտվել է ֆիզիկ• մի շարք գործոնների (ինդուկ– տաթերմիա, դեցիլքետրային, սանտիմետ– րային ալիքներ) օգտագործման արդյու– նավետությունը հիպերտոնիկ հիվանդու– թյան սկզբնական փուլերում։ Մշակվել է հիպերտոնիկ հիվանդության գերձայնա– յին բուժման օպտիմալ տարատեսակ (Դ․ Մկրտչյան, «Ֆիզիոթերապիա», 1962)։ Պարզվել է Արզնու ածխաթթվային հան– քային ջրերի լոգանքների ազդեցության արդյունավետությունը սրտի իշեմիկ հի– վանդության նախնական դրսևորումնե– րի և հետինֆարկտային կարդիոսկլերոզի դեպքում (ժ․ ԹոՓչյան, «Մրտի իշեմիկ հի– վանդության բուժումը Արզնի առողջա– րանում», 1982, ռուս․)։ Բացահայտվել է
