ներ ու տիպեր պատկերող նկարներում, Հայաստանում ցինկոգրաֆիայի առաջին կիրառող Սողոմոն Սողոմոնյանի նկարա– զարդումներում ու ինքնուրույն կոմպոզի– ցիաներում։ Փարիզում բազմաթիվ գրքեր է նկարազարդել Կարապետ Ադամյանը։ Հայկ․ երգիծանկարչության սկզբնա– վորումը և առաջին հաջողությունները կապված են Կ․ Պոլսի XIX դ․ հայկ․ մամու– լի, հատկապես Հ․ Սվաճյանի և Հ․ Պարոն– յանի հրատարակած պարբերականների հետ։ Արեելահայ երգիծանկարչական վաղ նմուշները հրապարակ են եկել 1880-ա– կան թթ․, և այստեղ էլ առաջինը Վ․ Սու– րենյանցն էր, որն իր երգիծանկարները տպագրել է Մյունխենի «Fliegende Blat– ter» («Թռչող թերթիկներ») պարբերակա– նում։ Արլ․ Հայաստանում այս ժանրի բուռն զարգացումն ընթացել է XX դ․ 1-ին տասնամյակում և կապված է ռուս, առա– ջին հեղափոխության ժամանակաշրջանում տեղի ունեցած դեմոկրատ, զարթոնքի հետ։ 1906-ին Թիֆլիսում լույս տեսնող հայկ․ յոթ պատկերազարդ երգիծահան– դեսներից առանձնապես մեծ քաղ․ ու հայրենասիրական գործ է կատարել առա– ջադիմական կողմնորոշում ունեցող «Խա– թաբալան», որին երգիծանկարներով աշ– խատակցել են Դարեգին Երիցյանը (1879– 1966), Ալեքսանդր Միրզոյանը (1868– 1928), Գարեգին Լեոնյանը։ Առաջին ծաղ– րանկարիչներից էր Դավիթ Օքրոյանցը (Խրյուսսի), որը սկզբում աշխատակցել է հայկ․ և վրաց․ մամուլին, իսկ 1906–07-ին Պետերբուրգում նկարազարդել և հրատա– րակել «Սափրիչ» երգիծական հանդեսը (նաե ստեղծել է ածխանկար ու ջրաներկ հաստոցային գործեր)։ Վ․ Հարությունյան Սովետական շրջանի կերպարվեստ Հայկական կերպարվեստի նոր՝ սովե– տական դպրոցի կազմավորումը հիմնա– կանում ընթացել է ամբողջ սովետական երկրի գադափարագեդարվե urn ական խըն– դիրների լուծման ոլորտում։ Ըստ ժամա– նակաշրջանի առանձնահատկություննե– րի, աստիճանաբար որոշվել են կերպար– վեստի տեսական և գործնական խնդիր– ները։ Նորովի ստեղծագործելու նշանա– բանն էր՝ համապատասխան պլաստիկ կերպարների միջոցով արտացոլել ժամա– նակը։ Ստեղծագործողները ձգտում էին այնպիսի նորատիպ արվեստի, որն ըն– դունակ էր գործուն երկխոսության մեջ մտնելու հեղափոխության շնորհիվ կուլ– տուրական շին–յան մեջ ներգրավված ժող․ լայն զանգվածների հետ։ Հայաստանում առաջացած իրադրու– թյունը յուրահատուկ էր ստեղծագործա– կան դպրոցների և ուղղությունների բազմազանությամբ, ա զգայի ն–ա վան դա– կանը նոր արվեստի հիմք ընդունելու ձգտումով։ Հայկ․ սովետական արվեստի դպրոցի կազմավորման հարցում որո– շակի դեր է խաղացել մինչև հեղափո– խությունը հայրենիքից դուրս ստեղ– ծագործող վարպետների՝ Մ․ Աարյանի, Ա․ Աղաջանյանի, Դ․ Դյուրջյանի, Հ․ Կո– Վ․ Ա խ ի կ յ ա ն․ «Բակը մարտին* (1926, ՀՊՊ, Երեան) Տ․ Խաչվանքյան․ «Շուկա։ Երեան* (մատիտանկար, 1927, ՀՊՊ, Երեան) Տ․ Դավթյան․ «Ջութակահար ’’Հ․ Նալբանդյանի դի– մաքանդակը» (1928, գիպս, Ե․ Չարենցի անվ․ գրականության և արվեստի թան– գարան, Երեան) ջոյանի, այնւււհետև՝ Փ․ Թերլեմեզյանի, Ա․ Սարգսյանի, Ս․ աոեփւԱնյանի, Ա․ Ուրարտոփ Հայաստանում հիմնավոր– վելը։ Արվեստի գործուն զարգացման հիմք են հանդիսացել Երևանում 1921-ին գե– ղարվեստական ուսումնարանի (1938-ից՝ Փ․ Թերլեմեզյանի անվ․), պետ․ թանգա– րանի (1947-ից՝ Հայաստանի պետ․ պատ– կերասրահ) հիմնադրումը՝ մի շարք այլ կազմակերպական միջոցառումների հետ։ 1923-ին Երևանում կազմակերպվել է Կեր– պարվեստի աշխատողների ընկերություն, որի առաջին ցուցահանդեսը (1924-ին) ներկայացրել է նաև թիֆլիսաբնակ հայ վարպետների (Ե․ Թադևոսյան, Դ․ Բա– շինջաղյան և ուրիշ․) ստեղծագործություն– ները։ Ընկերության կազմից առանձնա– ցած նկարիչների մի խումբ 1927-ին կազ– մակերպել է Հեղափոխական Ռուսաս– տանի նկարիչների միավորման (AXPP) հայկ․ մասնաճյուղը, որի խնդիրն էր ժո– ղովրդի նորակերպ կյանքի պատկերումը։ Սակայն նրա առաջին Փորձերը չբերեցին խոր կերպարային լուծումների։ 1920– 1930-ական թթ․ սկզբին գեղանկարչու– թյան հիմնական զարգացումն ընթացել է բնանկարի, դիմանկարի, նատյուրմորտի ավանդական ժանրերում։ Կերպարվեստի նոր դպրոցի կազմավորման հարցում բա– ցառիկ է Մ․ Սարյանի դերը։ Նրա բնա– նկարներում մարմնավորված է հայրե– նիքի հզոր և գունեղ կերպարը, որը մարդ– կանց գիտակցության մեջ տարիների ըն– թացքում նույնացել է իրական Հայաս– տանին՝ դառնալով նրա յուրօրինակ խոր– հըրդանիշը։ Սարյանի ստեղծագործությա– նը բնորոշ մոնումենտալությունը, ընդ– հանրացվածությունը, վառ դեկորատիվու– թյունը, ոչ միայն Հայաստանի գեղանկար– չությունը կապում էին XX դ․ համաշխար– հային գեղանկարչության հիմնական ուղղվածությանը, այլև համապատասխա– նում էին ժող․ արվեստին հատուկ գեղե– ցիկի հասկացողության չափանիշներին։ Ազգ․ գեղանկարչության դպրոցի հիմնա– կան գծերը մեծապես պայմանավորվել են ժող․ ստեղծագործության հետ ունեցած արմատական կապով։ Բազմաթիվ հայ նկարիչների ներհատուկ է հավատարմու– թյունը հայրենի բնության ռիթմերին և գույներին, նրա գեղեցկությունը ժող․ երա– ժըշտությանը, պոեզիային հոգեհարա– զատ կերպարներով մարմնավորելու կա– րողությունը, կենցաղային իրերը զարդա– րելու արվեստը։ Սկզբնական ժամանա– կաշրջանի առավել բնորոշ գործը՝ Սար– յանի «Հայաստան» պաննոն (ստեղծվել է 1923-ին, որպես Հայկ․ դրամատիկա– կան թատրոնի վարագույր), բնապատկե– րում ի մի բերելով ճարտ․ հուշարձաններ, մարդկանց գործողություններ, նատյուր– մորտի տարրեր, դիտողին առաջադրում է սկզբունքային նոր մոտեցում կերպար– վեստին։ Սարյանի XX դ․ սկզբի և 1920- ական թթ․ ստեղծագործական փորձին Հ․ Բեշիշյան․ գորգ «Երևան» (էսքիզը՝ ըստ ավանդական «Վիշապագորգի*, 1930, Հայաստանի ազգագրության պետ․ թանգա– րան, Սարդարապատ)
