ԺԱՄԱՆԱԿԱԳՐՈՒԹՑՈԻՆ Մ․ թ․ ա․ Մոտ 1 մլն տարի Հայկ․ ւեռնաշխարհում նախամարդու տա– առաջ րածման ժամանակաշրջանը։ Մինչև 3-րդ հազա– րամյակ Բարի դարը Հայաստանում։ Մոտ 3-րդ հազարամ– Բրոնզի դարի սկիզբը Հայկ․ լեռնաշխար– յակի վերջին քառորդ հում; Х1У-Хад․ Գրավոր տեղեկություններ Նաիրի ընդհան– րական անվանումով «երկրների» մասին։ XII–XJ դդ․ Երկաթի դարի սկիզբը Հայկ․ լեռնաշխար– հում; IX դ․ ւ–ինկես Արարատյան (Ուրարտու) պետության կազ– մավորումը։ Մոտ 860–840 Արամե թագավորի գահակալությունը։ 859–845 Սալման աս ար II I-ի պատերազմներն Արա– մե ի դեմ։ Մոտ 835–824 Սարդուրի Ա–ի գահակալությունը։ 827–825 Ուրարտուի մայրաքաղաք Տուշպայի (Վանի) հիմնադրումը Աարդուրի Ա–ի կողմից։ 832 Սալմանասար 111–ի ոազմական ընդհարու– մը Սարդուրի Ա–ի հետ։ Մոտ 824–810 Իշփուինիի գահակալությունը։ Մոտ 810–786 Մենուայի գահակալությունը։ IX–VIII դդ․ սահմա– նագլուխ Մենուայի ջրանցքի կառուցումը։ 786–764 Արգիշտի Ա–ի գահակալությունը։ 784 Արգիշտի Ա–ի նվաճումներն Անդրկովկա– սում և Մերձուրմյան շրջանում։ 783 Արգիշտի Ա–ի արշավանքները դեպի Անդր– եփրատ։ 782 էրեբունի–Երևան բերդաքաղաքի հիմնա– դրումը։ 776 Արգիշտիխինիլի (Արմավիր) բերդաքաղա– քի հիմնադրումը Արգիշտի Ա–ի կողմից։ 764–735 Աարդուրի Բ–ի գահակալությունը։ 753 /752 Սարդուրի Բ–ի հաղթանակը Ասորեստանի թագավոր Աշշուրնիրարի VI-ի նկատմամբ։ 735–714 Ռասա Ա–ի գահակալությունը; 714 Սարգոն II-ի արշավանքը Ուրարտու։ Մու– սասիրի ավերումը։ 714-680 Արգիշտի Բ–ի գահակալությունը։ 680-ական թթ․ Ասքանազյան քաղաքական կազմավոր– ման հիմնադրումը Արարատյան թագավո– րության հյուսիս–արևելյան և արևելյան շրշաններում։ Մոտ 680–640 Ռուսա Բ–ի գահակալությունը։ 673– մոտ 630 Պարույր Մկայորդու գահակալությունը։ 625 կամ 624 Պարույր Մկայորդու որդի Հրչե կամ Հրաչ– յա թագավորը ջախջախում է Ասորեստանի Նինվե քաղաքը պաշարած Մարաստանի Կվաքսարեա թագավորին։ 640–620 Աարդուրի Գ–ի գահակալությունը։ Մոտ 617–609 Ռուսա Գ–ի գահակալությունը։ 585–550 Մարաստանի Աժդահակ թագավորի գահա– կալությունը։ Հայերի պայքարը Մարաս– տանի դեմ։ Մոտ 570–560 Երվանդ Մակավակյացի գահակալությունը։ Մոտ 560–535 Տիգրան Երվանդյանի գահակալությունը։ 553-550 Տիգրան Երվանդյանի և Կյուրոս զորավարի պատերազմը Մարաստանի դեմ և Մարաց թագավորության կործանումը։ 550 Աքեմենյան պետության հիմնադրումը։ 538 կամ 537 Հայկական զորքերի մասնակցությունը Նոր Բաբելոնիայի դեմ Կյուրոս II Մեծի հաղթա– կան պատերազմին և Բաբելոնի գրավմա– նը։ Հայերի ապստամբությունը Աքեմենյան տե– րության դեմ և պարսկական գերիշխանու– թյան թոթափումը։ 522-521 401–400 Տասը հազար հույն վարձկան զորքի նա– հանջը Հայաստանի վրայով։ 334 Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքը Պարսկաստան։ 331 ԳավգամեԼայի ճակատամարտը և Աքեմեն– յան Պարսկաստանի կործանումը։ 330–IV դ* վեր* Երվանդ Գ անկախ Հայաստանի թագավոր։ 320-ական թթ․ Ալեքսանդր Մակեդոնացու Մեմնոն զորա– վարի ներխուժումը Հայաստան (յ Արա ջախ– ջախումը։ 312 Սելևկյան պետության հիմնադրումը։ IV դ․ 2-րդ կես Արմավիրը՝ Հայաստանի մայրաքաղաք։ III դ․ կես Ծոփքի ու Կոմմագենեի կուսակալ Սամոս (Շամ) Երվանդունու հռչակումը ինքնու– րույն թագավոր։ 249-248 Պարթևական թագավորության հիմնադրու– մը; Արշամը (Արսամես) Ծուիքի և Կոմմագենեի միացյալ հայկական պետության թագա– վոր։ 240-220 220 Սելևկյան գերիշխանության հաստատումը Մեծ Հայքում և Ծոփքում։ 220-201 £սերքսեսը Ծոփքի և Կոմմագենեի միաց– յալ հայկ․ պետության թագավոր։ 220– մոտ 200 Երվանդ Դ Վերջինը Հայաստանի թագա– վոր։ Երվանդաշատ քաղաքի հիմնադրումը։ 201 – 190 Արտաշեսը և Զարեհը (Զարիադրիս) Մեծ Հայքի և Ծոփքի ստրատեգոս–կառավարիչ– ներ։ 190 Մագնեսիայի ճակատամարտը։ 189 Մեծ Հայքի և ԾոՓքի անկախության վերա– կանգնումը։ 189–160 Արտաշես Ա Մեծ Հայքի թագավոր։ 183 Փառնակ Պոնտացու դաշինքը Փոքր Հայքի կառավարիչ Միհրդատի հետ, նրանց ներ– խուժումը Կապադովկիա ու Գադատիա և պարտությունը; 180–160 Հայկական հողերի միավորումը և Հայկա– կան կենտրոնացված միասնական պետու– թյան առաջացումը։ 170-ական թթ․ Արտաշատ մայրաքաղաքի հիմնադրումը։ 165 Անտիոքոս IV Եպիփանեսի ներխուժումը Ծոփք։ 160-115 Արտավազդ Ա–ի գահակալությունը։ 115-96 Տիգրան Ա–ի գահակալությունը։ 95-55 Տիգրան Բ Մեծի գահակալությունը։ 93 Տիգրան Բ–ի արշավանքը Կապադովկիա։ 94 Հայ–պոնտական դաշինքի կնքումը։ 94 Ծոփքի միացումը Մեծ Հայքին։ 89-84 Միհրդատյան առաջին պատերազմը։ 87–85 Տիգրան Բ–ի պատերազմը Պարթևաստանի դեմ և Հայոց Միջագետքի, Կորդուքի ու Հայաստանի հյուսիս–արևելյան երկրամա– սերի ազատագրումը։ 83 Ասորիքի թագավորության գահի հանձնու– մը Տիգրան Բ–ին։ 83-81 Միհրդատյան երկրորդ պատերազմը։ 80-ական թթ․ Տիգրանակերտ քաղաքի հիմնադրումը։ 78-77 300 հզ, կապադովկիացիների և 100 հզ․ կիլիկիացիների վերաբնակեցումը Տիգրսս– նակերաում։ 70-ական թթ․ Տիգրան Մեծի գերիշխանության տարածու– մը Կասպից ծովից մինչև Միջերկրականի արևելյան ափերը և Մեծ Կովկասի լեռնա– շղթայից մինչև Կարմիր ծով։ 73-71 Ջարեհ արքայազնի գլխավորությամբ հայ ավագանու ապստամբությունը Տիգրան Բ–ի դեմ։ 74-63 Միհրդատյան երրորդ պատերազմը։ 71 Միհրդատ Եվպատորի պարտությունը և Փախուստը Հայաստան։ 69 Լուկուլլոսի արշավանքը Հայաստան։ 69 հոկտեմբերի 6 Տիգրանակերտի ճակատամարտը։ 68 սեպտեմբեր Արածանիի ճակատամարտը և հռոմեական զորքի պարտությունը։ 67 Տիգրան Կրտսերի ապստամբությունը Տիգ– րան Բ–ի դեմ։ 66 Պոմպեոսի արշավանքը Հայաստան։ 55-34 Արտավազդ Բ–ի գահակալությունը։ 54-53 Կրասոսի պարթևական արշավանքը» հայ– պարթևական դաշինքը և Կրասոսի պարտու– թյունը Ի»առանի ճակատամարտում։ 53 Եվրիպիդեսի «Բաքոսուհիներ» դրամայի բեմադրությունը Արտաշատում։ 34 Անտոնիոսի արշավանքը Հայաստան։ Ար– տավազդ Բ–ի գերումը։ 31 Անտոնիոսի պարտությունը Ակտիումի ճա– կատամարտում։ 30-20 Արտաշես Բ–ի գահակալությունը։
