հարավ–արնելք։ Տիշատակվում է VII դ․ «Աշխարհացոյց»-ում։
ԴԱՍՏԱԿԵՐՏ, ձեռակերա, ագա–րակ, կալվածատուն, 1․ մասնա–տիրական տնտեսություն հին և միջնա–դարյան Տայաստանում։ Սկզբնապես ունե–ցել է «ձեռքով ստեղծված» (ձեռակեբտ) իմաստը։ Դ․ են կոչվել թագավորների կամ իշխանների հիմնած քաղաքները, գյուղե–րը, ավանները, այգիները նև։ Գ–ները որպես տնտ․ միավոր պատկանել են թա–գավորներին, նախարարներին, ազատ–ներին, քաղաքներին, գյուղերին, բերդե–րին, տաճարներին ևն։ Թագավորական Դ–ների միջին մասում բնակվել են մշակ–ները, որոնք ունեցել են իրենց հողաբա– ժինը, «երդը», պատկանել են Գ–ին։ Նրանց բնակավայրերի շուրջը եղել են պարտեզ–ներ, այգիներ, վարելադաշտեր։ Դ–ի բարձ–րադիր մասում է կառուցվել թագավորի կամ նախարարի ապարանքը։ Գ–ները ըստ տարածքի ունեցել են տարբեր տնտ․ նշանակություն։ Մի Դ–ում կարող էր գե–րակշռել հացաբույսերի մշակությունը, մյուսում՝ այգեգործությունը, անասնա–պահությունը նն։ Տայ մատենագրության մեջ Դ․ բառը երբեմն օգտագործվել է նաև փոխաբերական իմաստով (օրինակ, Տա– յաստանը կոչվել է Դ․)։ Ձգտելով տալ առավել սպառիչ բացատրություն «Դ․» տերմինի բոլոր առումներին՝ Ա․ Փերիխան– յանը այն սահմանում է որպես իրավազոր հռչակված տիրույթ կամ անձ (П е р и х а н- я н А․ Г․, Сасанидский судебник, 1973, с․ 458–59)։ 2․ Բնակելի համակառույց հողամասով։ Անցյալում տարբերվել են իշխանական– կալվածատիրական ն գյուղացիական Դ՜ներ։ Բազմաթիվ ավերակներ ցույց են տալիս, որ դրանք եղել են ամրափակ դղյակներ։ Դղյակն իր բարեկարգ շրջա–պատով հավանաբար նույնպես կոչվել է Դ․։ Գյուղացիների Դ–ները սակավաթիվ են եղել, բանի որ հայկ․ գյուղերը, մտնա– էքա&դ լեռնայինները, չափազանց խիտ են կառուցապատվել։ Դ–ի համակառույցը ցան–կապատվել է։ Տամակառույցի մեջ մտել են ինչպես բնակելի, այնպես էլ տնտ․ շինությունները։ Դ–ևերը գյուղերում տա–րածվել են հատկապես XIX–XX դդ․ ն ունեցել տեղանքին համապատասխան դա–սավորություն։ Կանոնավոր կառուցապա–տում են ունեցել XIX դ․ 2-րդ կեսի ն XX դ․ սկզբի քաղաքներն ու ավանները։ Բարե–կարգ, ինքնատիպ ու հարուստ ճարտ–յամբ Դ–ներով աչքի է ըհկել հատկապես Գո– Րիսը։ Գրկ․ Հակոբյան Ս․ Ե․, Տայ գյուղա–ցիության պատմություն, հ․ 1, Ե․, 1957, Էջ 238–46։ Саркисян Г․ X․, О двух значениях термина дастакерт в ран–них армянских источниках, в сб․։ Эллинис–тический Ближний Восток, Византия и Иран, М․, 1967․
ԴԱՍՏԱԿԵՐՏ, քաղաքատիպ ավան Տայ–կական ՍՍ Տ Սիսիանի շրջանում, Այրի լեռան ստո րոտին, նույնանուն գետի ակունքի մո տ, շրջկենտրոնից 17 կմ հա–րավ։ Դ–ի մոտ գտնվող պղնձամոլիբդենա–յին հանքավայրի (տես Դաստակերտի պղնձամո ւիբդենային հանքավայր) բազա– ւև վրա ավանում գործում է Քաջարանի Դաստակերտ պղնձամոլիբդենային կոմբինատի մասնա–ճյուղը՝ իր հարստացուցիչ ֆաբրիկայով։ Ունի միջնակարգ դպրոց, ակումբ, գրա–դարան, մանկապարտեզ, հիվանդանոց։ Ավանի շրջակայքում պահպանվել են գյու–ղատեղի, քարայրեր, հին եկեղեցի և գե–րեզմանոցներ։
ԴԱՍՏԱԿԵՐՏԻ ՊՂՆՁԱՄՈԼԻԲԴԵՆԱՅԻՆ
ՀԱՆՔԱՎԱՅՐ, գտնվում է Տայկական ՍՍՏ Սիսիանի շրջանում, Բարգուշատի լեռ–նաշղթայի հյուսիսային լանջին, ծ․ մ․ 2000–2400 մ բարձրությաև վրա։ Տայտ– նաբերել է ՏՍՍՏ ԳԱ երկրաբանական գիտ․ ինստ–ի արշավախումբը (1945)։ Տե– տախուզել է հանրապետության երկրաբա–նական վարչությունը 1947–51-ին։ 1951-ից շահագործվում Է։ Տանքավայրի շրջաևը կազմված է ստորին Էոցենի հրա– բըխածին հաստվածքից (պորֆիրներ, դրանց տուֆեր ն տուֆաբրեկչիաներ), հատված վերին էոցեն–օլիգոցենի գրանո– դիորիտային փոքր շտոկներով։ Տանքայ– նացումը ևարում է հս–արմ․ տարածման բեկորատմաև գոտուն, որը հատում է պրոֆիրիտներին ն մասամբ հետամըտ– վում վերջիններիս ն գրանոդիորիտների շփման մակերեսի երկայնքով։ Տանքա– նյութերը հիմնականում երակիկա–ցան– ցավոր են, տեղադրված եղջրաքարացած պորֆիրիտներում՝ մասամբ անցնելով ին– տրուզիայի ներկոնտակտային գոտին։ Ուժեղ բեկորատված պորֆիրիտների մեջ զարգացած են պղնձով և հատկապես մոլիբդենով արտակարգ հարուստ բրեկ– չիանման հանքանյութերը, որոնց մեջ պորֆիրիտների բեկորները ցեմենտաց–ված են մոլիբդենիտով ն խալկոպիրիտով։ Տանքայնացումը ընթացել է պիրիաային, խալկոպիրիտային, խալկոպիրիտ–մոլիբ– դենայիև ն գալենիտ–սֆալերիտային հա–ջորդական փուլերով։ Դ․ պ․ հ․ դասվում է չափավոր խորություններում ձևավոր–ված միջիև ջերմաստիճանայիև հիդրո– թերմալ տիպիև։
ԴԱՍՏԱԿՅԱՆ Արա մ Ավետիսի [21․3․1895, գ․ Վերիև Ագուլիս (այժմ՝ Նախիջևանի ԻՍՍՏ Օրդուբադի շրջանի Ցուխարի Այ–լիս) – 1938], հեղափոխական, պետական աշխատող։ 1919-ից Իրանի կոմունիստա–կան կուսակցության (ԻԿԿ) անդամ։ 1909– 1919-ին աշխատել է Դերբենդում, ապա՝ Իրանում, որտեղից արտաքսվել է հեղա–փոխական գործունեության համար։ Մաս–նակցել է իրանական կարմիր բանակի կազմավորմանը, ապա նրա շարքերում՝ Ռեշտում, Քուչեկ խանի կառավարության տապալմանը։ Տայաստան վերադառնա–լով՝ աշխատել է որպես Տայկոոպի Զուլ– ֆայի, Նախիջնանի ն Մեղրու բաժանմունք–ների լիազոր, Երնանի Բանկոոպի վար–չության նախագահ։ 1932–37-ին եղել է ՏՍՍՏ մթերումների կոմիտեի լիազոր, մատակարարման ժողկոմի տեղակալ, ներքին առևտրի ժողկոմ։ Ընտրվել է ՏԿԿ ԿԿ, ՏՍՍՏ ԿԳԿ–ի և ՏԱՄՒյ–ի աևդամ։ Լ․ Առաքեչյան
ԴԱՍՏԻԱՐԱԿ», պատկերազարդ ամսա–գիր։ Լույս է տեսել 1873–74-իև, Թեոդո– սիայում։ Խմբագիր–հրատարակիչ՝ Տ․ Տե– ովլեթյաև։ «Դ․» իր խնդիրն է համարել ընթերցողներին օգնել գյուղատնտեսու–թյան, արհեստների, վաճառականության, մանկավարժության, առողջապահության ն այլ ևարցերում։ Տպագրել է նան հոդված–ներ աշխարհագրության, պատմության, բնագիտության, բուսաբուծության վերա–բերյալ, պաշտոնական տեղեկություններ, տարբեր լուրեր։ Ընտանիքի ն կենցաղի հարցերում կարևոր դեր է հատկացրել կնոջը, շեշտել նրա գրագիտության մա–կարդակի բարձրացման անհրաժեշտու–թյունը։ Անդրադարձել է նան գեղարվես–տի խնդիրներին, նյութեր տպագրել Տ․ Այ– վազովսկու մասին։ Տ․ Վարդանյան
ԴԱՍՏԻԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ, անհատի ձնա– վորման նպատակասլաց, սիստեմատիկ պրոցես՝ նրա ակտիվ մասնակցությունը հասարակական, արտադրական, կուլտու–րական կյանքին նախապատրաստելու հա–մար։ Դ․ իրականացվում է ընտանիքի ն դպրոցի ևամատեղ գործունեության ըն–թացքում, նախադպրոցական ն արտա–դպրոցական հիմնարկություններում, ման–կական ու երիտասարդական կազմակեր–պություններում։ Սերտորեն կապված է ուսուցման հետ։ Դ–յան հիմնական եղա–նակներն են՝ ընտանեկան (տես Ընտա–նեկան դաստիարակություն) ն հասարա–կական։ Դ․ հասարակական կյանքի համ–ընդհանուր անհրաժեշտ կատեգորիա է։ Բովանդակությունը, մեթոդներն ու ձևերը պատմականորեն պայմանավորված են հա–սարակարգի առջև ծառացած խնդիրներով ն նրա շահերով։ Դ․ վերնաշենքային երե–վույթ է։ Նրա նպատակներն ու խնդիրնե–րը որոշվում են հասարակական հարաբե–րություններով։ Բուրժ․ մանկավարժությու–նը ժխտում է Դ–յան կախումը կենսապայ–մաններից, այն բնորոշում է որպես աճող սերնդի հարմարումը, պասսիվ համա–կերպումը տիրող կարգերին։ Պրագմա–տիկ մանկավարժությունը Դ․ համարում է փորձ ձեռք բերելու պրոցես։ էկզիստեն–ցիալիզմը այն դիտում է որպես «բռնու–թյուն անհատի նկատմամբ»։ Նախնադարյան հասարակարգում դաս–տիարակության կազմակերպված օջախ–ներ չկային։ Երեխաները, մասնակցելով մեծահասակների աշխատանքներին, ձեռք էին բերում կենսափորձ ն զարգանում ֆիզիկապես։ Դասակարգերի առաջաց– մամբ Դ․ ստացավ դասակարգային բնույթ։ Ստրկատիրական հասարակարգում կազ–մակերպված Դ․ էին ստանում ուննոր ընտանիքի երեխաները։ Սպարտայում Դ․ կրում էր ռազմաֆիզիկական (տես Սպար–տական դաստիարակություն), Աթենքում՝ մտավոր, գեղարվեստական, ֆիզիկական
