մուղամների մասին հոդվածներ։ Կազմել և հայ իրականության մեջ առաջին ան–գամ եվրոպական ձայնանիշերով հրատա– րակել է «Քնար» երգարանը (Պետերբուրգ, 1907)։ Գրել է երգեր (նաև մանկական), մեղեդիներ սրնգի համար, «Տարեմ» օպե–րան (անավարտ, տեքստը Տ․ Տայրապետ– յանի), հավաքել ն մշակել հայկ․ ժող․ եր–գեր։ Դ–ի երգերը հրատարակվել են 1926-ին (Բաքու) ն 1934-ին (Երնան)։ Գրկ․ Բ ր ու ա յ ա ն Մ․, Ստեփան Դե– մուրյան, Ե․, 1969։ Մ․ Բրուայան
ԴԵՍՈՒՐՁԻ (մինչև 1935-ը՝ Շոռլու, Դե– մուրչի Փոքր), գյուղ Տայկակաև ՍՍՏ Մասիսի շրջանում, Տրազդանի աջ ափին, շրջկենտրոնից 7 կմ հյուսիս–արնմուտք։ Կոլտնտևսությունն զբաղվում է այգե–գործությամբ, պտղաբուծությամբ, բան– ջարա–բոստանային կուլտուրաների ն հա–ցահատիկի մշակությամբ, անասնապա–հությամբ։ Ունի միջնակարգ դպրոց, ակումբ, գրադարան, մսուր–մանկապար– տեզ, կինո, բուժկայևւն։ Տիմնադրվևլ է 1880-ական թվականներին։
ԴԵՍՈՒՐՁԻ ԼԱՐ, գյուղ Տայկական ՍՍՏ Կալինինոյի շրջանում, շրջկենտրոնից 9 կմ հյուսիս–արնմուտք։ Միավորված է Էվլուի կոլտնտեսության հետ։ Ունի տար–րական դպրոց, ակումբ, գրադարան, բուժ–կայան, կինո։ ԴԵՄՔ, բայի, դերանվան (անձնական, որոշ յուրահատկությամբ՝ նան ցուցական), մի շարք լեզուներում (օրինակ, սեմական)՝ նան գոյականի քերականական կարգ, որով արտահայտվում է գործողության կամ առարկայի հարաբերությունը խոսո–ղի նկատմամբ։ Լեզուներում կա 3 Դ․։ Բայի առաջին Դ․ ցույց է տալիս, որ գոր–ծողություն կատարողը խոսողն է (գրում եմ), երկրորդը՝ որ գործողություն կատա–րողը խոսակիցն է (գրում ես), երրորդը՝ որ գործողություն կատարողը ոչ խոսողն է, ոչ խոսակիցը, այլ մի երրորդ անձ, առարկա (գրում է, ծաղկում է)։ Տայերե– նում բայի Դ․ ժամանակային համադրա–կան կազմություններում արտահայտվում է վերջավորություններով (գր–եմ, գր–ես, գր–ի), իսկ վերլուծական կազմություննե–րում՝ օժանդակ բայով (գրում եմ, գրում ես, չեմ գրի)։ Գրաբարում բայի Դ․ առա–վելապես արտահայտվել է վերջավորու–թյուններով։ Սեմական լեզուների բայերի մեջ հնարավոր է դիմային 2 վերջավորու–թյուն՝ նշանակելու համար թե՛ գործող սուբյեկտի, թե՛ գործողության օբյեկտի Դ․։ Դերանուններից Դ–ի կարգը հատուկ է մասնավորապես անձնականներին։ Առա–ջին Դ․ ցույց է տալիս խոսողին (ես, ինքս), երկրորդը՝ խոսակցին (դու, ինքդ), եր–րորդը՝ երրորդ անձի (նա, ինքը)։ Դիմային հարաբերության յուրահատուկ իմաստ կա նաև ցուցական դերանուևևերի մեջ։ Տա– յերենի կառուցվածքային յուրահատկու–թյուններից է Գ–ի կարգի արտահայտումը հոդերի միջոցով (մենք՝ աշակերտներս, դուք՝ աշակերտներդ)։ Ս․ Աբրահամյան
ԴԵՅԼԻ, Դելի, Ռեջինալդ Օլդուորտ (1871 – 1957), ամերիկացի երկրաբան և պետրոգրաֆ։ Ավարտել է Տարվարդի հա–մալսարանը (1893)։ Մասսաչուսեթսի տեխ–նոլոգիական ինստ–ի և Տարվարդի հա–մալսարանի պրոֆեսոր (1907–42)։ Ամե–րիկյան երկրաբանական ընկերության պրեզիդենտ (1932-ից)։ Զբաղվել է մագ–մատիկ ապարների ուսումնասիրությամբ, հաշվարկել նրանց գլխավոր տիպերի մի–ջին կազմը։ Մշակել է օվկիանոսի մակար–դակի էվստատիկ տատանումների տեսու–թյունը, երկրակեղնի շարժուն հատվածնե–րի խորասուզման ևարցերը։ 1929-ին ըն– տըրվել է ՍՍՏՄ ԳԱ թղթակից–անդամ։
ԴԵՅԼԻ ԷՔՍՊՐԵՍ» («Daily Express» – «Ամենօրյա էքսպրես»), օրաթերթ։ Տրա– տարակվում է 1900-ից, Լոնդոնում։ «Դ․ է․» ձնականորեն անկախ, բայց ըստ էու–թյան պահպանողական ուղղության հրա–տարակություն է՛– Ետպատերազմյան շըր– ջանում հանդես է գալիս հանուն անգլո– սովետական խաղաղ գոյակցության։ Ար–տահայտելով բուրժուազիայի որոշակի շրջանների շահերը՝ կառավարությունից պահանջում է ընդլայնել առնտրական կա–պերը ՍՍՏՄ հետ։ Միջազգային ն ներքին քաղաքականության հարցերում պաշտ–պանում է պահպանողական կուսակցու–թյան դիրքորոշումը։
ԴԵՅԼԻ ՀԵՐԱԼԴ» («Daily Herald» – «Ա– մենօրյա լրատու»), բանվորական առաջին օրաթերթն Անգլիայում։ Լեյբորիստական կուսակցության և բրիտանական տրեդ–յունիոնների կոնգրեսի գլխավոր խորհըր– դի օրգան։ Լույս է տեսնում 1921-ից, Լոն–դոնում։ Թերթին բնորոշ է քաղ․ օպորտու–նիզմը․ խուսափում է միջազգային հարցե–րի քննարկումից, մեծ տեղ է հատկացնում սենսացիոն և ռեկլամային նյութերին։ Վերջին տարիներին, տեղի տալով անգլ․ հասարակության լայն շրջանների պա–հանջին, «Դ․ հ․» հանդես է գալիս ՍՍՏՄ հետ հարաբերությունների բարելավման օգտին։
ԴԵՅԼԻ ՏԵԼԵԳՐԱՖ ԷՆԴ ՄՈՐՆԻՆԳ ՊՈՍՏ» («Daily Telegraph and Morning Post»–«Ամենօրյա հեռագիր և առավոտ–յան փոստ»), օրաթերթ։ Լույս է տեսնում 1937-ից, Լոնդոնում, «Դեյլի տելեգրաֆ» (1855) և «Մորնինգ պոստ» (1772) թերթե–րի միավորումից հետո։ Փաստորեն պահ–պանողական կուսակցության խոսափողն է։ Լայն տեղ է հատկացնում միջազգային իրադարձություններին, հանդես գալիս անգլո–ամերիկյան սերտ համագործակցու–թյան ն արևմտյան ռազմական բլոկների պահպանման ու հզորացման օգտին։
ԴԵՅԼԻ ՈՒՈՐԼԴ» («The Daily World»– «Ամենօրյա աշխարհ»), մարքսիստական օրաթերթ։ Լույս է տեսնում 1968-ից, Նյու Յորքում։ Տրապարակում է տեղեկու–թյուններ երկրի ներքին կյանքի և միջազ–գային հարաբերությունների մասին, ԱՄՆ–ի կոմկուսի պաշտոնական փաստա–թղթեր, նրա ղեկավարների և առաջադեմ հասարակական գործիչների ելույթներ, ըևթերցողևերի նամակներ։ Տեւոևողակա– ևորեն պայքարում է ևրկրի հետադեմ ուժերի և ամերիկյան իմպերիալիզմի ար–տաքին ագրեսիվ քաղաքականության դեմ։
ԴԵՅԼԻ ՈՒՈՐԿԵՐ» («The Daily Worker»– «Ամենօրյա աշխատավոր»), մարքսիստա–կան օրաթերթ։ Տրատարակվել է Չիկա– գոյում (1924–1927), ապա՝ Նյու Ցորքում (1927–1958)։ Դադարել է հրատարակվել նյութական և կազմակերպչական դժվա–րությունների պատճառով։ Շարունակվել Է, սակայն, «Դ․ ու․»-ի կիրակնօրյա հա–վելվածի՝ «Ուորկեր»-ի («The Worker»)՝ որպես հասարակական քաղ․ օրգանի լույս ընծայումը, որին 1968-ից հաջորդել է <Դեյփ ուորւդ> թերթը։
ԴԵՅՄՈՍ (<հուն․ Дещос; – սարսափ), Սարսափ, Մարսի արբանյակ։ Տայտ– նաբևրվել է 1877-ին։ Տրամագիծը մոտ 13 կմ Է, հեռավորությունը Մարսի կենտ–րոնից՝ 23500 կմ Մոլորակի շուրջը պտըտ– ման պարբերությունը մոտ 30 ժ Է։ ԴԵՏՆ ԵԿԱ Ալեքսանդր Ալեքսանդրովիչ [8(20)․5․1899, Կուրսկ – 12․6․1969, Մոսկ–վա), ռուս սովետական նկարիչ։ ՍՍՏՄ ժող․ նկարիչ (1963), ՍՍՏՄ Գեղարվեստի ակադեմիայի իսկական անդամ (1947, վիցե–պրեզիդենտ՝ 1962–66), սոցիալիս–տական աշխատանքի հերոս (1969)։ ՍՄԿԿ անդամ 1960-ից։ 1920–25-ին սովորել է Մոսկվայի Վխուտեմասում։ Դ–ի գործերին բնորոշ է մոնումենտալ ձևերի արտա–հայտչականությունը, դինամիկ կոմպոզի–ցիան՝ «Պետրոգրադի պաշտպանությունը» (1928, ՍՍՏՄ Զինված ուժերի կենտրո–նական թանգարան, Մոսկվա), «Դոնբաս։ Ա, Ա․ Դ և յ ն և կ ա․ «Պետրոգրադի պաշտ–պանությունը» (1928, ՍՄՀՄ Զինված ուժերի կենտրոնական թանգարան, Մոսկվա) ճաշաժամի ընդմիջում» (1935, Լատվ․ ՍՍՏ Գեղարվեստական թանգարան, Ռիգա), «Ապագա օդաչուները» (1938, Տրետյա– կովյաև պատկերասրահ), «Սևաստոպոլի պաշտպանությունը» (1942, Ռուսական թանգարան, Լենինգրադ)։ Կատարել է մոնումենտալ գեղանկարչական գործեր, որոնցից «Լավ առավոտ», «Տոկեյիստներ» (1959–60), «Կարմիր գվարդիական», «Կթվորուհի» (1962) խճանկարներն ար–ժանացել են լենինյան մրցանակի (1964)։ Գրկ․ М аца И․ Л․, А․ Дейнека, М․․ 1959*
