պետության աստվածաբանական բարդ համակարգի։ Նրա համար բնորոշ է հին հավատալիքների (ֆետիշիզմ, բույսերի աստվածացում և հատկապես՝ կենդանի–ների պաշտամունք) պահպանումը։ Տին Եգիպտոսի ամբողջ պատմության ընթաց–քում եգիպտացիները իրենց պաշտած գրեթե ամեն մի աստվածություն մարմնա–վորել են որնէ կենդանու մեջ։ Այսպես, Անուբիսը մեծարվել է գայլի կերպարան–քով, Բաստը՝ կատվի, Տորը՝ բազեի նն։ Տին եգիպտացիների մոտ լայնորեն տարածված է եղել մեռածների պաշտա–մունքը։ Նրանց կրոնական պատկերաց– մամբ յուրաքանչյուր մարդ մի քանի հոգի ունի։ Տավիտենական երանության կարոդ է հասնել միայն նա, ում մարմի–նը՝ հոգու ապաստարանը, պահպանվում է ընդմիշտ։ Այստեղից Էլ՝ դիակի մումիաց–ման սովորույթը։ Սկզբնական շրջանում յուրաքանչյուր նոմոս ունեցել է իր գլխավոր աստվածը։ Տետո առաջացել են աստվածային երրոր–դություններ (օրինակ, Թեբոսականը՝ արնի աստված Ամոնը, նրա կին, երկնքի աստվածուհի Մուտը և ևրանց որդի, լուսնի աստված Տոնսուն)։ Երրորդու–թյան շուրջը կազմավորվում է աաովածնե– րի հիերարխիան։ Նոմոսների միավորու–մը երկու պետությունների (Վերին Ե․ ն Ստորին Ե․), ապա մի միասնական պե–տության մեջ (մ․ թ․ ա․ մոտ III հազար–ամյակ) անհրաժեշտ դարձրեց համապա–տասխան պաշտամունքների ստեղծումը, կրոնի միասնականացումը։ Միասնական կրոնի մեջ գլխավոր տեղը գրավում են գերիշխող քաղաքի աստվածները։ Աստվածների հիերարխիան արտացո–լում է արլ․ բռնապետական կարգերը։ Պաշտոնական կրոնը փարավոնին հայ–տարարում է աստծո մարմնացում, կեն–դանի աստված։ Տսկայական զոհաբերու–թյուններն ու զանազան արտոնություն–ներ ուժեղացնում են քրմերին, ն նրանք սկսում են վիճարկել փարավոնի իշխա–նությունը։ Միաստվածություն մտցնելու միջոցով քրմերի հզորությունը ջլատելու Ամենհոտեպ lV-ի (Էխնաթոնի, մ․ թ․ ա․ XV դ․ վերջ, XIV դ․ սկիզբ) փորձը ձախող–վել Է։ Մ․ թ․ ա․ XI դ․ թեբոսական քրմերը գրավում են Ե–ի գահը ն ևաստատում աստվածապետություն։ Ե–ում ստեղծվել է կրոնական ն մոգա–կան հարուստ գրականություն։ Տմայու– թյունները, աղոթքները, մեկնությունները, աստվածների «կանչերը» ամփոփվել են ժողովածուներում։ Այդպես են առաջա–ցել «Բուրգերի տեքստերը», «Սարկոֆագ–ների տեքստերը», «Մեռյալների գիրքը» և կրոնական այլ ժողովածուներ։ Տին Եգիպտոսի աստվածաբանությունը լայն տարածում է գտել անտիկ աշխարհի կրոն–ներում ն զգալի ազդեցություն գործել քրիստոնեական դոգմատիկայի, պատկե–րագրության, ծիսակատարության վրա։ Գրականությունը։ Եգիպտական գրա–կան հնագույն հուշարձանները վերաբե–րում են մ․ թ․ ա․ III հազարամյակից մինչև մ․ թ․ I դդ․ ընկած ժամանակաշրջաննե–րին։ Դրանք մեզ են հասել հիերոգլիֆա–յին, հիերական ն դեմոտական տեքստե–րի ձնով, որոնք շատ բազմազան են բո– վանդակությամբ և ժանրով։ Ե–ի գրակա–նությունը աշխարհի հնագույն գրականու–թյուններից Է։ Նրա, ինչպևս ն մյուս հնա– գույն արնելյան գրականությունների, տեքստերի հեղինակների անունները հայտնի չևն։ Եգիպտական գրականության հիմնական ժանրերն ևն՝ հեքիաթը, պա–տումը, հիմնը ն աղոթքը, նամակային տեքստը, խրատը, առակը, ժողովրդական վեպը, սիրային քնարևրգությունը։ Աշ–խարհի հին ու ժամանակակից մի շարք ժողովուրդների բանահյուսության ու գրա–կանության շատ սյուժեներ առաջին ան–գամ հանդիպում են եգիպտական գրակա–նության մեջ։ Գեղարվեստական գրակա–նության հուշարձանների հետ մեկտեղ եգիպտական գրականության շարքն են դասվում բուրգերի տեքստերը ն թագավոր–ների ու ազնվականների գրական արժեք ունեցող գրությունները։ Ե–ի գրականու–թյունը ազդեցություն է գործել այլ հին ժողովուրդների գրականության, այդ թվում՝ հունականի վրա։ Եգիպտական որոշ սյուժեներ հույների միջոցով անցել են եվրոպական ժողովուրդների գրակա–նությանը։ ճարտարապետությունը U կերպարվես–տը։ Ե–ի արվեստը, որ կոչված էր ծառայելու կրոնին ն պետականորեն աստվածացված վւարավոնի պաշտամունքին, իր գաղա–փարները մարմնավորել է խիստ կարգո– րոշված ձներով։ Եվ, չնայած դրան, արտա–ցոլելով հասարակության քաղ․ և հոգե– վոր կյաևքի փոփոխություևևերը, վերապ–րել է բարդ Էվոլյուցիա։ Նրաևում դրսև– վորվել եև ստեղծագործակաև վառ ան–հատականություններ, բնորոշ տեղական դպրոցներ և գեղարվեստի երնույթներ։ Նարմեր փարա–* վոնի սալը, թեր–թաքար (մ․ թ․ ա․ IV հազարամյակ, Եգիպտական թան–գարան, Կահիրե) Իմաստավորվել և կուռ համակարգի են վերածվել պլաստիկական արվեստների հիմնական միջոցները, ճարտ–յան մեջ՝ ծավալը, զանգվածը, հենակն ու ծածկը, ռիթմը, ռելիեֆում ն գեղանկարչության մեջ՝ հարթերեսը, գիծը, ուրվապատկերը, գունաբիծը, մոնումենտալ և ևաստոցային քանդակում՝ քարի ն փայտի տեքստու– րան ն ֆակտուրան։ Ե–ում են կազմավոր–վել դասական ճարտ–յան բազմաթիվ տի–պեր ն տարրեր (բուրգ, օբելիսկ, սյուն), կերպարվեստի տեսակներ (բոլորաքան– դակ, ռելիեֆ, մոնումենտալ գեղանկար–չություն ննյ, հատուկ նշանակություն է ունեցել դիմաքանդակը։ Տին Ե–ի ճարտ– յան ն արվեստի պատմության հիմնական փուլերը համապատասխանորեն հարմա– Թագավորական գրիչ Կսփի ար* ձանը, կրաքար (Կաիի դամբա–րան, Սաքարա, մ* թ․ ա․ III հազա" րամյակ, Լուվր, Փարիզ) րեցվում են երկրի հիմնական պատմական ժամանակաշրջաններին, ա) մինչդինաս– տիկ (մ․ թ․ ա․ V–IV հազարամյակ), բ) վաղ թագավորության (մ․ թ․ ա․ III հազարամ–յակի սկիզբ), գ) հին թագավորության (մ․ թ․ ա․ մոտ 2800–2400), դ) միջին թագավորության (մ․ թ․ ա․ III հազարամ–յակի վերջ – մ․ թ․ ա․ XVII դ․), ե) նոր թագավորության (մ․ թ․ ա․ XVI–XI դդ․), զ) ուշ թագավորության (մ․ թ․ ա․ մոտ 1050–332), Է) հելլենիստական (մ․ թ․ ա․ 332–մ․ թ․ 30) շրջանների ճարտ․ ն ար–վեստ։ Ե․ անտառազուրկ երկիր Է․ ակա–ցիան, ժանտաթզենին (սիկոմոր), արմա– վենին, մոշավայրին (տամարիսկ) Նեղո– սի ափին, անտառակներում աճող ծառա–տեսակների սուղ ցանկն Է։ Շինարարական փայտը բերվել է Լիբանանից (եղննի), Ասորիքից (կիլիկիական սոսի), Նուբիա– յից (սն ծառ)։ Փայտին փոխարինել է կավով շրջածեփված եղեգը։ Նեղոսի տիղ–մից և ծղոտի համապատասխան խառ–նուրդից պատրաստված հում աղյուսը ա^Ի ԷՐ ըևկնում հատուկ ամրությամբ և լայնորեն կիրառվում տարբեր շինու–թյուններում (բնակարան, ամրոց, պա–րիսպ նն)։ Սակայն մեզ հասած ճարտ․ հուշարձանների մեծագույն մասը կազմում են տաճարները, պալատները ն դամբա–րանները։ Մոնումենտալ, վեհաշուք և հա–րատև ճարտ․ կառույցների ստեղծմանը խթանել է քարի տարբեր տեսակների առատությունը՝ գրանիտ, դիորիտ, բա–զալտ, պորւիյուր (ծիրանաքար), կրա–քար, ավազաքար, հասպիս, ալեբաստր։ Մինչդինաստիկ շրջանի մշակույթի մա–սին մեծ մասամբ պատկերացում են տա–լիս հիերոգլիֆներում պատկերված տնե–րի ն հնագիտական բնակավայրերի մնա–ցորդները։ Այս շրջանում կավից ն եղեգ–նից պատրաստված պարզունակ բնակա–րանները հետզևետե փոխարինվում են ուղղանկյուն հատակագծով, փայտյա և հում աղյուսե կառույցներով։ Մարդկանց և կենդանիների արձանները, դամբա–րանների որմնանկարները, անոթների նկարազարդումները թեմայով կապված են ննջեցելոց պաշտամունքին ն որսորդա–կան մոգական հավատամքին։ Որպես կանոն, պատկերումները երկրաչափորեն պարզեցված են։ Մ․ թ․ ա․ IV–III հազար–ամյակների սահմանին կոմպոզիցիան ավելի է կարգորոշվում՝ բաժանվում է գոտիների, աււաջնորդի պաւոկեյւում^ քա–փերով առանձնացվում Է։ Վաղ թագավո–րության շրջանում ձնավորվում են եգիպ–տական ճարտ–յան ն արվեստի սկզբունք–ները, որոնք այնուհետև, մի քանի հա–
