Նման Ե–ներ են Մ․ Գորկու «Մանկություն», «Ծառայության մեջ», «Իմ համալսարան–ները» իևքնակենսագրական վիպակնե–րը, Ս․ Զորյանի «Տայոց բերդ», «Պապ թագավոր», «Վարազդաա» պաւոմավեպե– րը IV դ․ Տայաստանի մասին։
ԵՌԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ, արիումվիրաա (լաա․ triumviratus ctres, սեռականը՝ trium – երեք և vir – այր), քաղաքական և զինվորական երեք ազդևցիկ գործիչնե–րի համատեղ իշխանություն Տին Տռո– մում։ Առաջին Ե․ ստեղծվել է մ․ թ․ ա․ 60-ին՝ Տուլիոս Կեսարի, Գնեոս Պոմպեո– սի և Մարկոս Կրասոսի միջև կայացած համաձայնությամբ։ Նրանք միմյանց և կողմնակիցների միջև բաժանել են պեա․ պաշտոններն ու նահանգների կառավւս– րումը, հենվել լեգիոնների ուժի, ւցուցոււ– յարների, հեծյաչների և նոբիւիաեաքւ աջակցության վրա։ Կազմալուծվել է մ․ թ․ ա․ 53-ին՝ Կրասոսի մահից հետո և Կե–սարի ու Պոմպեոսի հարաբերությունների սրման հետևանքով։ Երկրորդ Ե․ ստեղծ–վել է մ․ թ․ ա․ 43-ին և ունեցել պաշտոնա–կան բնույթ։ Նրա կազմի մեջ մտել են Օկ– տավիանոսը (Օգոստոս), Մարկոս Անտո– նիոսը և Մարկոս Լեպիդոսը։ Կազմալուծ–վել է մ․ թ․ ա․ 36-ին։
ԵՌԱՏԱՄ, քանդակագործական գործիք՝ սուր ծայրը երեք «ատամի» բաժանված, կտրվածքում կլոր կամ նիստավոր պող–պատե հատիչ՝ մարմար և այլ քարևր մշա– կելու համար։
ԵՌԱՖԱձ ՀՈՍԱՆՔ, եռաֆազ հա–մակարգ, փոփոխական հոսանքով Էլեկտրական Էներգիա ստանալու, հաղոր– դելու ն բաշխելու առավել տարածված համակարգ, ըստ որի փովախական հո–սանքի գեներատորի 3 փաթույթներում առաջանում են 3 փոփոխական Էլշուներ՝ մեծությամբ հավասար, իսկ ֆազով միմ–յանց նկատմամբ 1/3 պարբերությամբ շեղված (նկ․)։ Ե․ հ–ի համակարգը մշակել է Մ․ 0․ Դուիվո–Դոբրովոչսկին (1888)։ Այդ համակարգի առավելություններն են՝ պտտվող մագնիսական դաշտի ստացման պարզությունը և հաղորդալարերի հատ–վածքի տնտեսումը՝ էներգիայի ևաղորդ– ման ժամանակ (միաֆազ փոփոխական հոսանքի համեմատ)։ էներգիան հաղորդ–վում է 3, սակավ՝ 4 հաղորդալարով։ Ե․ հ–ի ընդունիչնևրի և գեներատորնևրի հա–մար կիրառվում է ֆազերի միացման 2 եղանակ՝ աստղաձև և ևռանկյունաձև։ Եռաֆազ գեներաաորի էլշու․ ա – էւշու–ի կորերը, բ – էլշու–ի վեկտորնե– րը, eA, ев, ес–էլշու–ի ակնթարթային արժեք–ները, Т– փոփոխական հոսանքի պարբերու–թյունը, Еа, Ев, Ес – էւշու–ի վեկտորները Աստղաձև միացման դեպքում ֆազային լարումները գծայինից փոքր են |/՜3 ան–գամ։ Եռանկյունաձևի դեպքում գծային և ֆազային լարումները հավասար են՝ Ս$=Սգ, բայց գծային հոսանքները (I*) մեծ են ֆազայիննևրից (1$) համաչափ բեռնվածքի դեպքում՝ 1*= Հ 3 1$։ Ե․ հ–ի հզորությունը համակարգի 3 ֆազերի գումարային հզորությունն Է․ համաչափ բեռնվածքի դեպքում, անկախ միացման եղանակից, այդ հզորությունը՝ Р = = У 3 Սգ1?․շօտփ, որտեղ ф-ն ֆազերի շեղ–ման անկյունն է ֆազային լարումների և հոսանքների միջև։
ԵՌՄՈԼԵԿՈՒԼԱՅԻՆ ՌԵԱԿՑԻԱՆԵՐ, տես Քիմի,ական ռեակցիայի կարգ հոդվածը։
ԵՌՅԱԿ, տրիադա (< հուն, xpiag – երրորդություն), տերմին փիլիսոփայու–թյան մեջ, որ նշանակում է զարգացման եռաստիճանություն։ Ե–ի գաղափարը հան–դիպում է տարբեր փիլիսոփաների (Պլա–տոն, Պրոկլես, Ֆիխտե, Շելինգ) և հատ– կապես Տեգելի երկերում։ Վերջինիս Փի–լիսոփայության մ՜եջ այն բացարձակ և համընդհանուր սկզբունք Է, սխեմա (թե–զիս, հակաթեզիս, սինթևզիս), որում իրա–կանանում է զարգացումը։ Դիալեկտիկա–կան մատերիալիզմը մերժում է Ե–ի բա–ցարձականացումը և իդեալիստական մեկ–նաբանումը՝ այն համարելով զարգացման մասնակի օրինաչափություն։
ԵՌՅԱԿ ՄԻՈՒԹՅՈՒՆ, Գերմանիայի, Ավստրո–Տունգարիայի և Իտալիայի ռազ– մա–քաղաքական դաշինք։ Ձևավորվել է 1879–82-ին և մեծ դեր խաղացել 1914– 1918-ի առաջին համաշխարհային պատե–րազմի նախապատրաստման ու սանձա–զերծման գործում։ Ե․ մ–յան հիմքը Գեր–մանիայի և Ավաորո–Տունգարիայի 1879-ի հոկւո․ 7-ի ռազմ, դաշինքն Էր, որը գլխա–վորապես ուղղված էր Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի դեմ։ 1882-ին դաշինքին միա–ցավ նաև Իտալիան՝ ակնկալելով ավստրո– գերմանական աջակցությունն ընդդեմ Ֆրանսիայի։ Իտալիան, որի ափերը խո–ցելի էին անգլ․ ռազմ, նավատորմի հա–մար, դաշինքին միացավ վերապահու–մով։ Իր պարտավորությունները նա կա–տարելու էր միայն այն պարագայում, երբ Միության թշնամիների մեջ չլիներ Անգլիան։ Փոխարենը Իտալիան պարտա–վորվում էր բարյացակամ չեզոքություն պահպանել ավստրո–ռուսական պատե–րազմի դեպքում։ Ե․ մ․ նորոգվել է 1887, 1891, 1902 և 1912-ին։ Այնտեղ ղեկավար դերը Գերմանիայինն Էր, որի հարաճուն ագրեսիվ քաղաքականությունը հանգեց–րեց Անգլիայի, Ֆրանսիայի և Ռուսաստա–նի դաշինքի (տես Անւոանւո) ստեղծմանը 1904–07-ին, ի հակակշիռ Ե․ մ–յան։ Այս–պիսով, Եվրոպան բաժանվեց ռազմ, եր–կու խմբավորման, որը նպաստեց առաջին համաշխարհային պատերազմի սանձա–զերծմանը։ Պատերազմի սկզբում Իտա–լիան չեզոքություն հայտարարեց, իսկ 1915-ին, Անտանտից շահավետ փոխհա–տուցման խոստում ստանալուց հետո, պատերազմի մեջ մտավ իր նախկին դաշ–նակիցներ Ավստրո–Տունգարիայի և Գեր–մանիայի դեմ, որով և սկիզբ դրվեց Ե․ մ–յան կազմալուծմանը։
ԵՌՈՐՅԱԿ ՆՅԱՐԴ (Nervus trigeminus), գլխուղեղային 5-րդ զույգ նյարդը։ Կո–րիզները գտնվում են երկարավուն, մա–սամբ՝ միջին ուղեղում։ Ե․ ն․ երկարավուն ուղեղի կամրջից դուրս է գալիս երկու արմատով՝ շարժիչ և զգացող։ Զգացող արմատի ճանապարհին գտնվում է կիսա–լուսնաձև մի հանգույց, որից ծագում են երեք խոշոր ճյուղեր․ ակնային նյարդ, զուտ զգացող Է, մտնում է ակնակապիճ նրա վերին ճեղքով, բազմա–թիվ ճյուղերով տարածվում է ակնագնդի, արցունքապարկի, վերին կոպի և ճակատի շրջանի մաշկի մեջ։ Վերին ծնոտա–յին նյարդ, զուտ զգացող Է, դուրս է գալիս սեպոսկրի գլոր անցքով դեպի թևա–քմային փոսը և բազմաթիվ ճյուղե–րով նյարդավորում վերին ծնոտի ատամ–ները, քթի և քիմքի լորձաթաղանթներն ու այտի շրջանի մաշկը։ Ստործնոտա–յին նյարդ, թե՛՝ զգացող Է, թե՛ շարժիչ։ Գանգից դուրս է գալիս սեպոսկ–րի ձվաձև անցքից, իջնում ստորքունքա– Տ․ Մինասյանի «Տար–վա եղանակներ»– եռա–պատկերը․ «Զար–՝ թոնք», «Բերրիու–թյուն», «՝Հունձք» (1960, Տայաստանի պետական պատկե–րասրահ, Երևան)
