Сергей Есенин․ Идейно-творческая эволю–ция, М․, 1969; Горький М․, Сергей Есенин, Полн․ собр․ соч․, т․ 20, М․, 1974․ Գ․ Թաթոսյան
ԵԱԵՆԱ4Ի (Jesensky) Ցանկռ (1874– 1945), սլովակ գրող։ Գրել է քաղաքացիա–կան, հայրենասիրական բնույթի բանաս– տեղծությ ուննհր («Բանաստեղծություն–ներ», 1905, «Գերությունից», 1919, «Փո– թոբկից հետո», 1932, ժողովածուներ)։ «Գավառական պատմվածքներ» (1913), «Տին ժամանակներից» (1935) գրքերում մերկացրել է բուրժուազիայի քաղքենիու–թյունը, «Դեմոկրատներ» (հ․ 1–2, 1934– 1938) երգիծական վեպում քննադատել Չեխոսլովակիայի բուրժ․ հասարակարգը։ 30–40-ական թթ․ հանդես է եկել ֆաշիզ–մի դեմ։ Ե–ու ստեղծագործությունը սլո–վակյան քննադատական ռեալիզմի բարձր փուլն է։ ԵՍ ԵՆ ՏՈՒԿ Ի, քաղաք ՌՍՖՍՏ Ստավրո– պոլի երկրամասում, բալնեոլոգիական առողջարան Պոդկումոկ գետի հովտում, 600–650 Վ բարձրության վրա։ Մտնում է Կովկասյան հանքային չբեր առողջա–րանների խմբի մեջ։ Երկաթուղային կա–յարան է Միներալնիե վոդի–Կիսլովոդսկ գծի վրա, Միներալնիև վոդիից 43 կվ հվ–արմ․։ 73 հզ․ բն․ (1976)։ Ձմեռը մեղմ է (հունվարի միջին ջերմաստիճանը –4°C), ամառը՝ տաք (հուլիսի միջին ջերմաստի–ճանը 20°C), տարեկան տեղումները՝ 520 մմ Բուժիչ միջոցներն են ածխաթթվա–յին, հիմնականում՝ հիդրոկարբոնատային քլորիղնատրիումային ջրերը՝ հետնյալ քիմ․ բաղադրությամբ․ աղբյուր JST* 17․ C022,3M11․8 HC°3Q6*C1 39Т13,7°С, рН6,8 Na 91 Са4 աղբյուր Я» 4․ С022,5 М 8,6?9Озв0 Т12,9°С, рН6,7 Na 89 Са6 աղբյուր JSP 20․ c°20-05Ml՝6SiSST13°c p™–9 Այս աղբյուրների ջրերը (JST« 17, 4, 20) օգտագործում եև ըմպելու, Եսենտուկի JM> 1 և N» 2 նարզանների հորատանցքի, ինչպես նաև Գաազո–Պոևոմարյովսկի աղ–բյուրի սուլֆատ–հիդրոկարբոևատայիև նատրիում–կալցիումային ջրերը՝ լոգաևք– ների, Տամբուկանսկ լճի տղմոտ ցեխը՝ ցեխաբուժության համար։ Ե–ում բուժվում են ստամոքս՜աղիքային համակարգի, լյարդի, լեղուղիների հիվանդություննե–րով և նյութափոխանակության խանգա–րումներով տառապողները։ Ե–ում կան հանքային ջրերի լցման, պահածոների, կաթի, գարեջրի գործարաններ, մսի կոմ–բինատ, տրիկոտաժի, կարի, մոդելային կոշիկի ֆաբրիկաներ։ Ե․ հիմնադրվել է XIX դ․ 30-ական թթ․՝ 1798-ին կառուց–ված ռազմ, ամրոցի տեղում։ Որպես առող–ջարան սկսել է զարգանալ XIX դ․ 2-րդ կեսից։ Քաղաք է 1917-ից։
ԵՍՊԵՐՍԵՆ (Jespersen) Կնուդ [ծն․ 12․4․ 1926, Սկուլստեդե ավան (Դանիա)], դա–նիական բանվորական շարժման գործիչ։ Դանիայի կոմունիստական կուսակցու–թյան (ԴԿԿ) անդամ 1942-ից։ Գերմանա– ֆաշիստական զավթիչների կողմից Դա–նիայի օկուպացիայի տարինևրին (1940– 1945) մասնակցել է Դիմադրության շարժ–մանը։ 1953-ին երկրի խոշորագույն արհ–միության՝ Պահեստային և ևավաևանգըս– տային բանվորների միության Օլբորգի մասնաճյուղի նախագահն Էր։ 1951-ին ընտրվել է ԴԿԿ Տյ ուսիս յուտլանդյան մարզային կազմակերպության նախա–գահ, 1952-ին՝ ԴԿԿ ԿԿ–ի անդամ։ 1958-ից ԴԿԿ նախագահն Է։ 1976-ին պարգևատրվել է Տոկտեմբերյան հեղա–փոխության շքանշանով։
ԵՍՊԵՐՍԵՆ (Jespersen) Տանս Օտտո Տար–րի (16․7․1860, Ռանդերս – 30․4,1943, Կո–պենհագեն), դանիացի լեզվաբան։ Ուսում–նասիրել է լեզվի ստատիկ և պատմական հարցևրը, ընդհանուր լեզվաբանական և առանձին լեզուների հետ կապված խըն– դիրներ։ Ի հակադրություն երիտքերական– ների, գտել Է, որ հնչյունական օրենքնե–րը բացարձակ չևն։ Լևզվում կատարվող հնչյունական, վանկային ն բառային փո–փոխությունները․ կապել է բանավոր լեզվի ևաղորդակցման պահանջների հետ։ Անդրադարձել է լեզվի ծագմանը, զարգաց–մանը, պատմական փոփոխությունների բնույթին ու պատճառներին։ Լեզվի ծա–գումը կապել է որոշակի իմաստ չունեցող նախնական բնական երգերի հետ։ Սրանք, ըստ Ե–ի, հետագայում վերածվել են հա–տուկ անունների, վերջիններս Էլ՝ հասա–րակ անունների, բառակազմական մաս–նիկների ու ածանցների։ Լեզվական փո–փոխությունների մեջ առանձնացրել է անհատական ու հասարակական գործոն–ները։ Քերականության՝ որպես կկնդանի ն զարգացող ամբողջության իր ըմբռնումը Ե․ արտահայտել է «Քերականության փի–լիսոփայություն» (1924) գրքում։ Տեղինակ է անգլ․ դասագրքի (ունեցել է 19 հրտ․), որի հիմքում դրված է կենդանի խոսակ–ցական լեզուն։ Ստեղծել է նովիալ ար–հեստական լեզվի նախագիծը։ Երկ․ Language, its Nature, Development՝ and Origin, Lt, 1922; Analytic Syntax, Copenha–gen, 1937․ Գրկ, Лозовская П․ С․* Отто Еспер–сен․ Библиографический указатель, М*, 1963․
ԵՎԱՆԳՈՒԼ6ԱՆ5 (Եվանգուլով) Լնոն Բաղ– դասարի [ծն․ 5(19)․1․1901, Վլադիկավկազ (այժմ՝ Օրջոնիկիձե)], հայ սովետական ինժեներ, մեխանիկ։ Տեխ․ գիտ․ դ–ր (1961), պրոֆեսոր (1951)։ ՍՄԿԿ անդամ 1921-ից։ Ավարտել է Մոսկվայի ավիա–ցիոն ինստ–ը (1930)։ 1931-ից դասախոսում է նույն ինաո–ում, 1937-ից եղել է Մոսկ–վայի ավիացիոն ինստ–ին կից ավիացիոն արդյունաբերության գլխավոր վարչության փորձնական կոնստրուկտորական բյու–րոյի (Ե–ի նախաձեռնությամբ ստեղծված) պետը և գլխավոր կոևստրուկտորը։ Տե– տագայում Ե–ի ջանքերով բյուրոն վերա–կազմվել է գործարանի, որտեղ նա աշխա–տել է որպես գլխավոր կոնստրուկտոր, ապա՝ դիրեկտոր։ Զբաղվում է շարժիչ–ների փորձարարական տեխնիկայի և մե–թոդիկայի հարցերով։ Ե–ին է պատկանում ռոտորային շարժիչների հիդրավլիկական արգելակի կոնստրուկցիան։ Արժանացել է ՍՍՏՄ պետ․ մրցանակի (1951)։
ԵՎԳԵՆԻ ՍԱՎՈՏԱ5Ի (Eugen von Savoy- en, 18․10,1663, Փարիզ - 21․4․1736, Վիեն– նա), արքայազն, ավստրիական զորավար, ռազմ, և քաղ․ գործիչ։ Ֆելդմարշալ (1693), գեներալիսսիմուս (1697)։ Առաջին ան–գամ աչքի է ընկել 1683-ին թուրքերի դեմ մղված Վիեննայի ճակատամարտում։ 1689-ից գլխավորելով Իտալիայում գտնը– վող ավստ․ զորքերը՝ հաղթանակներ է տարել ֆրանսիացիների դեմ։ 1697-ին Զենտայի մոտ ջախջախել է թուրքերին՝ ստիպելով կնքել Կարլովիցի հաշտությու–նը (1699)։ Իսպանական ժառանգության համար մղվող պատերազմում (1701 – 14) հաղթել է ֆրանս․, ֆրանս–բավարական զորքերին (1704, 1706, 1709), իսկ 1712-ին պարտություն է կրել։ 1716–18–ի ավստրո– թուրքական պատերազմում հաղթել է թուր–քերին ն գրավել Բելգրադը (1717)։ 1714– 1724-ին եղել է Տարավային Նիդերլանդ– ների փոխարքա, ճնշել հակահաբսբուրգ– յան շարժումը։ Տանդես է եկել Ավստրիա–յի, Պրուսիայի և Ռուսաստանի համագոր–ծակցության օգտիև՝ ընդդեմ Ֆրանսիայի և Թուրքիայի։ Նա մի շարք բարեփոխում– ևեր է մտցրել բանակում։ Ստեղծել է եզակի գրադարան և արվեստի հուշար– ձաևևերի հավաքածու։
ԵՎԳԵՆԻԿԱ (<հուն․ ей – լավ, բարի ն yevoc; –այստեղ՝ ցեղ), ուսմունք մարդկա–յին ցեղի (նրա ժառանգական հատկանիշ–ների) լավացման մասին։ Ե–ի խնդիրն է ակտիվ ազդել մարդու Էվոլյուցիայի վրա, կաւոարելագործել նրա բնույթը, նպաս–տել տաղանդի ժառանգմանը և հնարավո–րին չափ սահմանափակել ժառանգական հիվանդությունների փոխանցումը հետա–գա սերունդներին։ «Ե․» տերմինն առաջար– կել է անգլիացի կենսաբան Ֆ․ Տալտոնը (1869)։ Ռասիստները և հետադեմ գիտնա–կանները Ե․ օգտագործել են «ոչ լիարժեք ցեղերի ն ժողովուրդների» դեմ պայքարեմ լու նպատակով։ Տետագայում գերմ․ եվ» գենիստները զարգացրել են ֆաշիստա–կան ռասայական տեսությունը, գործնա–կանում՝ գենոցիդը։ Եվգենիստներն առա–ջարկում էին սելեկցիայի միջոցով (որը կիրառելի է միայն կենդանական և բու– սակաև աշխարհում) բարելավել մարդկա–յին ցեղերը։ Նրանք անտեսում Էին, որ մարդու զարգացումը ծնողներից ստացված գենետիկական ինֆորմացիայի և սոցիա– լակաև միջավայրի ազղեցությաև արդյուևք Է։ Ե․ պետք է ուսումնասիրի մարդու Էվո–լյուցիայի առանձնահատկություններն ու մեթոդները։ Մեկ ձվից առաջացած երկ–վորյակների հոգեկան զարգացման, գե–նետիկական ն այլ բնույթի հետազոտու–թյունները ցույց են տվել, որ ժառանգա–կանությունն ունի խոշոր, սակայն ոչ բա–ցառիկ դեր մարդու մտավոր և ստեղծա–գործական ընդունակությունների որոշ–ման գործում։ Եթե մարդու մորֆոլոգիա– կան հատկանիշները որոշվում են գլխա–վորապես ժառանգականությամբ, ապա հոգեկան առանձնահատկությունների և վարքագծի վրա մեծ ազդեցություն է ունե–նում հասարակական միջավայրը (դաս–տիարակություն, կրթություն, կոլեկտիվի ներգործություն ևև); Մարդկության բնույ–թը բարելավելու ևամար մեծ դեր ունի բժշկ․ գենետիկան, որի խնդիրն է պահպա–նել մարդկանց ժառանգական և բևածիև հիվանդություններ առաջացնող վնասա–
