կաը մուտագեններից և պայքարել նեղ– ազգակցական ամուսնությունների դեմ։ Այդ նպատակով կարևոր նշանակություն ունեն բժշկա–գենետիկական կոնսուլտա–ցիաները, որտեղ ներկայումս կանխագու–շակում են ժառանգական որոշ հիվանդու–թյուններ՝ հեմոֆիլիան, գունակուրու–թյունը։ Գրկ․ Ниль Дж․ и Шэлл У․, Нас–ледственность человека, пер․ с англ․, М․, 1958; Штерн К․, Основы генетики че–ловека, пер․ с англ․, М․, 1965; Биология че–ловека, пер․ с англ,, М․, 1968; Э ф р о и м- с о н В․ П․, Введение в медицинскую ге–нетику, 2 изд․, М․, 1968․ Տ․ ԲւսաիկյաԱ ԵՎԴՈ4ԻԱ, Թոխաթ, Թոքաթ, քա–ղաք Թուրքիայում, Սեբաստիա–Ամա– սիա–Սամսուն խճուղու վրա, այժմ՝ Թոքատ վիլայեթի վարչական կենտրոնը։ Գտնվում է Ալիս (այժմ՝ Էշիլ Իրմակ) գե–տի Թոզանլու կամ Թոքատ սու վտակի ձախ ափին՝ շրջապատված ոչ բարձր (Ղժղըժ, Թոփչամ, Քեմալ, ճեմալ և հաչ) լեռներով։ Ե․ ընկած է լեռների միջև՝ արլ–ից արմ․ ձգված 650 й բարձրության հովտում։ Ունի գեղեցիկ դիրք, շրջապատ–ված է փարթամ այգիներով ու պարտեզնե–րով, օդը առողջարար է, աղբյուրները՝ սառնորակ ու քաղցրահամ։ Ե․ հնագույն բնակավայր է» պատմու–թյունն սկսվում է մ․ թ․ ա․ IV հազարամ–յակից։ Տին ժամանակներից բնակեցված է եղել նախախեթական, խեթական, այնու–հետև՝ հայկ․ ցեղերով։ Մ․ թ․ ա․ 546–322-ը գտնվել է Աքեմևնյան Պարսկաստանի, 322-ից մինչև Մագևեսիայի ճակատամար–տը (մ․ թ․ ա․ 190)՝ Սելևկյաևների տիրա–պետության տակ։ Մ․ թ․ ա․ 190-ին մտևլ է Փոքր Տայքի թագավորության մեջ, որը հետագայում միացվել է Պոնտոսի թագա–վորությանը։ Տռոմեա–պոնտական պա–տերազմում Միհրդատ VI Եվպատորի (մ․ թ․ ա․ 111–63) պարտությունից հետո միացվել է Տռոմեական կայսրությանը։ V* 101 ՆղՆլ Հ Րյուզան– դիայի կազմում։ Ենթադրում են, որ Ե․ իր անունն ստացել է բյուգանդական կայսր Թեոդորիոս 1-ի (379–395) մոր՝ Եվդոք– սիայի անունից։ VIII–IX դդ․ արաբները հարձակումներ են գործել Ե–ի վրա, բայց չեն կարողացել գրավել։ 1174–1307-ին Ե–ին տիրել են սելջուկ–թուրքերը, 1307– 1398-ին՝ մոնղոլները։ 1398-ից Ե․ միաց–վել է օսմանյան Թուրքիային, և թուրքե–րը վերաևվանել են Թոքատ։ Տնագույն ժամանակներից Ե–ում բնակվում էր հայ հոծ բնակչություն։ 1914-ին Ե․ ուներ մոտ 50 հզ․ բն․ (թուր–քեր, հայեր, հույներ, լազեր, չերքեզներ ևն)։ 1915-ի Մեծ եղեռնից առաջ հայերի թիվը մոտ 14 հզ․ Էր։ Տայերը կարևոր դեր են խաղացել Ե–ի տնտ․ և մշակութա–յին կյանքում, զբաղվում էին արհեստ–ներով (պղնձագործություն, ջուլհակու–թյուն, ոսկերչություն, կոշկակարություն), առևտրով, շերամապահությամբ, այգե - գործությամբ։ Լուսավորչական հայևրն ունեին յոթ եկեղեցի։ Տնուց եղել է հոգե– վոր թևմական կևնտրոն․ Առաջնորդա–րանի շենքը գտնվում էր Ս․ Աստվածա–ծին եկեղեցու մոտ։ Գործել է հայկ․ հինգ վարժարան (Ազգային, Ոսկյան, Վար– դուհյաև, Մ․ Երրորդություն և Ներսես– յան)։ Առանձին եկեղեցիներ և վարժա– րաևևեր ունեին հայ կաթոլիկական ն բողոքական համայնքները։ 1900-ական թթ․ գործում էր երեք մանկապարտեզ։ Ոսկյան վարժարանում 1869–72-ին դասավանդել է Մկրտիչ Փորթուգալյանը։ Եղել են թա–տերական խմբակներ։ 1879-ին առաջին անգամ թատևրական ներկայացում են տվել Ազգային վարժարանի աշակերտ–ները։ 1883-ին կազմակերպվել է Սանուց ընկերությունը, որը նույնպես ներկայա–ցումներ էր տալիս Ազգային վարժարանում։ 1910-ին ստեղծվել է Տայ դերասանուհյաց միությունը։ 1912-ին Դանիել Վարուժանի ղեկավարությամբ բեմադրվել է Տ․ Պա– րոնյանի «Մեծապատիվ մուրացկաններ»-ը։ 1914-ին «Տայ առաջադիմական ա– կումբ»-ը բեմադրել է Շիլլերի «Ավազակ–ները»։ 1911-ին Ազգային վարժարանի սրահում պոլսեցի Կարապետ Աբսենյանի նախաձեռնությամբ, առաջին անգամ ցու–ցադրվել է կինոնկար։ 1883-ին Ե–ում լույս է տեսել առաջին պարբերականը՝ «Երա–խայրիք» ամսագիրը, 1910-ի դեկտ․ 1-ին Տայ առաջադիմական ակումբի նախաձեռ–նությամբ՝ «Իրիս» կիսամսյա հանդեսը։ 1915-ին Ազգային վարժարանի աշակերտ–ները լույս են ընծայել «Դարբնոց» շաբա–թաթերթը (ընդամենը երկու համար)։ 1910-ին Հակոբ Պոյաճյանը Ъ-ւտէ հիմ– նադրել է տպարան, որտեղ տպագրվել են «Իրիս» հանդեսը, ինչպես նաև գեղար–վեստական գրքեր։ 1914-ի մարտին, Տիգ– րան Թեոմիրյանի նախաձեռնությամբ հիմնադրվեց երկրորդ տպարանը։ Ե․ հայ գրչության նշանավոր կենտրոններից Է, որտեղ ընդօրինակվել են բազմաթիվ ձե–ռագրեր։ Ե–ի ևայերի տնտ․, հոգևոր և մշակութա–յին աշխույժ կյանքը խաթարվեց առաջին համաշխարհային պատերազմի տարինե– Եվդոկիա․ ընդհանուր տեսքը րին, երբ կոտորվեցին բազմաթիվ եվդո– կահայևր, տեղահանվեցին Եվդոկիայի գա–վառի 23 հայկ․ գյուղերի բնակիչներ։ 1939-ին Ե–ում ապրում էր ընդամենը 400 հայ։ 1923-ին Եվդոկիայի հայրենակ–ցական միության և Սովետական Տայ սա–տան ներգաղթած եվդոկացիների ջանքե– րով հիմնադրվեց Նոր Եվդոկիան։ Ե–ում է ծնվել տպագրիչ Աբգար Թոխաթցին, տաղասացներ Մինաս Թոխաթցին, Ստե– փանոս Թոխաթցին, Խաչատուր Թոխաթ–ցին, Ղազար Թոխաթցին և Տակոբ Թո– խաթցիև։ Եվդոկիա գավառի հայաբնակ բնակավայրերը Բնակավայրերի անունները Տայ բնա–կիչներ Այլազգի– ներ Աղաբաղ 79
Գեաաղազ 308 – Գրիգորիս 245 – Գուրշի 31 195 Ցաթմիշ 374 – Զիլե, քաղաք 20125 16688 էյվազա 113 – էնաիզ 60 95 Թագղլպա 262 – Կեսարա 9 – Կեքսի 18 –• Տերեք, ավան 1126 4702 Ղափու աղզի 360 – Նիկսար, քաղաք 2053 3705 Չիֆթլիկ 326 – Չողշար 92 – Պեսկինճիք 291 – Պիզեռի (Պիծեոի) 34 340 Պոլիս 200 234 Սար Գայեան 63 – Սախաթ Չալ 30 – Վարազ 39 171 8129 26130 Գրկ․ Ծոցիկյան Ս․, Արևմտահայ աշ–խարհ, Նյու Ցորք, 1947։ Ա I սյ ո յ ա ճ– յան ս»․, Պատմություն Եվղգկիս եայսց, ԿաէփրԷ, 1952; Մ․ ԴարբինյաԱ
ԵՎԴՈԿԻԱՅԻ £ԱՐ£ԱՌ, հայերենի բար–բառ։ Ըստ ձևաբանական դասակարգման պատկանում է «կը» ճյուղին։ Մեռած բար–բառ է։ Խոսվել է Եվդոկիայում (Թոքատ) և շրջակա հայկ․ բնակավայրերում։ Ձայ–նավոր ևնչյուններև են՝ ա, է, ը, ի, օ, ու։ Ունի մեկ երկբարբառ՝ ուէ։ Բաղաձայ–նական համակարգը երկաստիճան է (ձայ–նեղներ և շնչեղ խուլեր)։ Գրաբարի պարզ խուլերը ձայնեղացել են (վառեակ>վառ– էգ), երկբարբառները՝ պարզվել (ձիւն> ձուն, լոյս> լաս, հայր>հար)։ Ձայնա–վորները որոշ դիրքերում ենթարկվել են հնչյունափոխության․ ա>է, ը, ի (վար– պետ>վէրբէդ, յստակել>իսդիգէլ), ե>ի, ա, է (եղբայր >ախբար, երեք>իրէք), ո>օ (ոսկի>օսգի)։ Որոշ բառերում ո>ուէ (սոխ>սուէխ, ոտք>ա–էդք, թա– գաւոր>թագավուէր)։ Տր, առ, նր, նաը, ևառ հնչյունակապակցությունները վե–րածվել են ռփ (կոտրել>գոռէլ, մանր> մառ)։ Գոյականների ևոգնակին կազմվում է էր» սէր, Ք, աեք, ունք, դիք, իսկ որոշ դեպքերում՝ գրաբարյան մասնիկներով։ Տոլովման ու խոնարևման համակարգերն
