է այն 0 տարրը, որը բավարարում է a-f0=0+a=a պայմանին (а-ն օղակի որևէ տարր է)։ Եթե օղակի երկու տարրի արտադրյալը 0 է, ապա դրաևից չի բխում, որ արտադրիչևերից մեկը 0 է։ Եթե ab=0 և а=^0,Ь^0, ապա a, b տարրերը կոչ–վում են Զ–ի բաժաևարարներ։
ԶՐՈՅԱԿԱՆ ԷՆԵՐԳԻԱ, ֆիզիկական համակարգի նվազագույն հնարավոր էներգիան։ Զ․ է–ի գոյությունը անորոշությունների առնչություններով պայմանավորված քվանտային հրնույթ է: Այն կարելի է դիտարկել ներդաշնակ օսցիլյատորի օրինակով։ Առաձգական ուժի ազդեցությամբ նյութական կետի միաչափ շարժումը անշարժ կենտրոնի նկատմամբ բնորոշվում է էներգիայի քվանտային մակարդակներով՝ En =1է<»(ո+-շ–)է որ–տեղ fr-ը Պլանկի հաստատունն է, co-ն՝ օսցիլյատորի սեփական հաճախականությունը, իսկ ո–ը քվանտային թիվ է, որն ընդունում է զրո և բոլոր ամբողջ դրական արժեքները։ Ըստ բերված բանաձնի, ներդաշնակ օսցիլյատորի ամենափոքր Զ․ է․ հավասար է -շ–frco, մինչդեռ դասական տեսության համաձայն այդ էներգիան հավասար է զրոյի։ Զ․ է․ կարելի է փոքրացնել՝ փոփոխելով միայն սեփակաև со հա–ճախականությունը։ Զ․ է–ով օժտված են բոլոր ֆիզիկական համակարգերը։ Մասնավորապես, ատոմի ներքին շարժման Զ․ է․ կարելի է համարել ատոմի էլեկտրոնների կինետիկ էներգիան ամենացածր էներգետիկ վիճակում։ Այդ Զ․ է․ էլ հենց այն գործոնն է, որն ապահովում է ատոմի կայունությունը՝ հակակշռելով էլեկտրաստատիկ ձգողական ուժերը էլեկտրոնների և միջուկի միջև։ Զ․ է. հասկացությունը հանդիպում է նաև դաշտի քվաևտային տեսություևում և բնորոշում է քվանտայիև վակուումի՝ տվյալ դաշտի այև վիճակի էներգիան, որում բացակայում են այդ դաշտի քվանտները։
ԳրԿ․ Բլոխինցև Դ․ Ի․, Քվանտային մեխանիկայի հիմունքները, Ե․, 1968։ Ахиезер А․ И․, Берестецкий В. Б․, Квантовая электродинамика, 3 изд․* перераб․, М․, 1969․ Յու․ Շահնազարյան
ԶՐՈՅԱԿԱՆ ՍԱՐՔ, զրոյական ինդիկատոր, զգայուն սարք, որով հայտնաբերվում են համեմատվող ֆիզիկական մեծությունների անհավասարությունները չափման զրոյական մեթոդի դեպքում (տես Չափման մեթոդներ)։ Զ․ ս–եր են գալվանամետրերը, էլեկտրամետրերը, օպտիկական հրաչափերը, էլեկտրոնաճառագայթային խողովակները ևն։ Անհրաժեշտության դեպքում սարքի զգայունությունը մեծացվում է ուժեղացուցիչների օգնությամբ։ Կիրառվում է Զ․ ս-ի զգայունության ավտոմատ կարգավորում։
ԶՐՈՅԱԿԱՆ ՏԱՏԱՆՈՒՄՆԵՐ, ֆիզիկական համակարգի նվազագույն էներգետիկ վիճակում տեղի ունեցող տատանումներ, որոնք հնարավոր չէ վերացնել՝ առանց փոխելու համակարգի կառուցվածքը կամ կապերը։ Օրինակ, բյուրեղի ջերմային էներգիան պայմանավորված է բյուրեղային ցանցի հանգույցների շուրջը ատոմների կատարած տատանումներով։ Բյուրեղը սառեցնելիս ատոմների շարժումը դանդաղում է, սակայն լիովին չի դադարում նույնիսկ բացարձակ զրո ջերմաստիճանին ձգտելիս։ Ատոմների մնացորդային շարժումը դրսևորվում է Զ․ տ–ի ձևով, իսկ այդ տատանումներին համապատասխանում է բյուրեղային ցանցի զրոյական էներգիան։ Մնացորդային Զ․ տ–ի գոյությունը անորոշության սկզբունքի ուղղակի հետնանք է։ Եթե բացարձակ զրո ջերմաստիճանում տատանումները լրիվ դադարեին, ապա հնարավոր կլիներ միաժամանակ ճշգրիտ որոշել թե՛ կոորդինատը, թե՛ շարժման քանակը, մի բան, որը հակասում է անորոշությունների առնչություններին։ Զ․ տ–ի առկայությունը երևան է գալիս տարբեր պրոցեսներում։ Զ․ տ․ հայտնաբերվել են ցածր ջերմաստիճանի պայմաններում բյուրեղներում ռենտգենյան ճառագայթների ցրման փորձերում։
Քվանտացված դաշտերի տեսությունում դաշտի Զ․ տ․ բնորոշում են քվանտային վակուումը։
Գրկ. Соколов А* А», Лоскутов Ю․М», Тернов И․ М․, Квантовая механика, М․, 1965» Յու․ Շահնազարյան
ԶՐՈՅԱԿԱՆԱՑՈՒՍ, տես Հողանցում։
ԶՐՊԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆ (քրեական իրավուն–քում), անձի դեմ ուղղված հանցագործու–թյուն։ Կատարվում է ուրիշին արատա–վորող հերյուրանքների տարածմամբ՝ կոնկրետ «փաստի» նշումով։ Զ–յան հա–մար նախատեսվում է ազատազրկում կամ ուղղիչ աշխատանքներ՝ մինչև մեկ տարի ժամկետով, կամ 50 ռուբլի տուգանք, կամ հասարակական պարսավանք։ Զ–յան հա–մար սահմանված պատասխանատվությու–նը խստանում է, եթե այն կատարել է նախկինում Զ–յան համար դատապարտ–վածը, կատարվել է տպագրելու կամ այլ ձնով բազմացնելու եղանակով, պարու–նակում է պետ․ կամ այլ ծանր հանցա–գործության մեղադրանք (՛ՀԱՍՏ քրեա–կան օրենսգիրք, հոդված 131)։
ԶՐՎԱՆԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, տես Զրադաշ–տականություն։
ԶՐՈՒՅՑ, 1․ (դիդակտիկայում) ուսուցման մեթոդ։ Կիրառվում է սովորողի մտավոր գործունեությունն ակտիվացնելու նպա–տակով։ Զ–ի ընթացքում սովորողը կըրկ– նում ն ամրապնդում է անցած նյութը, ձեռք բերում նոր գիտելիքներ։ Ի հայտ են գա–լիս սովորողի անևատական առանձնա–հատկությունները, մշակվում են տրամա–բանորեն մտածելու, փաստերի և երևույթ–ների միջև նոր կապեր ևաստատելու, ուշադիր լսելու, վիճելի հարցերին քննա–դատաբար մոտենալու և կոլեկտիվ ձևով լուծելու կարողություններ են։ Զ․ չի ըն–թանում խստորեն մշակված պլանով, կի–րառվում է ուսումնական պրոցեսում այլ մեթոդների հետ զուգակցված (տես Մե–թոդներ ուսուցման)։ Զ․ բարոյական դաստիարակության մեթոդներից է։ 2․ (Տոգեբանության մեջ) ուսումնասի–րության մեթոդ։ Կիրառվում է անհատի հոգեբանական առանձնահատկություն–ները և դրանց ձնավորման պայմաններն ուսումնասիրելու նպատակով։ Զ․ որ–պես օժանդակ մեթոդ օգտագործվում է նաև մանկավարժական, աշխատանքա–յին, բժշկ․ և այլ հոգեբանություևևեր ուսումնասիրելիս։
ԶՐՈՒՅՑ, գեղարվեստական արձակի մանրապատում ժանր։ իրապատում ստեղ–ծագործություն է, որով և տարբերվում է թեականություն արտահայտող առասպե–լական, հեքիաթային, այլաբանական, անեկդոտային և այլ տիպի մանրապա–տումներից։ Զ․ եղելության, հնարավոր կամ հավանական պատմության իրապա–տում արտացոլումն է՝ ամբողջացած փոքր ծավալի մեջ։ Գրավոր երևաև է եկել V դա–րից, զարգացման բարձր մակարդակի հասել XIII–XVIII դդ․։ Լինում են պատ–մական, դավանաբանական, վարքաբա– նական, * առասպևլատիպ, առականման, նովելային Զ–ներ՝ ազգային և թարգմա–նական ակունքներում։ Տիմնականում ունի խրատական բնույթ, ծառայում է ազգա–յին, կրոնական, հասարակական–քաղա– քական, բարոյակրթական, գեղագիտա–կան նպատակների։ Վիպերգական երկե–րում Զ․ ունի պատմելու եղանակ, որն ար–վում է հերոսներից մեկի անունից, նրան բնորոշ լեզվով և ոճով։ Գրկ» Սրապյան Ա․ Ն․, Տայ միջնա–դարյան զրույցներ, Ե․» 1969։ Ա․ Սրապյան
ԶՈՒՐԱԼՈՎԻ ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ՏՈՒՆ, լու–սավորական հիմնարկություն, թատերա–կան շենք Թիֆլիսում (այժմ՝ Կ․ Մարջանիշ– վիլու անվ․ թատրոն)։ Կառուցվել է Զու– բալով եղբայրների միջոցներով։ Ի սպաս է դրվել ժող․ թատրոնների դերասաննե–րին և թատերասերներին՝ էժանագին ևերկայացումևեր տալու աշխատավորա–կան զանգվածների համար։ Դահլիճն ունե–ցել է 700 տեղ։ Բացվել է 1909-ի ապրիլի 2-ին, Գոգոլի «Ռնիգոր»-ի բեմադրու–թյամբ (ռեժիսոր՝ Պ․ Արաքսյան)։ Գործել են հայկ․ (նախագահ՝ Գ․ Երիցյան), վրաց․, ռուս․, ուկր․, ադրբ․, օսական, գերմ․, լեհ․ և այլ թատերական մասևաճյուղեր։ Մեծա–պես ևպաստել է Աևդրկովկասի թատերա–կան արվեստի զարգացմանը։ Տայկ․ խըմ– բիև հատկացվել է ամսական 3–4 օր։ Բեմադրություններով և դերակատարում– ևերով հանդես եև եկել ռեժիսորներ Ա․ Ար– մենյանը, 0․ Սևումյաևը, Ա․ 1սարազյանը, Լ․ Բալանթարը, դերասաններ Տասմիկը, Սիրանույշը, Տ․ Աբելյանը, Գ․ Տեր–Դավ– թյանը, Գ․ Ավեայանը, Գավրոշը, Լ․ Երամ– յանը, ժասմենը և ուրիշևեր։ Զ․ ժ․ տ․ գործել է մինչև 1921-ը։ Я․ Հովակիմյան
ԶՈՒԲՅԱՆ Գևորգ Դավթի (ծև․ 1․9․1912, Երևան), հայ սովետական աշխարհա– գրագետ–օդերևութաբան։ Աշխարհագրա– կաև գիտ․ դ–ր (1956), պրոֆեսոր (1965), Տայկական ՍՍՏ գիտ․ վաստ․ գործիչ (1970)։ ՍՄԿԿ աևդամ 1945-ից։ Ավարտել է Մոսկվայի հիդրոօդերևութաբաևակաև ինստ–ը (1937)։ Երևաևի պետ․ համալսա– րաևի ֆիզիկակաև աշխարհագրությաև ամբիոնի վարիչն է (1964-ից)։ Գիտական հետազոտությունները վերաբերում են մթնոլորտային ճակատների տարածական կառուցվածքին, հիմնական տիպերին ն ոչ պարբերական փոփոխություններին։ Մշակել է մթնոլորտային ճակատների մի շարք նոր մոդելներ, ստացել ցիկլոնների և անտիցիկլոնների ճակատայիև կառուց–վածքի ևոր համակարգեր։ Զ–ի որոշ աշ–
