Գ. Կ. Ժուկով Ն, Ե. Ժուկովսկի վար, Սովետական Միության մարշալ (1943-ից), Սովետական Միության քառակի հերոս (29.8.1939, 29.7.1944, 1.6.1945, 1.12.1956), Մոնղոլական ժողովրդական Հանրապետության հերոս (1969): ՄՄԿԿ անդամ 1919-ից: Մասնակցել է առաշին համաշխարհային պատերազմին: Կարմիր բանակում ծառայել է 1918-ից: Քաղաքա– ցիական պատերազմում եղել է էսկադրո– նի հրամանատար: Ավարտել է հեծելա– զորի բարձրագույն հրամկազմի կատարե– լագործման դասընթացները (1930), ապա վարել հրամանատարական բարձր պաշ– տոններ: 1939-ին խալխին–Գոլի մարտե– րում ղեկավարել է ճապոնացիների շախ– շախումը: 1940-ից՝ Կիեի հատուկ ռազմ, օկրուգի հրամանատար: Հայրենական մեծ պատերազմում գլխավորել է մի շարք ռազմաճակատների (Պահեստային, Լե– նինգրադյան, Արևմտյան) գործողություն– ները: 1942-ին նշանակվել է ՍՍՀՄ պաշտ– պանության ժողկոմի և Գերագույն գլխա– վոր հրամանատարի տեղակալ: Իրակա– նացրել է ռազմաճակատների կոորդինա– ցումը՝ Ստալինգրադյան ճակատամար– տում (1942), Լենինգրադի շրշափակումը ճեղքելիս (1943), Կուրսկի ճակատամար– տում (1943): Աշափնյա Ուկրաինան ազա– տագրելիս (1944) ղեկավարել է Առաշին ուկր. ռազմաճակատը: Միավորել է Առա– նւ ռազմա– ճակատների գործողությունները Բելո– ռուսիայի ազատագրման ժամանակ: 1944–45-ին ղեկավարել է Առաշին բելո– ռուսական ռազմաճակատի զորքերը, որոնք Առաշին ուկր. և Երկրորդ բելո– ռուսական ռազմաճակատների զորքերի հետ իրականացրին Վիսլա–Օդերի օպե– րացիան, ապա շախշախեցին թշնամու բեռլինյան խմբավորումը և գրավեցին Բեռլինը: Գերագույն գլխավոր հրամանա– տարության հանձնարարությամբ, 1945-ի մայիսի 8-ին, ժ. ընդունել է ֆաշիստական Գերմանիայի կապիտուլյացիան: Պատե– րազմից հետո եղել է Գերմանիայի սովե– տական զորախմբերի հրամանատար և սովետական կառավարչության գլխավոր պետ, 1946–53-ին՝ Օդեսայի և Ուրալի ռազմ. օկրուգների հրամանատար, 1953-ից՝ ՄՄՀՄ պաշտպանության մինիս– տրի 1-ին տեղակալ, իսկ 1955–57-ին՝ մինիստր: 1958-ից՝ պաշտոնաթող: Եղել է ՄՄԿԿ Կենտկոմի անդամության թեկնա– ծու, անդամ (1953–56), Կենտկոմի նա– խագահության անդամության թեկնածու և անդամ (1956–57), I–IV գումարումնե– րի Գերագույն սովետի դեպուտատ: Պար– գևատրվել է Լենինի 6, Հոկտեմբերյան հեղափոխության, «Հաղթանակե՜ի 2, Կար– միր դրոշի 3, Մուվորովի 1-ին աստիճա– նի 2 և 20 արտասահմանյան շքանշաննե– րով: Նրա անունով են կոչվում ծննդավայ– րը, Կալուգայի մարզի Ուգոդսկո–Զավոդ– սկոյ շրշանը, Հակաօդային պաշտպանու– թյան ռազմա–հրամանատարական ակա– դեմիան, փողոցներ Մոսկվայում և Լենին– գրադում, կոլտնտեսություն: Երկ. BocnoMHHaHHH ռ pa3MbimjieHHH, M., 1969.
ԺՈՒԿՈՎՍԿԻ Նիկոլայ Եգորովիչ [5(17). 1.1847, գ. Օրեխովո (այժմ՝ Վլադիմիրի մարզում)– 17.3.1921, Մոսկվա], ռուս մե– խանիկ: Պետերբուրգի ԳԱ թղթ–անդամ (1894): Մոսկվայի մաթ. ընկերության պրե– զիդենտ (1905): Ավարտել է Մոսկվայի հա– մալսարանը (1868): Մոսկվայի բարձրա– գույն տեխ. ուսումնարանում դասավանդել է մաթեմատիկա և մեխանիկա, Մոսկվայի համալսարանում՝ տեսական մեխանիկա: 1902-ին ժ–ու նախաձեռնությամբ համալ– սարանի մեխանիկայի կաբինետում պատ– րաստվել է աերոդինամիկ խողովակ, 1904-ին մերձմոսկովյան Կուչինո ավա– նում՝ ստեղծվել Եվրոպայում առաշին աերոդինամիկայի ինստ–ը: 1910-ին նրա մասնակցությամբ բարձրագույն տեխ. ուսումնարանում բացվել է աերոդինամի– կայի լաբորատորիա: Ուսումնասիրել է ընդհանուր մեխանիկայի, պինդ մարմնի մեխանիկայի, հիդրոդինամիկայի, հի– դրավլիկայի, կիրառական մեխանիկայի, մաթեմատիկայի, աստղագիտության հար– ցերը: Տվել է անշարժ կետի շուրշը պինդ մարմնի պտույտի ընդհանուր դեպքի երկ– րաչափական մեկնաբանությունը: Հիմ– նական աշխատանքները վերաբերում են հիդրոաերոդինամիկային: 1904-ին ժ. բացահայտել է ինքնաթիռի թևի վերամ– բարձ ուժի առաշացման սկզբունքը և ձևա– կերպել այդ ուժը որոշելու թեորեմ (տես ժուկովսկու թեորեմ): Տեսականո– րեն հիմնավորել է ինքնաթիռի բարդ շարժումներ, Մասնավորապես «մահվան օղակ» կատարելու հնարավորություննե– րը: 1920-ին մաթեմատիկայի և մեխանի– կայի բնագավառում լավագույն աշխա– տանքների համար սահմանվել է Ն. ժու– կովսկու անվ. մրցանակ: Մոսկվայի հա– մալսարանի, ավիացիոն ինստ–ի և Ն. Բաումանի անվ. բարձրագույն տեխ. ուսումնարանի ուսանողների համար ՄՄՀՄ Մինիստրների խորհուրդը 1947-ին սահմանել է Ն. ժուկովսկու անվ. ամենամ– յա 2 մրցանակ և կրթաթոշակ: Երկ. Co6p. CO*!., T. 1–7, M.– JI., 1948–50. Գրկ. XpHCTHaHOBHq C.A., Hayq- Hoe HacjieflHe H.E. ^KyKOBCKoro, M., 1951; K o c m o n e m i> sl h c k h Ց A. A., H. E. ^CykobckhS, M., 1969.
ԺՈՒԿՈՎՍԿԻ Վասիլի Անդրեևիչ [29.1(9.2). 1783, գ. Միշենսկոյե (այժմ՝ Տուլայի մար– զում)–12(24). 4.1852, Բադեն–Բադեն, Գեր– մանիա], ռուս բանաստեղծ: 1812-ի հայրե– նական պատերազմի հետ են կապված «Երգիչը ռուս ռազմիկների բանակում» (1812) և այլ բանաստեղծությունների հայ– րենասիրական երանգները: Արքունիքում ծառայելու տ՞արիներին (1815-ից գահա– ժառանգի դաստիարակ) թեթևացրել է շնորհազրկված Ա. Պուշկինի, դեկաբրիստ– ների, Մ. Լերմոնտովի, Ա. Գերցենի, Տ. Շևչենկոյի վիճակը: 1841-ին պաշտոնա– թող լինելով՝ ապրել է արտասահմանում: Գրել է բալլադներ («Լյուդմիլա», 1808, «Մվետլանա», 1808–12 ևն): ժ. հոգեբա– նական ռոմանտիզմի հիմնադիրն է ռուս, պոեզիայում: 1830-ից հիմնականում ըզ– բաղվել է թարգմանությամբ (Ֆ. Շիլլեր, Հոմերոս, Ֆիրդուսի): ժ–ոլ ստեղծագործու– թյուններից թարգմանվել են հայերեն (Հ. Թումանյան, Հ. Համազասպյանց, Դ. Մաքսուդյան, Ա, խնկոյան, Հ.Պողոս– յան և ուրիշներ): Երկ. Co6p.co*i., T. 1–4, M.–JI., 1959–60; Երեք գոտի, Թավրիզ, 1905: Աքիլլես, Ե., 1938: Քնած արքայադուստրը, Ե., 1948: Հեքիաթ Իվան Արքայազնի և գորշ գայլի մասին, Ե., 1958: Գրկ. CeMeHKO H.M., ^Ch3h& h ոօՅՅաւ 2KyicoBCKoro, M., 1975.
ԺՈՒԿՈՎՍԿՈՒ ԹԵՈՐԵՄ, հիդրոմեխանի– կայի հիմնական թեորեմներից, ըստ որի հեղուկի կամ գազի հարթ–զուգահեռ հո– սանքում գտնվող մարմնի վրա ազդոքլ վերամբարձ ուժը պայմանավորված էշըրշ– հոսվող մարմնին կապված մրրիկներով, որոնք առաշանում են հեղուկի մածու– ցիկության պատճառով: Ձևակերպել է Ն. ժուկովսկին (1904): Եթե անվերշ երկար գլանը ծնիչներին ուղղահայաց ուղղությամբ շրշհոսվում է անսեղմելի հեղուկի կարգավորված հարթ– զուգահեռ պոտենցիալ հոսանքով, ապա գլանի ծնիչի ուղղությամբ հատվածի եր– կարության միավորի վրա ազդող I վե– րամբարձ ուժը հավասար է միշավայրի p խտության, անվերշ հեռվում հոսանքի v արագության և շրշհոսվող գլանն ընդգըր– կող ցանկացած փակ եզրագծով արագու– թյան T շրջանառության արտադրյալին (I-pvr): Վերամբարձ ուժի ուղղությունն ստացվում է անվերշ հեռվում արագու– թյան վեկտորի ուղղությունից՝ այն ուղիղ անկյամբ շրշելով շրշանառության հա– կառակ ուղղությամբ: ժ. թ. ճիշտ է նաև պրոֆիլը սեղմելի հեղուկի (գազի) մինչձայնային հոսանքով շրշհոսման դեպքում: Հոսանքի ձայնային և գերձայ– նային արագությունների դեպքում ժ. թ. ընդհանուր տեսքով հնարավոր չէ ապա– ցուցել: ժ. թ–ի վրա են հիմնված թևի և թիավարման ժամանակակից տեսություն– ները:
ԺՈՒՊԱՆՁԻՁ (Zupancid) Օտոն (1878– 1949), սլովեն բանաստեղծ: Սլովենիայի գիտության և արվեստի ակադեմիայի ան– դամ (1938): «Սլովենյան մոդեռնի» ներ– կայացուցիչ: 1941-ից աշխատակցել է ան– լեգալ պարտիզանական մամուլին: ժ–ի հիմնական ժողովածուներն են՝ «Արբե– ցումի գավաթ» (1899), «Հարթավայրում» (1904), «Զրույցներ ինձ հետ» (1908), «Վիդի օրվա լուսաբացին» (1920), «Կուսա– ծաղիկը ձյան տակ» (1945):
ԺՈՒՌՆԱԼԻՍՏ», «>KypHajiHCT», հասարա– կական–քաղաքական պատկերազարդ ամ– սագիր: «Պրավդա» թերթի և ՍՍՀՄ ժուռնա– լիստների միության հրատարակություն: Լույս է տեսնում 1920-ից, Մոսկվայում: Ընդհանրացնում է սովետական մամուլի փորձը, պրոպագանդում նրա լենինյան սկզբունքները: Լուսաբանում է ժուռնալիս–
