դեմոկրատական և բանվորական շարժման աճի պայմաններում: Այն հիմնադրվել է 1864-ի սեպտ. 28-ին, Լոնդոնի Սենտ– Մարտինսհոլում հրավիրված անգլ. և ֆրանս. բանվորների միջազգային ժողո– վում, որոնք ձգտում էին ստեղծել իրենց ընդհանուր դասակարգային շահերը պաշտպանող միջազգային բանվորական միավորում: ժողովին մասնակցել են լե– հական, իտալական, իռլանդական և գեր– մանական բանվորների ներկայացուցիչ– ները, նրանց թվում էր Կ. Մարքսը: Կ. Մարքսը ընտրվեց ղեկավար կոմիտեի (ավելի ուշ՝ Գլխավոր խորհրդի) և նրա կազմից առանձնացված ու ավելի նեղ Մշտական կոմիտեի կազմում: Համախըմ– բելով խորհրդի առավել գիտակից անդամ– ներին՝ Մարքսը փաստորեն գլխավորեց Ի. I: Բանվորների միջազգային ընկերու– թյան՝ նրա մշակած հիմնադիր մանիֆեստը և կանոնադրությունը (Mapnc K., SHrejibc Փ., Coq., 2 H3A-, t. 16, c. 3–15) հաստատ– վեցին Գլխավոր խորհրդում 1864-ի նո– յեմբ. 1-ին: Ծրագրային այդ փաստաթըղ– թերում ձևակերպված են պրոլետարական շարժման նպատակները: Կանոնադրու– թյան մեջ տրված է ազգային կազմակեր– պությունների դեմոկրատական իրավունք– ների համադրումը կենտրոնականի հետ, որով ապահովվում էր միջազգային մաս– շտաբով պրոլետարիատի գործունեության միասնությունը: Ի. I-ի ղեկավարությունն իրականացնում էր Գլխավոր խորհուրդը (մինչև 1872-ը գտնվում էր Լոնդոնում, իսկ այնուհետև՝ Նյու Չորքում), որն ընտրվում էր ամենամյա ընդհանուր կոնգրեսում: Ցուրաքան^յուր երկրում Ի. I հենվում էր արդեն գոյություն ունեցող բանվորական կազմակերպության կամ նոր կազմավոր– վող սեկցիայի վրա: 1870-ի սեպտեմբերին Գլխավոր խորհուրդ մտավ նաև Ֆ. էնգել– սը: Ի. I-ի գործունեության տարիներին Կ. Մարքսը և Ֆ, էնգելսը հենվում էին Ա. Բեբելի, Վ. Լիբկնեխտի (Գերմանիա), Ի. Ֆ. Բեկկերի (Շվեյցարիա), Ֆ. Ա. Զոր– գեի (ԱՄՆ), Խ. Մեսի, Պ. Իգլեսիասի (Իս– պանիա), Գլխավոր խորհրդի անդամներ՝ գերմանացիներ Ֆ. Լեսների, Ի. Գ. էկա– րիուսի, ֆրանսիացիներ է. Դյուպոնի, Օ. Աերաիեի, Պ. Լաֆարգի, շվեյցարացի Գ. Յունգի, անգլիացի Ռ. Շոի, իռլանդացի Ջ. Պ. Մակ–Դոնելի, հունգարացի Լ. Ֆրան– կելի, լեհ Վ. վրուբլևսկու և այլոց վրա: Ի. I-ի գործունեությանը ակտիվ մասնակ– ցել են ռուս հեղափոխականներ Պ. Ի. I Ինտերնացիոնալի Բազելի կոնգրեսի (1869) պատգամավորները Ֆ. էնգելսին տրված I Ինտերնացիոնալի ան– դամատոմսը Ուտինը, Գ. Ա. Լոպատինը, Ե. Լ. Դմի– տրիևան, Պ. Լ. Լավրովը: Ի. I դարձավ պրոլետարիատի քաղ. ելույթների կազ– մակերպիչը: Այդ գործին նպաստում էին Ի. I-ի կոնֆերանսների և կոնգրեսների որոշումները: Տեղի են ունեցել Ի. 1-ի 5 կոնգրեսներ, առաշին կոնգրեսը տեղի է ունեցել ժնևում, 1866-ի սեպտ. 3–8-ը, երկրորդ կոնգրեսը՝ Լո– գանում, 1867-ի սեպտ. 2–8-ը, երրորդ կոնգրեսը՝ Բրյուսելում, 1868-ի սեպտ. 6–13-ը, չորրորդ կոնգրե– ս ը՝ Բազելում, 1869-ի սեպտ. 6–11-ը: Ի. I-ի հինգերորդ կոնգրեսը կա– յացել է Հա ա զայում 1872-ի սեպտ. 2–7-ը, Կ. Մարքսի և Ֆ. էնգելսի անմիշական մաս– նակցությամբ: Այս կոնգրեսում Կ. Մարքսը և Ֆ. էնգելսը Գլխավոր խորհրդի անդամ բլանկիստ Ե. Վայանի, կոնգրեսի պատ– գամավորներ Ֆ. Ա. Զորգեի, Ի. Ֆ. Բեկ– կերի, Պ. Լաֆարգի և այլոց աշակցությամբ շախշախիչ հարված հասցրին անգլիա– կան տրեդ–յունիոնների ռեֆորմիստական պարագլուխների հետ դաշն կնքած բակու– նիստներին: Կոնգրեսը հաստատեց լոն– դոնյան կոնֆերանսի որոշումը՝ բանվոր դասակարգի քաղ. գործողությ՛ունների վե– րաբերյալ: Բակունինը և նրա կողմնակից Զ. Գիլյոմը վտարվեցին Ի. I-ից: Կոնգրեսը որոշեց հրապարակել Գլխ. խորհրդի զե– կուցումը՝ Ի. I-ի ներսում բակունիստների գաղտնի գործնեության հետաքննության վերաբերյալ: Զեկուցումը կազմեցին Մարք– սը, էնգելսը և Լաֆարգը, և հրապարակ– վեց 1873-ին՝ «Բանվորների միշազգային ընկերությունը և սոցիալիստական դեմո– կրատիայի ալյանսը» վերնագրով: Ի. 1-ի պատմական խնդիրն իրականացված էր՝ մարքսիզմի գաղափարները հասցվեցին աշխարհի տնտեսապես զարգացած երկըր– ների առաշավոր բանվորներին: Պատմա– կան նոր պայմաններում (Փարիզի կոմու– նայի պարտությունից հետո) բանվորա– կան շարժման առաշ ծառացավ «…առան– ձին ազգային պետությունների հիման վրա մասսայական սոցիալիստական բանվորա– կան պարտիաներ ստեղծելու…» խնդիրը (Լենին Վ. Ի., Երկ., հ. 21, էշ 48): Մարքսն ու էնգելսը անհրաժեշտ գտան անցնել կազմակերպական նոր ձևերի: Պաշտոնապես Ի. I լուծարքի ենթարկվեց 1876-ին՝ Ֆիլադելֆիայի կոնֆերանսի որոշմամբ: Ի. I մարքսիզմ–լենինիզմի դրոշի ներքո XX դ. ծնունդ առած կոմունիստական կու– սակցությունների նախակարապետն էր: «Նա անմոռանալի է, նա հավիտենական է բանվորների՝ իրենց ազատագրության համար մղած պայքարի պատմության մեշ: Նա համաշխարհային սոցիալիստական հանրապետության այն շենքի հիմքը դրեց, որը մենք այժմ կառուցելու երշանկությունն ունենք» (Լենին Վ. Ի., Երկ., հ. 29, էշ 286): Գրկ– MapKC K.,3Hrejibc Փ., Coq.f 2 H3£., t. 16,17, 18,31, 32, 33; Լենին Վ. Ի., Երկ., հ. 4, 26, 38: Upotokojiu TeHepajibHoro coBeia IlepBoroHHTepHai;HOHa.ria, [ . 1–5], M., 1961–65; I HmepHaimoHaJi H IlapiWKCKaH Kom- MyHa. YKa3aTeab jiHTepaxypM, Bwmeflinefi b CCCP, 1917-1970, M., 1971.
ԻՆՏԵՐՆԱՑԻՈՆԱԼ ԲՐԻԳԱԴՆԵՐ, մար– տական ինտերնացիոնալ միավորումներ, որոնք 1936–39-ին Իսպանիայում Ագգա– Ինտերբրիգադների հայ կամավորների մի խումբ Իսպանիա մեկնելուց առաշ (Մարսել, 1937-ի հունիս) յին–հեղափոխական պատերազմի ժամա– նակ Հանրապետական բանակի կազմում մարտնչում էին ֆաշիստական խռովարար– ների և իտալա–գերմանական ինտերվենտ– ների դեմ: Կազմված էին կոմունիստնե– րից, սոցիալիստներից և տարբեր քաղ. ուղղությունների հակաֆաշիստներից, որոնք Իսպանիա էին եկել 54 երկրներից: Ինտերբրիգադայինների ընդհանուր թիվը մոտ 35 հզ. էր: Բրիգադները կազմավոր– վում էին հիմնականում ըստ ազգային պատկանելության: Բրիգադների գումար– տակները. կրում էին Գարիբալդիի, Թել– մանի, Միցկևիչի, Դոմբրովսկու, Անրի Բար– բյուսի, Լինկոլնի, Դիմիտրովի և այլ ակա– նավոր հեղափոխականների, ազգային– ազատագրական շարժման, դեմոկրատա– կան գործիչների անունները: Ի. բ. մաս– նակցել են Մադրիդի պաշտպանությանը և այլ խոշոր մարտերի: Ի. բ–ի կազմում կռվել են Պ. ՏոԱաաաին, Լ. Լոնդոն, Պ. Նեննինյ Մ. Զաւկան, լեհ կոմունիստ Կ. Սվերչևսկին, գերմ. կոմունիստ Գ. Բայմլե– րը և ուրիշ հայտնի հակաֆաշիստներ: 4-րդ, 10-րդ և 14-րդ Ի. բ–ի կազմում մարտըն– չել են նաև սփյուռքահայեր, որոնք աչքի են ընկել Մադրիդի, Գվադալահարայի, Իոսրամայի, էբրոյի մարտերում: Հերոսի մահով են ընկել Գրիգոր Հարոյանը, Աշոտ Անդրեասյանը, Կայծակ Գարակոզյանը, Գառնիկ և Թորոս Լոբասյանները, Հով– հաննես Բոգղալյանը, Պողոս Պերճենցին, Հովհաննես Թոփալյանը, ու քաշաբար կռվել Վահե–Ազատ Ադամյանը, Ռուդոլֆ Շահինյանը, Խաչիկ Ամիրխանյանը, Հա– կոբ Մարտիրոսյանը և շատ ուրիշներ: 1936-ի դեկտեմբերին «Միլիսիա ռոխա»
