Կրկեսային ցույց, ման– րանկար 1581-ին Իսրայել երեցի պատկերազարդած Ավետարանից (Երեանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվ. Մատենադարան, ձեռ. 4346) Մոսկվայում, 1856-ին՝ Բեռլինում և այլուր), աստիճանաբար վերահաստատվել են հին խաղաձևերը՝ մարմնամարզություն, ըմբ– շամարտ, աճպարարություն, ձեռնածու– թյուն, հեծանվախաղեր, գազանավարժու– թյուն, կատակային ինտերմեդիաներ, մըն– ջախաղ ևն: XIX դ. եվրոպական և ռուս. Կ–ի նշանավոր վարպետներից են Դ. Ֆիլ– լիսը (հեծելավարժ), ծաղրածուներ Թ. Բել– լինգը, Գեդվիկը, Դիյոնը, Բ. Հայդենը, Ռ. Ռիբոն, Դ. և Վ. Պրայսները, օդային մարմնամարզուհիներ Հոֆման քույրերը, զւսզանավարժ Տ. Բատտին, հեծանվորդ Շ. Նաուզետը, ծաղրածուներ Բիմ–Բոմը (Ի. Ռադունսկի և Մ. Մտանևսկի), Վ. Լա– զւսրենկոն, Վ. Լ. և Ա. Լ. Դուրովները, լա– րահեծանվորդ 6ա. Պոլդին: Մովետական Կ–ի վարպետներից են ծաղրածուներ Կա– րանղաշը (Մ. Ռումյանցև), Լ. Ենգիբարյա– նը, Ցու. Նիկոտինը, Օ. Պուցովը, հեծելա– վարժ–ձեռնածու Ն. Նիկիտինը, գազանա– վարժներ Վ. Գ. Դուրովը, Վ. Ֆիլաաովը, Մ. Իսահակյանը, օդային մարմնամարզու– հիներ Կոխ քույրերը, Ե. Ավանեսովան, լարախաղացներ Ի. Տտշկենբաևը, Վ. Ար– զումւսնյանը և ուրիշներ: ՍՍՀՄ–ում կրկե– սային տարբեր ժանրի որակյալ արտիստ– ներ են կրթվել 1926-ին Մոսկվայում հիմ– նադրված Կրկեսային՝ արվեստի արվես– տանոցում (1961-ից՝ Կրկեսային և էստրա– դային արվեստի պետ. ուսումնարան): ՍՍՀՄ–ում գործում են (1976) 61 մշտա– կան Կ., 14 ազգային կոլեկտիվներ, ինչ– պես ն 15 շրջիկ Կ.: Կրկեսային արվեստը օարձր զարգացման է հասել սոցիալիս– տական մյուս երկրներում: Հայ իրականության մեջ նոր տիպի պրոֆեսիոնալ Կ. հիմնադրվել է 1846-ին, Կ. Պոլսում, Հ. Գասպարյանի ջանքերով (տես <Արամյան թւաորոն>): Սովետական շրջանում Կ–ի հայ արտիստները ելույթ– ներ են ունեցել տարբեր խմբերում և քա– ղաքներում: 1956-ին կազմակերպվել է Հայկական կրկեսի կոչեկաիվը: Հ. Հովհաննիսյան Կրկես են կոչվում նաև կրկեսային ներկայացումների համար նախատեսված շենքերը: Հին Հռոմում այդ նպատակին էին ծառայում էլիպսաձև ամֆիթատրոն– ները (ամենամեծը Փլավիոսների կոլի– զեումն էր, մ. թ. 75–80): Կ–ի հատուկ շենք առաջին անգամ կառուցվել է 1780-ին, Լոնդոնում, Ռուսաստանում՝ 1822-ին, Պե– տերբուրգում: ԱՍՀՄ–ում կրկեսային շեն– քերի շինարարությունը մեծ տարածում է գտել (1930–70-ական թթ. կառուցվել է ավելի քան 50 շենք՝ 1500–3500 տեղով): ժամանակակից Կ–ի շենքն ընդգրկում է ամֆիթատրոնով շրջափակված, 13–14 մ (որոշ դեպքերում 9–17 մ) տրամագծով, գմբեթածածկ ասպարեզ (մանեժ), սպա– սարկող անձնակազմի U դերասանական սենյակներ, կենդանիների վարժեցման և խնամքի բաժիններ, փորձասրահներ ևն: 1930-ական թթ. Երևանում եղել է փայ– տաշեն ժամանակավոր Կ.: 1939-ին նրա տեղում կառուցվել է նոր շենք (ճարտ–ներ՝ Ա. Ասատրյան, Ա. Մահինյան), որը հիմ– նովին վերակառուցվել է 1950-ական թթ. (ճարտ–ներ՝ Վ. Բելուբեկյան, Կ. Վարդան– յան) : Է. Տիգրանյան Գրկ. Դ ո յ ա ն Գ., Ո՝րն է ազգային թատ– րոնը, Ե., 1970; Ա թ ո յ ա ն Կ., Ռազմա–սպոր– տային մենամարտերը Հայաստանում (հնա– գույն ժամանակներից մինչև XX դար), Ե., 1965: Հովհաննիսյան Հ., Թատրոնը միջնադարյան Հայաստանում, Ե., 1978: Ky3Hei*OB E.M., IjHpK, 2tM«, 1971; ^MHTpHeB 30.A., Cobctckhh n,HpK, Ma, 1963; TypeBHq 3. E., O acaHpax CoBeTCKoro rjupKa, M., 1977; Die Artisten ihre Arbeit und ihre Kunst, Berlin, 1970.
ԿՐԿԵՍ ՍԱՌՑԱԴԱՇՏԱՅԻՆ, տես Կար:
ԿՐԿԵՍԱՅԻՆ ՒԱՂԵՐ ժողովրդա– կան, կրկեսային ներկայացումների, տոնակատարությունների և այլ առիթնե– րով կատարվող թատերական, սպորտա– յին և կենդանակռիվ խաղեր: Անցյալում կրել են հիմնականում ժողովրդական ներկայացումների բնույթ: Զանազան տե– սակի Կ. խ. տարածված են եղել աշխարհի մի շարք ժողովուրդների մեջ: Պետական կրկեսի բացակայության պատճառով Հա– յաստանում դրանք կատարել են առան– ձին շրջիկ անձինք (լարախաղաց, ձեռնա– ծու, ծաղրածու, ըմբիշ են): Հայ պատմա– գրության մեջ հնագույն Կ. խ–ի վերաբեր– յալ պահպանվել են սակավաթիվ տեղեկու– թյուններ. Եզնիկ Կողբացին (V դ.) հա– ղորդում է վարժեցված կենդանիների (կա– պիկ, արջ) միջոցով ներկայացումների, իսկ Դավիթ Անհաղթը (V դ. վերջ –VI դ. սկիզբ)՝ լարի վրա կանգնած խրտվիլակը թելերի օգնությամբ շարժման մեջ դնելու մասին: Հայաստանում տարածված են եղել ժողովրդական Կ. խ–ի մի շարք տե– սակներ, որոնցից են ձեռնասուն կենդա– նիների (արջ, կապիկ, օձ ևն) մասնակցու– թյամբ ներկայացումները, կենդանիներին (գոմեշներ, ցուլեր, խոզեր, ներիներ, շներ ևն), թռչուններին (աքաղաղներ, աղավ– նիներ), միջատներին իրար հետ կըռ– վեցնելը, կենդանիների հետ մարդկանց մենամարտը (վերջինս առանձնապես հա– տուկ էր հռոմ., բյուգանդական կրկեսնե– րին), կառարշավները, լարախաղացու– թյան զանազան ձևերը ևն: Կենդանիներին կռվեցնելու սովորությունը հաճախ հո– վանավորում և կազմակերպում էին եկե– ղեցականները (գոմշակռիվը էջմիածնում ևն): Նման դեպքերում հարուստ անձինք նվիրատվություններ էին կատարում եկե– ղեցուն: Այդպիսի խաղերը, իբր, խորհըր– Լարախաղացը լարի վրա վարժություններ կատարելիս դանշում էին հաղթող կենդանու տիրոջ գերազանցությունը պարտվողի տիրոջ հանդեպ: ժողովրդական Կ. խ–ի մի շարք տարրեր (լարախաղացություն, աճպարա– րություն են) օգտագործվում են ժամանա– կակից կրկեսներում: Գրկ. Բ դ ո յ ա ն Վ., Հայ ժողովրդական խաղեր, հ. 1, Ե., 1963:
ԿՐԿՅԱՇԱՐՅԱՆ Սիմոն Միսակի (ծն. 7.12. 1923, Աթենք), հայ սովետական աղբյու– րագետ, թարգմանիչ: Պատմական գիտ. թեկնածու (1964): ԱՄԿԿ անդամ 1965-ից: Սովորել է Աթենքի համալսարանում: 1941–s-45-ին գործուն մասնակցություն է ունեցել Հունաստանի Դիմադրության շարժմանը: 1947-ին հայրենադարձվել է: Ավարտել է Երևանի մանկավարժական ինստ–ի պատմության ֆակ–ը (1954): Հին հուն, բնագրից աշխարհաբար թարգմանել է Հոմերոսի «Ոդիսական»-ը (1957), Քսե– նոփոնի «Անաբասիս»-ը (1970), Հովսե– պոս Փլավիոսի և Դիոն Կասսիոսի երկե– րի՝ Հայաստանին վերաբերող հատված– ները («Հովսեպոս Փլավիոս: Դիոն Կաս– սիաս, 1976), Եվրիպիդեսի «Իֆիգենիան Ավլիսում» ողբերգությունը (բեմադրվել է Գ. Սունդուկյանի անվ. թատրոնում), ժա– մանակակից հույն գրող է. Պանսելինուի «Աթենքի փողոցները» (1968) վեպը ևն: Ուսումնասիրությունները վերաբերում են Հին Հայաստանի հասարակական, տնտ. և քաղ. պատմությանը, աղբյուրագիտու– թյանը: Երկ. Հին Հայաստանի և Փոքր Ասիայի քաղաքների պատմության դրվագներ, Ե., 1970: Թագավորական իշխանությունը Արշա– կունյաց Հայաստանում, <ՊԲՀ>, 1971, Ns 1: Երվանդունի արքայատոհմի մասին, «ՊՐՀ», 1973, No 4:
ԿՐԿՆԱԲՅՈՒՐԵՂ, միատեսակ բյուրեղ– ների օրինաչափ սերտաճվածքը: Կ–ները լինում են՝ պարզ, սեկտորիալ, բազմա– սինթետիկ, համալիր, ծնկաձև, կոնտակ– ՞տային ևն: Դրանք բնորոշ են բազմաթիվ միներալների, օրինակ, ծիծեռնակի պոչը գիպսի մոտ, ծնկաձև Կ. ռուտիլի մոտ, տրիադները պլագիոկլագների մոա ևն: Պարզ Կ. անհատներ կամ անբաժանելի կրկնակներ կոչվող երկու բյուրեղների (կամ նրանց մասերի) սերտաճվածքն է: Կրկնաբյուրեղային օրինաչափությունը հետևյալն է. անհատներից մեկը շրջված է
