ՀԻՍԱՐՅԱՆ ՈՉԽԱՐ, կոպտաբուրդ, դմա կավոր, մսա՜ճարպատու ցեղ: Բուծվել է Տաջիկստանում՝ ժող. սելեկցիայով: Խոյե րի մնդավի բարձրությունը՝ 80–85, իսկ մաքիներինը 75–80 սմ է: Մարմնակազմ– վածքն ամուր է, իրանը՝ համեմատաբար երկար, կուրծքը՝ լայն և խոր, ոտքերը՝ ամուր ու բարձր, մեջքը՝ ուղիղ, մնդավը և գավակը՝ լայն: Գլուխը խոշոր է, սապա տավոր: Մաքիներն անեղջյուր են, խո յերը հաճախ ունեն Փոքր եղջյուրներ: Սրբոսկրների հատվածում տեղադրված է մեծ դմակ (18–20 կգ): Խոյերի միշին կենդանի զանգվածը 130– 1Հ0 կգ է (առա վելագույնը՝ 190), մաքիներինը՝ 80–90 (առավելագույնը՝ 150): Վաղահաս են, 6 ամսական խոյիկների կենդանի զանգվա ծը մոտ 60 կգ է: Սպանդային ելքը՝ 58– 60% : Գույնը հիմնականում գորշ է: Խո յերի բրդատվությունը՝ 1,3–1,6, իսկ մա քիներինը 1,0–1,4 կգ է: Պտղատվությու նը՝ 115– 120% : Բուծվում է Տաջիկական և Ուզբեկական ՍՍՀ–ներում: Հարմարված է լեռնային արոտային պայմաններին:
ՀԻՍՏԵՐԻԱ (< հուն, vaxipa – արգանդ,
հին հույները համարում էին արգանդի ախ
տահարման հետևանք), ներողների խմբի
հիվանդություն, բնորոշվում է հոգեկան
աշխարհի, շարժողական ոլորտների, զգա
ցողության և ներքին օրգանների գործու
նեության բազմատեսակ խանգարումնե
րով: Ըստ Ի. Պավլովի Հ. զարգանում է,
երբ կենտրոնական նյարդային համա
կարգում դրդման պրոցեսները գերակըշ–
ռում են արգելակման պրոցեսներին: Գըլ–
խուղեղի կեղևի թուլությամբ և առաջին
ազդանշանային համակարգի գերակշռու
թյամբ է պայմանավորված ռեակցիաների
քաոսայնությունը, դյուրագրգռությունը,
իմպուլսիվությունը ևն: Հ. դրսևորվում է
հիստերիկ բնավորությամբ, հիստերիկ նո
պաներով, գիտակցության հիստերիկ և
ներքին օրգանների ֆունկցիաների խան
գարումներով: Հիճտերիկ բնավո–
Ր ու թ յ ա մ բ անձանց հատուկ է հոգե
կան ոլորտի անկայունությունը, քմահա
ճությունը, Փոփոխական հակումները, հու
զականությունը, հակասական արարքնե
րը, սեթևեթանքը, սեփական ոչ լիարժե
քության զգացումը, ուշադրություն գրա
վելու և շրջապատում որևէ դեր խաղալու
ձգտումը, մտացածինը որպես իրականու
թյուն ըմբռնելը, բանականությունը և կամ
քը աֆեկտիվ (գերհուզիչ,. գերզգայական)
գրգիռներին ենթարկելը, շրջապատի հան
դեպ դյուրաՓովւոխ վերաբերմունքը, հա
մակրանքի և հակակրանքի ակնթարթա
յին հերթափոխությունը: Հոգեկան գոր
ծունեության խանգարումներն արտա
հայտվում են պսիխոտիկ երևույթներով,
առաջանում է գերգրգռվածություն, ընկըճ–
վածություն, անշարժություն, շրջապատի
հանդեպ անտարբերություն, կամային
խանգարումներ: Հաճախ առաջանում են
պարոքսիզմային և հիստերիկ նոպաներ,
որոնք սովորաբար սկսվում են որևէ գըր–
գըռող առիթից: Հիստերիկ մեծ
նոպայի դեպքում հիվանդը նախօրոք
Փնտրելով հարմար տեղ (իրեն չվնասե–
լու համար)՝ ճչոցով վայր է ընկնում, ուժեղ
սեղմում կոպերը (բիբերի ռեակցիան լույ
սի հանդեպ պահպանվում է), պոկում է
մազերը, լաց է լինում, դեմքի մկանները և
ձեռքերը ցնցվում են: Առաջանում են
գիտակցության խանգարման արտաքին
նշաններ կամ լրիվ կորուստ: Երբեմն Հ–ի
նոպան կարող են համարել էպիլեպտիկ
նոպա (տես էւցիւեպսիա): Սակայն Հ–ի
նոպաները երբեք չեն հանգեցնում –մարմ
նական ծանր վնասվածքների: Զգացողու
թյան խանգարումներն ընդգրկում են
մարմնի կեսը, երբեմն աոանձին վերջույթ
ներ կամ դեմքը: Նկատվում են շարժողու
թյան, խոսքի ֆունկցիոնալ Փոֆոխու–
թյուններ, ժամանակավոր կուրություն և
համրություն, ստամոքս–աղիքային, սիրտ–
անոթային, շնչառական և միզասեռական
համակարգերի խանգարումներ: Ծանր
դեպքերում առաջանում է գիտակցության
մթագնում, որն ուղեկցվում է տեսողական
վառ հալուցինացիաներով, զառանցանք
ներով:
Կանխարգել ու մը. ճիշտ դաս
տիարակություն ընտանիքում, դպրոցում
և հասարակական կազմակերպություննե
րում:
Բ ու ժ ու մ ը. պսիխոթերապիա, աշ
խատանքային թերապիա, մտավոր–կա–
մային մարզում, նյարդային համակարգը
հանգստացնող միջոցներ, ֆիզիոթերա–
պևտիկ պրոցեդուրներ: Հ–ի դեպքում, որ
պես կանոն, աշխատունակությունը պահ
պանվում է:
ՀԻՍՏԱՄԻՆ, P-իմիդազոլիլ –4 (5)–էթի–
լամին, C5H9N3, հյուսվածքային հորմոն:
Առաջանում է հիսաիդինից՝ դեկարբօքսի–
լացման միջոցով: Ոչ ակտիվ, կապված
վիճակում մեծ քանակությամբ պարունակ
վում է մարդու և կենդանիների լյարդում,
թոքերում, մաշկում, թրոմբոցիտներում ու
լեյկոցիտներում: Ազատ ձևի է անցնում
անաֆիլակտիկ շոկի, բորբոքային, ալեր
գիկ ռեակցիաների ժամանակ (տես Աչեր–
գիա): Հ. բարձրացնում է մազանոթների
թափանցելիությունը, սեղմում խոշոր
անոթները, խիստ ուժեղացնում է ստա
մոքսում աղաթթվի արտազատումը շրջա
դիր բջիջներից: Ազատ վիճակի անցնելիս
Հ. առաջացնում է մաշկի կարմրություն,
քոր, այրոց, բուշտեր ևն: Հ. քայքայվում է
հիստամինազ ֆերմենտով՝ հիմնակա
նում աղիքներում ու երիկամներում:
ՀԻՍՏԵՐԵ&ԻՍ (< հուն. ձԾէտբԽ– ուշա
նալ, ետ մնալ), մարմնի վիճակը բնութա
գրող ֆիզիկական մեծության ոչ միարժեք
կախումը արտաքին ներգործությունից,
պայմանավորված է նախորդող նույնպիսի
ներգործության առկայությամբ: Լինում են
մագնիսական, դիէլեկտրական, առաձգա
կան, ջերմամագնիսական, մագնիսամե–
խանիկական, մագնիսաստրիկցիոն Հ. ևն:
Մագնիսական Հ. ֆեռոմագնիսա–
կան նյութի մագնիսացվածության Փոփոխ
ման ետ ընկնելն է արտաքին մագնիսա
կան դաշտի լարվածությունից՝ պայմանա
վորված մագնիսացվածության նախնա
կան արժեքով: Արտաքին դաշտի H լար
վածության մեծացման հետ լրիվ ապա
մագնիսացված ֆեռոմագնիսի I մագնի
սացումն աճում է ըստ I կորի (նկ.): H=
= Hm արժեքին համապատասխանում է
հագեցած մագնիսացվածության վիճակը:
Այնուհետև I-ի կախումը H-ից նկարագըր–
վում է II կորով (H-ը Փոքրանում է Hm-jig
մինչև–Hm): H= 0 դեպքում 1= IR արժեքը
կոչվում է մնացորդային մագ–
նի սացվածություն: Մագնիսա
կան դաշտի լարվածության այն արժեքը
(H= – Hc), որի դեպքում մագնիսացվա–
ծությունը դառնում է զրո, կոչվում է կոհր–
ցիաիվ ուժ: H-ի հետագա Փոփոխման դեպ
քում I-ի ՓոՓոխությունը նկարագրվում է
Ֆեռոմագնիսի մագ
նիսացման հիմնա
կան կորը (I) և հիաոերեգիսի օղա–
ԿԸ (II–III)
III կորով: II U III կորերը կազմում են
մագնիսական հիստերեզիսի փակ
օղակը: Վերջինիս մակերեսը համե
մատական է ջերմության այն քանակու
թյանը, որն անջատվում է ֆեռոմագնիսի
միավոր ծավալում վերամագնիսացման
մի ցիկլի ընթացքում:
Դիէլեկտրական Հ. էլեկտրա
կան դաշտի միևնույն լարվածության դեպ
քում սեգնետոէլեկտրիկի բևեռացման ար
ժեքների տարբերությունն է՝ կախված
սկզբնական բևեռացման արժեքից:
Առաձգական Հ. մեխանիկական
միևնույն լարման դեպքում մարմնի դե–
ֆորմացիայի մեծությունների տարբերու
թյունն է կախված սկզբնական դեֆոր–
մացիայի մեծությունից: Ա– ԹուԱանյան.
ՀԻՍՏԻԴԻՆ, a-ui մ ի ն ա – P-ի մ ի դ ա–
օուհւաոոահոնաԹԹու,
հիմնային հատկություններով օժտված
ամինաթթու: Կենդանիների մեծ մասի հա
մար անփոխարինելի է, մարդու օրգանիզ
մում սինթեզվում է սահմանափակ քանա
կությամբ: Մտնում է մի շարք ֆերմենտնե
րի, մասնավորապես ռիբոնուկլեագների,
տրանսկետոլազների ակտիվ կենտրոն
ների կազմի մեջ: Հ–ի դեզամինացման
ռեակցիան դարձելի չէ, կատալիզվում է
հիստիդին–ամոնիակ–լիազ ֆերմեն
տով, որը հայտնաբերված է բակտերիա
ներում և կենդանիների լյարդում: Հ–ի ան
բավարարությունը հանգեցնում է նյութա
փոխանակության խանգարումների, այդ
թվում և հեմոգւոբինի սինթեզի արգելակ
ման:
ՀԻՍՏՈՆՆԵՐ, թույլ հիմնային հատկու
թյուններով օժտված պարզ սպիտակուց
ների խումբ: Մոլ. զանգվածը՝ 5.000-ից
մինչև 37.000:
Պարունակվում են կենդանիների բջիջ
ների մեծ մասում, հատկապես էրիթրո
ցիտներում ու վահանագեղձում: Հիմնա
յին հատկությունները պայմանավորված
են հիսաիդին, փղին և արգինին ամինա
թթուների առկայությամբ: Բջիջների կո
րիզներում Հ. դեզօքսիռիբոնուկլեինա–
թթուների (ԴՆԹ) հետ կազմում են նուկ–
լեոհիստոն համալիր: Ենթադրում են, որ
