Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 6.djvu/588

Տնտեսության հիմնական ճյուղը գ յ ու– ղատնաեսությունն է, որին բնո– րոշ է համեմատաբար խոշոր կալվածատի– րական հողատիրությունն ու մանր գյու– ղացիական հողօգտագործումը: 1960- ական թթ. գյուղում առաջացել են ար– տադրական և վաճառահանման գյու– ղատնտ. կոոպերատիվներ: Հողի մշակ– ման տեխնիկան պրիմիտիվ է: Հողագոր– ծական գլխավոր շրջանը Հորդանանի հո– վիտն է: Մշակում են ցորեն, գարի, բակ– լա զգիներ, բանջարա–բոստանային կուլ– տուրաներ, ձիթենի, խաղող, ցիտրուսա– յիններ: Անասնապահությունն էքստեն– սիվ է: 1976-ին կար 946,3 հզ. գլուխ մանր, 38,5 հզ. գլուխ խոշոր եղջերավոր անա– սուն և 14,2 հզ. ուղտ: Արդյունաբերությունը թույլ է զարգացած: Առաջատար ճյուղերի գոր– ծունեությունը վերահսկում է պետությու– նը: Արդ. արտադրանքի հիմնական տե– սակներն են ֆոսֆորիտները, ցեմենտը, նավթամթերքները, թուղթը, սե մետաղ– ների գլոցվածքը, էլեկտրաէներգիան, բամ– բակե գործվածքները, կուտակիչները: Արդ. ձեռնարկությունների մոտ 70% –ը կենտրոնացած է Ամմանում և նրա շրջա– կայքում: Տրանսպորտը: Երկաթուղիների երկարությունը 478 կմ է (1978), ավտոճա– նապարհներինը՝ 8,7 հզ. կմ: Միակ ծովա– յին նավահանգիստը Աքաբան է: Օդա– յին հաղորդակցություն ունի շատ երկըր– ների, այդ թվում՝ ՍՍՀՄ–ի հետ (Մոսկվա– Երևան–Ամման): Հ–ով անցնում է 2 նավ– թամուղ՝ Քիրքուք (Իրաք)–Հայֆա (Իսրա– յել) (1948-ից չի գործում) և Դահրան (Մաու– դյան Արաբիա) – Սայդա (Լիբանան): Արտաքին առևտրի մեջ 1977-ին արտահանումը կազմել է 82,1, ներմու– ծումը՝ 454,4 մլն դինար: Արտահանում է ֆոսֆորիտներ, մրգեր, բանջարեղեն, քիմ. ապրանքներ, ցեմենտ ևն, ներմուծում՝ սպառողական ապրանքներ, մեքենաներ և սարքավորում, հումք ևն: Գլխավոր գործընկերներն են Աաուդյան Արաբիան, ՍԱՀ, Իրաքը, Հնդկաստանը, ԱՄՆ, ԳՖՀ, Մեծ Բրիտանիան, ճապոնիան: Դրամական միավորը հոր– դանանյան դինարն է: 1 դինարը =2,95 դոլլարի: Բժշկա–աշխարհագրական բնութագի– րը: 1970–75-ին Հ–ում ծնունդը կազ– մել է 1000 բնակչին 47,6, մահացությունը՝ 14,7, մանկական մահացությունը 1000 ողջ ծնվածին՝ 21,9: Երկրում տարածված են վարակիչն մակաբուծական հիվանդու– թյունները, տուբերկուլոզը, դեղնախտը, որոշ շրջաններում՝ մալարիան, տրախո– ման: Մանկական վարակիչ հիվանդու– թյուններից առավել հաճախ հանդիպում են քութեշը, կարմրուկը և կապույտ հազը: Առողջապահության գործը ղեկավարում է առողջապահության մինիստրությունը: Հի– վանդանոցային օգնություն են ցույց տա– լիս 27 բուժ, հիմնարկներ՝ 1986 մահճա– կալով (10,7 մահճակալ՝ 10 հզ. բնակչին), որոնց 67,4% –ը պետական է: 1974-ին Հ–ում գործել են ընդհանուր տիպի 19 հիվանդանոց, 6 ծննդատուն, տուբերկու– լոզային 2 հիվանդանոց: Արտահիվանդա– նոցային օգնություն են ցույց տվել (1972) Աքաբայի ծոցում էլ Խազնե ժայռավւոր դամբարանը Պետրայում (Հռոմեական ժամանակաշրջան), ճակատը 12 պոլիկլինիկա, առողջապահական 11 կենտրոն, 309 դիսպանսեր, 30 բուժկետ և ստոմատոլոգիական 19 կաբինետ: 1974-ին Հ–ում աշխատել են 763 բժիշկ (2430 բնակչին՝ 1 բժիշկ), 136 ստոմատո– լոգ, 346 դեղագործ, 173 մանկաբարձ, 318 բուժքույր: Բժիշկներ է պատրաստում Հ–ի համալսարանին կից բժշկ. դպրոցը, միջին բուժանձնակազմ՝ եռամյա (բուժքույրեր) և երկամյա (մանկաբարձներ) դպրոցները: Լուսավորությունը: 1952-ին հրապա– րակված օրենքով տարրական կրթությու– նը հայտարարվել է ձրի, պարտադիր, միջնակարգ կրթությունը վճարովի է: Կըր– թական համակարգը կազմված է տարրա– կան (6-ամյա), ոչ լրիվ (3-ամյա) և լրիվ (3-ամյա) միջնակարգ դպրոցներից: Վեր– ջինում մասնագիտանում են գյուղատըն– տեսության, տեխնիկայի և առևտրի ուղ– ղությամբ: 1966-ից միջոցներ են ձեռնարկ– վել վերացնելու անգրագիտությունը, գոր– ծում են մեծահասակ բնակչության եր– կամյա կուրսեր: Պրոֆեսիոնալ դպրոց– ները (3-ամյա) հիմնված են տարրական, մանկ, և գյուղատնտ. (2-ամյա) կոլեջները՝ միջնակարգ դպրոցի բազայի վրա: Բարձ– րագույն ուս. հաստատությունը Ամմանի համալսարանն է (բացվել է 1962-ին), որն ունի արվեստի, տնտեսագիտության և առևտրի, բնական գիտությունների ֆա– կուլտետներ: Ամմանում են գտնվում հա– մալսարանի (21 հզ. գիրք), հանրային (30 հզ. գիրք) առավել խոշոր գրադարան– ները, Հ–ի հնագիտության (հիմնադրվել է 1923-ին) և Իսլամի թանգարանները: Մամուլը, ռադիոհաղորդումները, հե– ռուստատեսությունը: Հրատարակվում են «Ադ–Դուստուր» (արաբ., 1967-ից) թեր– թը և մի շարք գերատեսչական հանդես– ներ ու շաբաթաթերթեր: Ռադիոհաղոր– դումները կառավարական են, 1959-ից, արաբ., անգլ. և եբրաերեն, հեռուստա– տեսությունը գործում է 1968-ից (արաբ, և անգլ.): Դրականությունը: Մինչև XIX դ. զար– գացել է արաբ, գրականության ընդհա– նուր հունով: XIX դ. վերջը նշանավորվել է Ցուսեֆ Զեյ ադ դին ալ Խալիդիի (1829– 1906), Նախլե Զարրիկի (1859–1921), Խալիլ Բեյդասի (1875–1949) և այլոց լու– սավորական գործունեությամբ:tXXtդ. 1-ին կեսի պոեզիայում գերիշխել են ռո– մանտիկան և սենտիմենտալիզմը (Իբրա– հիմ ադ Դաբբաղ, Իբրահիմ Տուկան, Աաիդ ալ Քյարամի): Իր ժամանակաշրջանի ազ– գային–ազաաագրական գաղափարներն է արտահայտել Մուսթաֆա Վահբա ադ Տիլը (1899–1949): Սոցիալական բնույթ ունեն Իսկանդեր ալ Ւաւրի ալ Բայթաջա– լիի ստեղծագործությունները, Մուհամ– մեդ աշ Շարիկիի, Խուսնի Ֆարիզի և Մուայյադ Իբրահիմ ալ Իրանիի բանաս– տեղծությունները: Ազգային–ազատագրա– կան շարժումն են արտացոլել երիտասարդ ռեալիստ գրողներ Մուայյան Բասիսոն, Նազհաթ Սա լյա ման և ուրիշներ: Քնարեր– գությունը ներկայացված է Բուրհան ադ դին ալ Աբուշիի, Աբդալ–Քերիմ ալ Քյար– միի, Մահմուդ ալ Խուտի ստեղծագործու– թյամբ: Արձակում առաջատարը նովելն է և պատմվածքը (Մահմուդ Աեյֆադ–դին ալ Իրանի, Մուհամմեդ Ադիբ ալ Ամրի): Հակաիմպերիալիստական թեմայով են գը– րում բանաստեղծներ Մահմուդ Դերվիշը (ծն. 1942), Հարուն Հաշիմ Ռաշիդը և ուրիշներ: ճարտարապետությունը և կերպար– վեստը: Հ–ի տարածքում պահպանվել են ուշ պալեոլիթի (Քիլվայի ժայռապատկեր– ները), նեոլիթի (հնագույն քաղաք Երի– քովում գտնված յուրատիպ դիմաքանդակ– ներ՝ կավածեփ դեմքերով գանգեր), էնեո– լիթի և բրոնզեդարյան (մեգալիթյան դամ– բարաններ, կավաշեն կացարաններ և պաշտամունքային շինություններ, խեցե– ղեն, ոսկերչական իրեր, գլիպտիկա ևն), մ. թ. ա. I հազարամյակի 1-ին կեսի (կնիք– ներ, Ամմանում հայտնաբերված քրմի քարե արձանիկ) հուշարձաններ: Մ. թ. ա. IY դարից Հ–ի հս–ում նկատելի է անտիկ արվեստի ազդեցությունը (Ֆիլադելֆիա, այժմ՝ Ամման, Գերաս, այժմ՝ Ջերաշ ևն): Առավել ուշագրավ են նաբաթեացիների (մ. թ. ա. III դ. վերջ–մ. թ. II դ. սկիզբ) կառույցները, Նաբաթեայի մայրաքաղաք Պետրայի ժայռափոր համալիրը ևն: Պահ– պանվել են նաև հռոմ. (II–III դդ.) և բյուգանդական (IV–VII դդ.) տիրապետու– թյան ժամանակների .պաշտամունքային