Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 6.djvu/661

կարմրուկ, կապույտ հազ, շնչառական ուղիների տուբնրկուլոզ, սիֆիլիս, քութեշ, որովայնային տիֆ, դիֆթերիա են): Առող– ջապահության գործը ղեկավարում է սո– ցիալական ծառայությունների մինիստրու– թյունը: 1973-ին գործել է 720 հիվանդա– նոց՝ 56 հզ. մահճակալով (1000 բնակչին՝ 6,3 մահճակալ), որից 1971-ին՝ 207-ը (26 հզ. մահճակալով) պետական: 1972-ին աշխատել են 15,3 հզ. բժիշկ (579 բնակ– չին՝ 1 բժիշկ), այդ թվում՝ 4,4 հզ. ատամ– նաբույժ, 10,9 հզ. բուժքույր, 2,5 հզ. դե– ղագործ, 1970-ին՝ 3,1 հզ. մանկաբարձ: Բժշկ. կադրեր են պատրաստում Աթենքի և Սալոնիկի համալսարանների բժշկ. և դեղագործական ֆակուլտետները, բուժ– քույրեր՝ 8, մանկաբարձներ՝ 3 դպրոց: Առողջապահության ծախսերը 1971-ին կազմել են պետ. բյուջեի 3,1%–ը: Հռչակ– ված են Սալոնիկի, Դելփիքի, Պատրայի և Կերկիրա կղզու առողջարանները: X. Լուսավորությունը Հ–ում պարտադիր տարրական կրթու– թյան մասին առաջին օրենքն ընդունվել է 1834-ին, 6-ամյա ձրի պարտադիր տար– րական կրթություն է մտցվել 1929-ին: Կրթության գործը ղեկավարում է լուսա– վորության U պաշտամունքի մինիստրու– թյունը: Դպրոցը եկեղեցուց անջատված չէ: Կան պետ. և մասնավոր ուս. հաստա– տություններ: Կրթական համակարգի մեջ մտնում են մանկապարտեզները (3,5– 5,5 տարեկան երեխաների համար), տար– րական պարտադիր դպրոցները (6-ամյա), միջնակարգ հանրակրթական դպրոցնե– րը՝ 3-ամյա գիմնազիաներ (ոչ լրիվ միջ– նակարգ դպրոց) և 3-ամյա լիցեյներ (լրիվ միջնակարգ դպրոց): Բարձրագույն ուս. հաստատություն ընդունվելու իրավունք են ստանում լիցեյն ավարտելուց հետո: Տարրական դպրոցի կամ գիմնազիայի 1– 3 դասարանների բազայի վրա աշխատում են պրոֆեսիոնալ ուս. հաստատություն– ները (2– 6-ամյա): Նախադպրոցական հիմնարկների համար դաստիարակներ են պատրաստում 4-ամյա մանկավարժա– կան դպրոցները, տարրական դպրոցի ուսուցիչներ՝ 3-ամյա մանկավարժական ակադեմիաները, միջնակարգ դպրոցի ուսուցիչներ՝ համալսարանները: իյոշորագույն բուհերն են Աթենքի (հիմ– նադրվել է 1837-ին), Սալոնիկի (1925) և Պատրայի (1966) համալսարանները, Աթենքի պոլիտեխնիկական ինստ–ը (1836): 1սոշորագույն գրադարաններն են՝ Ազ– գային (հիմնադրվել է 1828-ին, 1 մլն գիրք)» Դեպուտատների պալատի (1844, 960 հզ. գիրք), երկուսն էլ՝ Աթենքում, Սալոնիկի համալսարանի (1927, 300 հզ. ԳԻՐՔ)* թանգարանները՝ Ազգային հնա– գիտական (1874), Ակրոպոլիսի (1878), Բյուգանդական (1914), Բենակիի (1931), Գեղանկարչության ազգային պատկերա– սրահը (1900), բոլորն էլ՝ Աթենքում, Օլիմ– պիայի, Դելփիքի, Կորնթոսի, Հռոդոս և Կրետե կղզիների հնագիտական թան– գարանները: XI. Գիտությունը և գիտական հիմ– նարկները Բնական և տեխնիկական գիտություն– ները: Հ–ում բնական և տեխ. գիտություն– ներն սկսել են զարգանալ երկիրն օսման– յան լծից ազատագրելուց հետո: XIX դ. 40-ական թթ. գիտական հիմնական կենտ– րոնը դարձել է Աթենքի համալսարանը, որի բնագիտական ամբիոնները 1887-ին միավորվել են մի բաժնի մեջ և 1920-ին կազմել բնական գիտությունների ֆակուլ– տետը:tXXtդ. սկզբին արդյունաբերու– թյան արագ աճը խթանել է տեխ. գիտու– թյունների զարգացումը, հետազոտու– թյունների կենտրոն է դարձել Աթենքի պոլիտեխնիկական ինստ–ը: Առաջընթաց են ապրել նաև գյուղատնտ. գիտություն– ները: Ֆիզիկայի բնագավառում կարևորագույն գիտական հիմնարկը միջուկային հետա– զոտությունների կենտրոնն է (հիմնվել է 1961-ին, ունի ատոմային ռեակտոր և պրոտոնների արագացուցիչ): Կեևտրոնն զբաղվում է ռադիոիզոտոպների արտա– դրությամբ և ռադիոակտիվ միներալների հետազոտությամբ: Աստղագիտության, մթնոլորտի ֆիզիկայի, սեյսմոլոգիայի, օդերևութաբանության բնագավառի հե– տազոտություններով զբաղվում է Աթենքի աստղադիտարանը (1842), կիրառական մաթեմատիկայի հարցերով՝ Աթենքի ԳԱ հաշվողական կենտրոնը (1959), երկրի երկրբ. և հիդրոերկրաբանական ուսում– նասիրությամբ, օգտակար հանածոների հետախուզման ու դրանց հարստացման խնդիրներով՝ Երկրաբանական և ենթա– հողային հետազոտությունների ինստ–ը (1952): Գյուղատնտեսության բնագավառում հիմնական ուշադրությունը կենտրոնաց– վում է ցորենի և բամբակի բերքատվու– թյան բարձրացման, շաքարի ճակնդեղի արտադրության վրա: Բժշկ. հետազոտությունները կատար– վում են համալսարանների բժշկ. ֆակուլ– տետներում և Աթենքի հիգիենայի ինստ–ում: Քաղցկեղի դեմ պայքարի պրոբ– լեմով զբաղվում է Ուռուցքաբանության ինստ–ը (1938): Գիտահետազոտական աշխատանքները համաձայնեցնում են կոորդինացման մի– նիստրությունը և մասամբ Աթենքի ԳԱ (հիմնվել է 1926-ին): Գիտահետազոտա– կան աշխատանքների կազմակերպմանը մասնակցում է նաև գիտական հետազո– տությունների Թագավորական ֆոնդը (1958), որը ֆինանսավորում է բնական և հումանիտար գիտությունների բնագավա– ռի հետազոտությունները (գլխավորապես՝ համալսարաններում): Թեև ետպատերազմյան շրջանում աճել է գիտահետազոտական աշխատանքների ծավալը, սակայն դրանց մակարդակը ետ է մնում գիտատեխնիկական զարգացման ժամանակակից պահանջներից: Գիտա– կան աշխատողների թվով Եվրոպայի կա– պիտալիստական երկրների մեջ Հ. զբա– ղեցնում է վերջին տեղերից մեկը: Հասարակական գիտությունները: XV դ. կեսից Հ–ում սկսել է զարգանաէ ռեֆոր– միստական և հումանիստական շարժումը՝ կապված հին հուն, ավանդույթների վե– րածննդի հետ: Հուն. Վերածննդի (XV դ. կես–XVIII դ. կես) հայտնի ներկայա– ցուցիչներն էին Ն. Մավրոկորդատոսը, Վ. Դամոդոսը և ուրիշներ: XVIII դ. կեսից սկսվել է Լուսավորականության շարժու– մը, որի գործիչները (Ե. Վուլգարիս, Ի. Միսիոդակիս, Վենիամին Լեսբոսցի, հեղավւոխական դեմոկրատ Ռ. Վելեսսփն– լիս, Ա. Կորաիս) պաշտպանում էին հա– սարակական առաջադիմության գաղա– փարը և կոչ էին անում թուրք, լծից ազա– տագրվել զինված պայքարի միջոցով: XIX դ. 50–60-ական թթ. երևան են եկել հուն, նոր պատմագրության առաջին աշ– խատությունները՝ նվիրված 1821–29-ի հուն, ազգային–ազատագրական հեղափո– խությանը (Ս. Տրիկուպիս, Ի. Ֆիլիմոն և ուրիշներ): XIX դ. վերջին – XX դ. սկզբին հույն պատմաբանների և փիլիսոփաների աշ– խատություններում Փորձ է արվել հիմնա– վորելու այսպես կոչված «Մեծ գաղաՓա– րը», որի իմաստն էր Բյուգանդական կայս– րության վերածնունդը, հուն, բոլոր հո– ղերի ազատագրումը և հուն, նոր պետու– թյան ստեղծումը՝ Կ. Պոլիս մայրաքաղա– քով: Այդ կապակցությամբ սկսվեց Բյու– զանդիայի պատմության և տնտեսության բազմակողմանի ուսումնասիրությունը (Ս. Լամբրոս, Ա. Անդրեադիս և ուրիշներ): Փիլիսաիայության մեջ զգացվում էր նից– շեականության ազդեցությունը, որը դար– ձավ «մեծ գաղաՓարի» տեսական հիմքը: XX դ. սկզբից Հ–ում սկսեց տարածվել մարքսիզմը: Առաջավոր մտքի ձևավորմա– ևը նպաստեց Գ. Սկլիրոսի «Մեր սոցիա– լական հարցը» (1907) գործը: Հուն, մարք– սիստական պատմագրության առաջացու– մը կապված է ականավոր պատմաբան Յանիս Կորդատոսի (1891–1961) անվան հետ, որը լուսաբանել է Հ–ի պատմությու– նը հնագույն ժամանակներից մինչև 1924-ը: Երկրորդ համաշխարհային պատե– րազմից (1939–45) հետո հույն պատմա– բանների և փիլիսոՓաների աշխատու– թյուններում «մեծ գաղաՓարը» Փոխա– կերպվեց «հունա–քրիստոնեական մշա– կույթի» գաղափարի, որի նպատակը ոչ թե Հ–ի տարածքային, այլ հոգևոր վերա– ծնունդն Է: Պատմագրության մեջ շարու– նակում է ուշադրության կենտրոնում մնալ Բյուզանդիայի (Ա. Վակալոպուլոս, Ի. Կա– րայանոպուլոս և ուրիշներ), 1821–29-ի հուն, ազգային–ազատագրական հեղափո– խության (Դ. Կոկինոս և ուրիշներ) պատ– մությունը: Փիլիսոփայության մեջ ազդե– ցիկ են դառնում նեոկանտականությունը, ֆենոմենոլոգիան, իռացիոնալիզմի տար– բեր ձևերը, Էկգիստեևցիալիզմը: Տնտեսագիտության մեջ ձևավորվում են տարբեր ուղղություններ, բուրժ. քաղա– քատնտեսության աջ թևը (Կ. Զոլոտաս, Ա. Անդրեադիս և ուրիշներ) հանդես էր գալիս տեղական օլիգարխիայի դիրքերի ամրապնդման և երկրի տնտեսությունը օտարերկրյա կապիտալի շահերին են– թարկելու տնտ. քաղաքականության տե– սական հիմնավորմամբ: Լիբերալ բուր– ժուազիայի գաղափարախոսները (Ա. Պա– պանդրեու, Վ. Վելիվանիս և ուրիշներ) կողմ էին «պլանային կամ կարգավորվող կապիտալիզմի» տեսությանը: «Բուրժ. սո– ցիալիզմի» ներկայացուցիչները (Ա. Ան– գելոպուլոս, Վ. Դամադաս և ուրիշներ) մշակում էին «դեմոկրատական պլանա– վորման» (որը իբրև տանում է դեպի սո–