Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 7.djvu/409

արդ․ արտադրանքի ծավալը դանդաղ է ավելանում՝ 1978-ին աճել է ընդամենը․ 3,1%-ով։ Վերելքի կարճատև ժամանակաշրջաններին հաջորդում են ճգնաժամերն ու լճացումները։
Մ․ Բ-ի տնտեսությունը ձևավորվել է համաշխարհային արդ․ արտադրության և առևտրի մեջ իր ունեցած երկարատև մենաշնորհային դիրքի և գաղութային վիթխարի կայսրության առկայության պայմաններում։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո կապիտալիզմի ընդհանուր ճգնաժամը և ժողովուրդների ազգային–ազատագրական շարժման բուռն աճը բրիտանական գաղութային կայսրությանը հանգեցրին կործանման։ Սակայն, կիրառելով նեոգաղութային քաղաքականություն և կարողանալով համագործակցության մեջ ներգրավել գաղութային կախումից ազատագրված երկրների մեծ մասը, Մ․ Բ․ այս կամ այն չափով դրանց պահեց իր ազդեցության ոլորտում։
Արդյունաբերության, առևտրի, ֆինանսների մեջ գերիշխող դիրք են գրավում կապիտալիստական մոնոպոլիաները։ Խոշոր մոնոպոլիաների թվին են պատկանում՝ «Բրիթիշ էըրքրաֆթ քորփորեյշն» (արտադրում է ինքնաթիռներ, հրթիռներ, կառավարվող արկեր), «Հոքեր Սիդլի գրուփ» (ինքնաթիռներ, էլեկտրոնային և այլ սարքավորում, զանազան հաստոցներ ու մեքենաներ), «Ուեստլենդ էըրքրաֆթ» (ուղղաթիռներ, էլեկտրոնային ավիացիոն սարքավորում), «Ինթերնեշընըլ քոմփյութըրս» (էլեկտրոնային հաշվողական մեքենաներ), «Ջեներըլ էլեքթրիք» (էլեկտրատեխ․ մեքենաներ ու սարքեր), «Վիքերս» (ինքնաթիռներ, նավեր, սուզանավեր, տանկեր և ռազմ. այլ տեխնիկա, ինչպես նաև արդ․ ու էներգետիկական սարքավորում), «Իմփիրիըլ քեմիքըլ ինդասթրիզ» (քիմ․ զանազան արտադրանք), «Ռոյալ դատչ–Շել» և «Բրիթիշ փեթրոլեում քամփընի» (նավթի արդյունահանում, վերամշակում, նավթի ու նավթամթերքների վաճառահանում), «Յունիլևեր» (քիմ․, օծանելիքի և սննդի զանազան արտադրանք)։
Ետպատերազմյան տարիներին մեծացել է պետ․-մոնոպոլիստական միավորումների դերը, որոնք, ռազմական մի շարք արտադրություններից բացի, ընդգրկել են արդյունաբերության ազգայնացված ճյուղերը (ածխի, գազի, էլեկտրաէներգետիկա, երկաթուղային տրանսպորտ, սև մետալուրգիա, ներքին ջրային տրանսպորտ, ավիագծեր ևն)։ Ուժեղացել է ամեր․ կապիտալի ներթափանցումը երկրի էկոնոմիկայի մեջ։
Գյուղատնտեսությունն աչքի է ընկնում ինտենսիվությամբ և տալիս է երկրին անհրաժեշտ պարենի կեսից ավելին։
Մ․ Բ–ի տնտեսության բնորոշ գիծն է մեծ կախվածությունը արտաքին առևտրից։ Նրա արդյունաբերությունը գլխավորապես հենվում է ներմուծվող հումքի վրա, մինչդեռ պատրաստի արտադրանքի զգալի մասը նախատեսվում է արտահանման համար։
Արդյունաբերությունն ապահովում է համախառն ազգային արդյունքի շուրջ 50%–ը և արտահանության գրեթե 90%-ը։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո կառուցվածքային էական փոփոխություններ են տեղի ունեցել։ Կարևոր նշանակություն են ձեռք բերել շատ ավելի նոր ճյուղերը՝ ատոմային, էլեկտրատեխ․, էլեկտրոնային, նավթավերամշակման և նավթաքիմ․, ավիահրթիռային։ Փոխվել է արդյունահանող և մշակող արդյունաբերության հարաբերակցությունը՝ հօգուտ վերջինի, մեծացել է ծանր արդյունաբերության տեսակարար կշիռը։
Արդյունահանող արդյունաբերություն։ Մ․ Բ–ի արտահանման հին ճյուղերից է քարածխի արդյունաբերությունը։ Հեղուկ վառելիքի համեմատությամբ ածխի ցածր մրցունակության պատճառով նրա արդյունահանումը կրճատվում է։ Ածխի գլխ․ ավազաններն են՝ Յորքշիրի, Նորթամբերլենդ–Դարեմի և Հարավային Ուելսի։ Հյուսիսային ծովի հատակի ընդերքից արդյունահանում են նավթ և բնական գազ։ Արհեստական գազի արտադրությամբ Մ․ Բ․ Արևմտյան Եվրոպայում 1-ին տեղն է գրավում։ Արդյունահանվում է նաև երկաթ, անագ։
Էներգետիկա։ Էլեկտրաէներգիայի արտադրության մեծ մասը տալիս են ՋԷԿ–երը (86%, 1975), որոնցից առավել խոշորները (ավելի քան 1 մլն կվտ հզորությամբ) գտնվում են Թրենթ գետի վրա (Յորքշիրի ածխով աշխատող) և Լոնդոնի մոտ։ 1970-ից գործում է բարձր լարվածության «Սուպերգրիդ» միացյալ էներգահամակարգը։ Երկրում գործում են ավելի քան 13 ԱԷԿ–ներ, որոնցով արտադրվող էլեկտրաէներգիայի քանակով Մ․ Բ․ գրավում է 1-ին տեղը Արևմտյան Եվրոպայում։ ՀԷԿ–երը տալիս են էլեկտրաէներգիայի 2%-ից էլ պակաս մասը։
Մշակող արդյունաբերություն։ Սև մետալուրգիան ապահովված է սեփական կոքսով և կիսով չափ՝ երկաթի ցածրորակ հանքաքարով (բարձրորակ հանքաքար ներմուծվում է)։ Առավել շատ պողպատ ձուլում են Հարավային Ուելսում (Կարդիֆ), Հյուսիս–Արևելյան Անգլիայում (Միդլսբրո), Յորքշիրում (Շեֆիլդ)։ Գունավոր մետալուրգիան գրեթե ամբողջովին աշխատում է ներմուծվող հումքով։ Գունավոր մետաղների մշակումը կենտրոնացած է մեքենաշինության խոշոր կենտրոններում՝ Բիրմինգհեմում, Մեծ Լոնդոնում, Հարավային Լանքաշիրում։
Մեքենաշինությունը արդյունաբերության առաջատար ճյուղն է․ լայնորեն զարգացած է երկրի բոլոր շրջաններում։ Այս ճյուղում զբաղվածների 1/З-ը բաժին է ընկնում տրանսպորտային մեքենաշինությանը, որի մեջ առավել կարևոր նշանակություն ունի ավտոմոբիլների և ինքնաթիռների արտադրությունը։ Ավտոմոբիլների շուրջ 2/3-ը արտահանվում է։ Ավտոհավաքման հիմնական գործարանները գտնվում են Մեծ Լոնդոնում, Արևմտյան Միդլենդում (Բիրմինգհեմ, Կովենտրի), Լուսանում, Օքսֆորդում, իսկ դետալների և հանգույցների արտադրությունը՝ նաև բազմաթիվ այլ քաղաքներում։ Ավտոմոբիլների ավելի քան 1/2-ը տալիս են ամեր․ ֆիրմաները («Ֆորդ մոթորզ»,

Արդյունաբերական արտադրանքի հիմնական արտադրությունը

Արտադրանքի տեսակը	1938	1950	1965	1978
Քարածուխ, մլն տ	231	220	191	123.7
Նավթ, մլն տ	-	-	-	52.8
Բնական գազ, մլրդ մ³	-	-	-	38.3
Էլեկտրաէներգիա, մլրդ կվտ/ժ	33.81	63.31	1941	266.8
Նավթամթերքներ, մլն տ	-	-	-	89.2
Թուջ, մլն տ	6.9	9.8	17.8	11.4
Պողպատ, մլն տ	10.6	16.6	27.4	20.3
Պղինձ, հզ․ տ	1302	188.13	236.4	78.0
Ցինկ, հզ․ տ	55.9	73.93	107	73.6
Ալյումին (երկրորդային), հզ․ տ	-	-	178	193.2
Անագ, հզ․ տ	32.8	29.33	16.8	-
Կապար, հզ․ տ	11	78.63	171	124.8
Ավտոմոբիլներ մարդատար, հզ․ հատ	341	523	1722	1223
Ավտոմոբիլներ բեռնատար, հզ․ հատ	104	261	455	383
Տրակտորներ, հզ․ հատ	184	120	199	1235
Առևտրական նավեր (ջրարկված), հզ․ բրուտտո ռեգիստրային տ	1030	1325	1073	1135
Հեռուստացույցներ, հզ․ հատ	-	-	1591	2066
այդ թվում՝ գունավոր, հզ․ հատ	-	-	-	1378
Ազոտական պարարտանյութեր, հզ․ տ	129	255	608	1118
Ֆոսֆորտկան պարարտանյութեր (ըստ $P_{2}O_{5}$–ի պարունակության), հզ․ տ	432	1065	441	389
Ծծմբական թթու, հզ․ տ	960	1832	3353	3454
Պլաստմասսաներ և սինթետիկ խեժեր, հզ․ տ	295	2956	958	3353
Քիմիական մանրաթելեր, հզ․ տ	61	169	391	-
Ցեմենտ, մլն տ	7.8	9.9	17.2	15.9
Բամբակե գործվածքներ, մլն մ	3328	1941	927	378
Բրդե գործվածքներ, մլն մ²	3967	-	252	144
Կոշիկ (վաճառքի), մլն զույգ	-	-	-	155
Լրագրի թուղթ, հզ․ տ	-	-	-	319
Թղթի այլ տեսակներ և ստվարաթուղթ, հզ․ տ	-	-	-	3879
Կառուցված բնակարանների թիվը, հզ․	-	-	-	288

¹Առանց Հյուսիսային Իռլանդիայի։ ²1937։ ³1953։ ⁴1936։ ⁵1977։ ⁶1955։ ⁷1935: