վերածնվում է գիտինատյան, որի երաժշտական մասը կազմվում է ժող․ երգերի ու պարեղանակների մշակումներից կամ ժամանակակից կոմպոզիտորների երկերից։ «Մեր մշակույթը» ընկերության նախաձեռնությամբ ստեղծված երաժշտապարային սիրողական խումբը (1973-ից՝ պրոֆեսիոնալ) բեմադրել է «Պաշտպանու թյուն» (1973) այլաբանական գիտինատ յան, ուր առաջին անգամ աստվածների ու դիցաբանական հերոսների կողքին հանդես է եկել ժամանակակից մարդը։ Գրկ․ Редько И․ Б․, Непал после второй мировой войны, М․, 1960; Современный Непал․ Справочник, М․, 1967; Яковлев Г․ И․, Экономическое развитие Непала․ (1951-1965), М․, 1970; Костинский Д․ Н․, Непал, М․, 1971; Стихи непальских поэтов, М․, 1962; Аганина Л․ А․, Непальская литература, М․, 1964; Прокофьев О․, Искусство Непала, в кн․։ Всеобщая история искусства, т․ 2, кн․ 2, М․, 1961; Короцкая А․ А․, Архитектура Непала, в кн․; Всеобщая история архитектуры, т․ 9, Л–М․, 1971․
ՆԵՊԱԼԵՐԵՆ, գուրքալի, քաս–կուրա, նեպալցիների լեզուն։ Պատկանում է հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի հնդարիական ճյուղին։ Նեպալի պետ․ լեզուն է։ Խոսվում է նաև Հնդկաստանի որոշ շրջաններում։ Խոսողների թիվը՝ ավելի քան 7 մլն։ Տրոհվում է 4 բարբառի ։ Վերլուծական–համադրական կառուցվածք ունեցող լեզու է՝ վերլուծականի գերակշռությամբ։ Գոյականն ունի արական և իգական սեռ, 2 հոլովաձև։ Բայական համակարգում կան համադրական և վերլուծական անդեմ ձևեր, 5 եղանակ։ Ն․ օգտագործում է դևանագարի գրատեսակը (տես Հնդկական գիր)։ Առաջին գրավոր հուշարձանը՝ 1337-ից։ Գրական լեզուն XI դ․ սկզբից զարգանում է կենտրոնական (ստանդարտ) բարբառի հիմքի վրա։ Գրկ․ Королев Н․ И․, Язык Непала, М․, 1965․
ՆԵՊԱԼՑԻՆԵՐ, նեպալիներ, 1․ Նեպալի բոլոր քաղաքացիների անվանումը։ 2․ Գուրքաների (Նեպալի կենտրոնական և հվ–արմ․ շրջաններում բնակվող ժողովուրդների պայմանական անվանումը) կոնֆեդերացիայի մեջ մտնող ն աստիճանաբար միասնական ժողովրդի վերաճող ժողովուրդների ինքնանվանումը։ Կազմում են երկրի բնակչության մոտ կեսը։ Խոսում են նեպալերեն։ Պատմության, տնտեսության և մշակույթի մասին տես Նեպալ հոդվածում։
ՆԵՊԵՐ, Նեյպիր (Neper, Napier), Ջոն (1550–1617), շոտլանդացի մաթեմատիկոս, Լոգարիթմների ստեղծողը։ Սովորել է Էդինբուրգի համալսարանում։ Լոգարիթմի գաղափարին Ն․ հանգել է, հավանաբար, դեռես մինչև 1594 թ․, բայց նրա «Լոգարիթմների զարմանալի աղյուսակների նկարագրությունը» աշխատությունը, որում շարադրված է լոգարիթմների տեսությունը, տպագրվել է 1614-ին։ Այդ աշխատանքում տրված է լոգարիթմների սահմանումը, հատկությունների բացատրությունը, եռանկյունաչափական ֆունկցիաների լոգարիթմների աղյուսակը, ինչպես նաև կիրառություններ։ Ն–ին է պատկանում լոգարիթմի մի սահմանում, որն ըստ էության համարժեք է դիֆերենցիալ հավասարման միջոցով լոգարիթմի սահմանմանը («Լոգարիթմների զարմանալի աղյուսակի կառուցումը» աշխատության մեջ, հրտ․ 1619)։ Գրկ․ Гутер Р․ С․, Полунов Ю.Л․, Джон Непер, 1550–1617, М․, 1980․
ՆԵՊԵՐ (Ջ․ Նեպերի անունով), լոգարիթմական հարաբերական մեծության (երկու նույնանուն ֆիզիկական մեծությունների հարաբերության բնական լոգարիթմի) արտահամակարգային միավոր։ Նշանակվում է նպ (միջազգային նշանակումը՝ Np)։ 1 նպ=ln (F2/F1), երբ F2/F1=e, F2-ը և F1-ը ֆիզիկական «ուժային» մեծություններ են (լարում, հոսանքի ուժ, ճնշում ևն), իսկ e-ն բնական լոգարիթմների հիմքն է։ Երկու նույնանուն P1 և P2 էներգետիկ մեծությունների (հզորություն, էներգիա ևն) դեպքում 1 նպ=0,5 ln (P2/P1), երբ P2/P1=e2։ Ն․ կիրառվում է հիմնականում կապի գծերում էլեկտրական ազդանշանների թուլացումը (մարումը) չափելիս։ 1 նպ=0,8686 բ=8,686 դբ։
ՆԵՊԵՐՅԱՆ ԹԻՎ, e թիվը, այսինքն՝ an=(1+ 1/n)n հաջորդականության սահմանը՝ e=lim (1+ 1/n)n=2,718281828459045․․․։ e թիվը բնական լոգարիթմի հիմքն է։ e-ն տրանսցենդենտ թիվ է (առաջին անգամ ապացուցել է Շ․ Հերմիտը, 1873-ին)։
ՆԵՊԵՐՅԱՆ ԼՈԳԱՐԻԹՄ, տես Լոգարիթմ։
ՆԵՊՍԱԲԱԴՇԱԳ» «Népszabadság», «ժողովրդական ազատություն»), օրաթերթ։ Հունգարիայի սոցիալիստական բանվորական կուսակցության կենտրոնական օրգան։ Լույս է տեսնում Բուդապեշտում, 1942-ից։ Մինչև 1948-ը՝ Հունգարիայի կոմունիստական կուսակցության օրգան, 1948–56-ին՝ Հունգարիայի աշխատավորների կուսակցության օրգան։ 1942-56-ին հրատարակվել է «Սաբադ նեպ» («Szabad Nep») անվամբ։
ՆԵՊՏՈՒՆ, Նեպտունուս (Neptunus), ջրերի աստվածություն հին իտալիկների պաշտամունքում։ Ն–ի պատվին սահմանված տոները՝ Նեպտունալիաները, նշվել են հունիսի 23-ին։ Ն–ի պաշտամունքը Հռոմում միաձուլվել է հուն․ Պոսիդոն աստծու պաշտամունքին։
ՆԵՊՏՈՒՆ, Արեգակնային համակարգի մոլորակ, 8-րդը ըստ Արեգակից ունեցած հեռավորության։ Աստղագիտական նշանը՝ ♆ կամ ♆։ Իրարից անկախ հայտնաբերել են Ջ․ Ադամսը և Ու․ Լեվերյեն, 1846-ին, հաշվումների միջոցով՝ ելնելով Ուրանի շարժման ուղեծրի խանգարումներից, որն առաջանում էր այդ ժամանակ անհայտ մոլորակի՝ Ն–ի ձգողական ուժի ազդեցությամբ։ Միջին հեռավորությունը Արեգակից 30,07 ա․ մ․ է (4495,6 մլն կմ)։ Իր առանցքի շուրջը պտտվում է 15 ժ 48 ր–ում, Արեգակի շուրջը՝ 164,8 երկրային տարում։ Ն–ի միջին ջերմաստիճանը –200°C է, զանգվածը 17,2 անգամ գերազանցում է Երկրի զանգվածին։ Տրամագիծը 49500 կմ է (մոտ 4 անգամ մեծ երկրայինից), երևում է 2,2"–2,4" անկյունային տրամագծով։ Միջին խտությունը հավասար է 1,84 գ/սմ3։ Ն․ պատած է մթնոլորտով, որտեղ հայտնաբերվել են մոլեկուլային ջրածին, մեթան և հելիում։ Անդրադարձնում է իր վրա ընկած լույսի 52%–ը։ Ունի երկու արբանյակ՝ Տրիտոն և Ներեիդա։ Տրիտոնը (հայտնաբերվել է 1846-ին) Արեգակնային համակարգի մեծագույն արբանյակներից է։ Զանգվածով երկու անգամ գերազանցում է Լուսնին, տրամագիծը շուրջ 4000 կմ է։ Պատման պարբերությունը 5,9 օր է, պարաբոլական արագությունը՝ 2,7 կմ/վրկ։ Ենթադրվում է, որ Տրիտոնը մթնոլորտ ունի։ Ներեիդայի (հայտնաբերվել է 1949-ին) տրամագիծը 300 կմ է, պտտման պարբերությունը՝ 1 տարի։ Որոշ Փաստեր թույլ են տալիս ենթադրել, որ Ն․ առաջին անգամ դիտել է Գալիլեո Գալիլեյը՝ 1612-ի դեկտեմբերին և 1613-ի հունվարին։ Խ․ Թումանյան
ՆԵՊՏՈՒՆԻԶՄ՛, XVIII դ․ վերջում, XIX դ․ սկզբում տարածված ուսմունք ջրից նստվածք տալու միջոցով ապարների (այդ թվում՝ հրային) ծագման մասին։ Երևան է եկել երկրաբանության որպես գիտություն ձևավորվելու ընթացքում, երբ այն տակավին գտնվում էր կրոնի և «համաշխարհային ջրհեղեղի» մասին պատկերացումների ազդեցության ներքո։ Ն–ի առավել հայտնի կողմնակիցներն էին․ Գերմանիայում՝ Ա․ Գ․ Վեռները, Ֆրանսիայում՝ Ա․ Դելյուկը, Մեծ Բրիտանիայում՝ Ռ․ Կիրվանը։ Նեպտունիստներն առաջ էին քաշում գաղափարներ ամբողջ Երկիրը ծածկող նախնական Համաշխարհային օվկիանոսի և «համաշխարհային ջրհեղեղի» ջրերից ապարների առաջացման մասին։ Հիմք
