ջակայքը (а–г, а-f-г) միջակայքն է․ էվկլի– դեսյան հարթության [d(x;,y)= |/ (x;i–yi)2+(x;2-yj)J, X=(X1, x2), y=(yi, y2) մետրիկայով] a= =(ai, a2) կեաի г շրջակայքը a կենտրո– նով և г շառավղով բաց շրջանն է։
ՇՐՋԱՆ, հարթության մաս, որը սահմա– նափակված է շրջանագծով և պարունա– կում է շրջանագծի կենտրոնը, կամ որ նույնն է՝ հարթության այն կետերի բազ– մությունը, որոնց հեռավորությունը տըր– ված կետից (շրջանի կենտրոնից) փոքր է տրված դրական թվից (շրջանի շառավղից)։ R շառավիղ ունեցող շրջանի մակերեսը jiR2 է։
ՇՐՋԱՆԱԳԻԾ, փակ կոր (հարթության մեջ), որի բոլոր կետերը հավասարա– պես են հեռացած այդ հարթության վրա տրված կետից (Շ–ի կենտրոնից)։ Կենտրոնը Շ–ի որևէ կետի հետ միացնող հատվածը կոչվում է Շ–ի շառավիղ։ Շ–ի կենտրոնով անցնող U նրա երկու կետերը միացնող հատվածը կոչվում է Շ–ի տրամագիծ։ Շ–ի երկարության հարա– բերությունը տրամագծի երկարությանը միևնույնն է բոլոր Շ–երի համար։ Այդ հարաբերությունը տրանսցենդենտ թիվ է․ այն նշանակում են հուն, այբուբենի я տառով (я=3,14159․․․)։ R շառավիղ ունե– ցող Շ–ի երկարությունը 2jtR է։
ՇՐՋԱՆԱԿ տեխնիկայում, Հողա– յին համակարգ, որի տարրերը (կանգ– նակներ, պարզունակներ, դիմկալներ) բո– լոր կամ որոշ հանգույցներում կոշտ միա– ցած են միմյանց։ Շ–ները, հիմնականում, շենքերի, կամուրջների, ուղանցների և այլ կառույցների, ինչպես նաև աշխատան– քային և տրանսպորտային մեքենաների կրող կոնստրուկցիաներ են։ Շրջանակա– վոր կոնստրուկցիաները պատրաստվում են առավելապես երկաթբետոնից, սա– կավ՝ մետաղից ու փայտից։ Շ–ները լինում են տարածական (նկ․ ա), որոնք տարա– ծական համակարգեր են, և հարթ (տես Հարթ համակարգեր)։ Վերջիններն աչքի են ընկնում կառուցվածքային ձևերի մեծ բազմազանությամբ (նկ․ p, գ, դԳ ե, զ)։ Շրջանակի տեսակներ․ ա․ տա– րածական, p․ միահենամեշ միահարկ, գ․ բազ– մահենամեջ միահարկ, դ․ միահենամեշ երկ– հարկ, ե․ բազմահենամեջ բազմահարկ, զ․ Փակ (փակ կոնտուրի տեսքով) Շ–ի հաշվարկը, սովորաբար, կատարվում է ստատիկորեն անորոշեչի համակարգե– րի հաշվարկման ընդհանուր մեթոդների (ուժերի մեթոդ, տեղափոխությունների մե– թոդ և խառը մեթոդ) օգնությամբ։ Բարդ Շ–ների (օրինակ, բազմահենամեջ բազմա– հարկ շենքերի կարկասներ) հաշվարկման համար օգտագործում են հաշվարկային սխեմաների պարզեցման կամ հաջորդա– կան մոտեցումների վրա հիմնված մո– տավոր մեթոդներ։
ՇՐՋԱՆԱՅԻՆ ՖՈՒՆԿՑԻԱՆԵՐ, հակա– դարձ եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ։ Լուծում են հետևյալ խնդիրը, գտնել այնպիսի աղեղ (անկյուն, թիվ), որի եռանկյունաչափական ֆունկ– ցիան հավասար է տրված թվին։ Վեց հիմնական եռանկյունաչափական ֆունկցիաներին (sinx, cosx․ tgx, ctgx;, secx, cosecx) համապատասխանում են վեց Շ․ ֆ․* Arcsinx, Arccosx, Arctgx, Arcctgx, Arcsec^, Arccosecx;։ Առավել գործածական են առաջին չորսը։ Այսպի– սով, ըստ սահմանման, օրինակ, Arc- sina-ն այնպիսի x; անկյուն է, որ sinx= =a․ այսինքն՝ Arcsina-ն sinx;=a հավա– սարման լուծում է։ Քանի որ եռանկյունա– չափական ֆունկցիաները պարբերական են, ապա դրանց Շ․ ֆ․ բազմարժեք են՝ տրված a-ի համար կան մի քանի (տվյալ դեպքում անվերջ) այնպիսի x-եր, որ, օրի– л 1 նակ, sinx–a (sin ՜օ՜՜~շ~ * Տ*ո (2л+ +ir) =՝l-’sin(4*+lr)=-r,“՜) ։Շ․ ֆ–ի բոլոր արժեքներից առանձնաց– վում է մեկը, որը կոչվում է գլխավոր արժեք (Շ․ ֆ–ի գլխավոր ճյուղ), այդ ար– ժեքները նշանակում են՝ arcsina, arccosa, arctga, arcctga և որոշվում եև հետևյալ պայմաններով՝ Л ․tя –– ^arcsina^ -у, 0^arccosa<я, 1 л –– < arctga < –, 0 < arcctga < я։ Տեղի ունեն հետևյալ հավասարություն– ները՝ Arcsina=(–1)ո arcsina-|–Jtn, (|а[<1) Arccosa= it arccosa-)– 2яп, (|a|^l) n€N Arctga= arctga-j-jrn, Arcctga= arcctga-|– яп, Շ․ ֆ–ի ածանցյալները կարելի է հաշ– վել հակադարձ ֆունկցիայի ածանցման կանոնով։ (arcsinx)՝=՛ r "՜ V 1-x2’ (arccosx) ՝= – “г=r у 1-x2 ’ 1 1 (arctgx;)’= 1 + xa․ (arcctgx,)՝=
ՇՐՋԱՆԱՌՈՒ ԿԱՊԻՏԱԼ, տես Կապիաաք․
ՇՐՋԱՆԱՌՈՒ ՄԻՋՈՏՆԵՐ, սոցիալիստս!- կան տնտհաշվարկային ձեռնարկության (միավորման) դրամական միջոցներ, որ օգտագործվում են ընթացիկ տնտեսական գործունեության ֆինանսավորման հա– մար․ շրջանառու ֆոնդերն ու շրջանառու– թյան ֆոնդերը դրամական արտահայտու– թյամբ։ Վերարտադրության պրոցեսում Շ․ մ–ի առանձին մասերը միաժամանակ գտնվում են շրջապտույտի տարբեր Փու– լերում (արտադրության, շրջանառության) և ձևերում (արտադրողական, ապրանքա– յին, դրամական)։ Դրանց մի մասն ընդու– նում է արտադրական պաշարների ձև, գտնվում ձեռնարկության պահեստում և ծախսմանը զուգընթաց լրացվում նորե– րով․ մյուս մասը, որպես անավարտ ար– տադրանք, գտնվում է պատրաստման տարբեր փուլերում, երրորդը՝ պատրաս– տի արտադրանքի պաշարներն են, որոնք անընդհատ առաքվում են, բայց կրկին լրացվում նորերով, չորրորդ մասը, դրա– մական միջոցների ձևով, պահվում է բան– կում ձեռևարկության հաշվարկային հաշ– վում և դրամարկղում, ծախսվում է աշխա– տավարձի վճարման, մատակարարների հետ հաշվարկների ու այլ նպատակների համար և մշտապես լրացվում դրամակաև նոր միջոցներով։ Շ․ մ․ բաժանվում են նորմավորվողի (ապրանքանյու– թական արժեքների պաշարները, ներառ– յալ՝ անավարտ արտադրությունը, պատ– րաստի արտադրանք ևն) և չնորմա– վորվողի (առաքված ապրանքները, միջոցները հաշվարկներում և դրամական միջոցները)։ 1980-ի սկզբին ՍՍՀՄ ժող– տնտեսության Շ․ մ․ կազմել են 402, 1, այդ թվում նորմավորվողները՝ 299,8 մլրդ ռ․։ Ըստ գոյացման աղբյուրների դրանք ստորաբաժանվում են ս և փ ա կ ա– ն ի (և դրանց հավասարեցվածի) ու փ ո– խ ա ռ ու ի (ժամանակավոր կարիքների բավարարման համար բանկի վարկերը և մինչև պետ․ բյուջեի, մատակարարների և այլ կրեդիտորների հետ հաշվարկների ավարտումը ձեռնարկության շրջանառու– թյան մեջ ժամանակավորապես գտնվող միջոցները)։ Սեփական Շ․ մ–ի չափը որոշ– վում է մեկ տարվա համար, արտացոլ– վում ձեռնարկության կանոնադիր ֆոն– դում, իսկ այն գերազանցող մասը լրաց– վում է բանկի կարճաժամկետ վարկերի և մատակարարների նորմալ պարտքի հաշ– վին։ Արտադրանքի իրացման պրոցեսի ֆինանսավորման համար անհրաժեշտ Շ․ մ․ ամբողջովին վարկավորում է բանկը։ Սեփական Շ․ մ–ի նորմատիվը որոշվում է արտադրանքի մատակարարման, արտա– դրման և իրացման պլանների հիման վրա՝ հաշվի առնելով տնտ․ գործունեու– թյան կոնկրետ պայմանները։ Դրանց աճն ապահովվում է ստացված շահույթի, կա– յուն պասսիվների ավելացման, վերադաս տնտ․ կազմակերպությունների միջոցնե– րի վերաբաշխման, ինչպես նաև պետբյու– ջեի միջոցների հաշվին։ Սեփական Շ․ մ–ի լավագույն օգտագործման նպատակով դը– րանց միջին տարեկան արժեքի որոշակի տոկոսի չափով վճար է կատարվում պետ– Բյուջե (տես Ֆոնդավճար)։ Շ․ մ–ի օգտագործման արդյունավետու– թյունն արտացոլվում է դրանց պտույտի (տես Արտադրական ֆոնդերի պտույտ) արագության՝ շրջանառելիության ցուցա– նիշում, որը որոշվում է մեկ տարում իրաց– ված արտադրանքի արժեքի և Շ․ մ–ի մի– ջին մնացորդի հարաբերությամբ։ Այն բնորոշում է Շ․ մ–ի պտույտների թիվը և, միևնույն ժամանակ, դրանց հատույցը, այսինքն՝ Շ․ մ–ի 1 ռուբլուն ընկնող իրաց– ված արտադրանքի գումարը։ ժողտնտե– սության յուրաքանչյուր ճյուղում և ստորա– բաժանման մեջ Շ․ մ–ի պտույտի տևողու– թյունը կախված է արտադրական ցիկլի առանձնահատկությունից (երկարատևու– թյունից, ծավալից, կազմակերպումից ևն), նյութերի ծավալից, մատակարարման հե–
