(an ai3՛ • *am a2i a․22* • *a2n ։։։։։։ <■> ani att2 ♦ • • &im J Մատրիցի յուրաքանչյուր տարր հա– մարակալված է երկու ինդեքսով, որոն– ցից աոաջինը ցույց է տալիս տողի, իսկ երկրորդը՝ սյան համարը։ (1) մատրիցի Ո․ մի գումար է, որի յու– րաքանչյուր գումարելի մատրիցի ո տար– րերի արտադրյալ է՝ վերցված կտմ – նշանով, ընդ որում, այդ արտադրյալի մեջ մանում են մատրիցի յուրաքանչյուր տողից և յուրաքանչյուր սյունից մեկական անդամ։ Այսպիսով (1) մատրիցի Ռ․ ունի հետևյալ տեսքը՝ ztaiii-aii^ • *ацп, ii․b,* • *,in որտեղ ii, i2,․․․, in-ը 1, 2, 3,․․․n թվերի տեղադրություն է՝ այսինքն ii, i2,․․․,in^ 1, 2, ․․․,n թվերն են՝ գրված այլ կարգով․ (2) գումարի գումարելիների առջև դրվում է + նշան, եթե ii, i2,․․․,in տեղափոխու– թյունը զույգ է և – նշան՝ հակառակ դեպ– քում (ii, i2, in տեղափոխությունը կոչ– վում է զույգ, եթե ունի զույգ քանակու– թյամբ կարգի խախտումներ, օրինակ, 5, 1, 2, 3, 4-ը զույգ է՝ 5, 1, 2, 3, 4-ից 1, 2, 3, 4, 5-ը ստանալու համար պետք է կատարել հետևյալ՝ զույգ քանակությամբ տեղափոխությունները՝ 5–Я, 5-»2, 5-*3, 5->4)։ (1) մատրիցի Ո․ նշանակում են՝ an ai2* • • ain a2i а22* • *а2пtItւ ․․․․․․ կամ կարճ J,^՝aji)i detA․ ani an2« • *ann Երկրորդ (ո=2) և երրորդ (ո=3) կարգի П-ները կլինեն՝ |*“ է12 =аца22–ai2․a2i I a2i a22 j an ai2 ai3 a2i a22 а2з =аца22азз+а21аз2а1з+ аз1 аз2 азз 4" ai2a23a3i–a3ia22ai3–a2iai2a33– аца2заз2։ Օրինակ՝ 1 5 4 2 1 3 =11 *0+5* 3*1+2 14–1 *1*4– 1 1 о –25․0–1-3․1 = 16 П-ները ունեն մի շարք կարևոր հատկու– թյուններ, որոնք, մասնավորապես, հեշ– տացնում են դրանց հաշվումը։ Թվարկենք առավել կարևորները (մի քանիսը պար– զության համար՝ ո=2 դեպքում)։ 1․ Ո–ի սյուները նույն համարներով տողեր դարձնելով (և տողերը՝ նույն համարներով սյուներ), Ո․ չի Փոխվում։ 2․ Եթե Ո–ի երկու սյուների (կամ տողե– րի) համապատասխան տարրերը իրար հավասար են, ապա Ո․ հավասար է 0-ի։ 3․ Տողի (սյան) տարրերի ընդհանուր արտադրիչը կարոյի է դուրս հանել Ո–ի նշանի տակից՝ |кацtai21 ^ 1 an ai2 I ka2ita22 jtI a2i a22 [ 4․ I an ai2+Cit| =tItan ai2 It Г antCitI ai2 a22+C3tJtJtai2 a22 ] j ai2tC2J 5․ Ո․ կարելի է վերածել ըստ որևէ տողի (սյան)՝ det(aij)=aii Ац-|-а12 Ai2-j-․․․-]-ain Ain, որտեղ Aik-ն տարրի հանրահաշվա– կան լրացումն է՝ Aik=(–l)1+kDik,tDik-ն aik տարրի մինորն է՝ (ո–1)-րդ կարգի Ո․, որը ստացվում է (1)-ին համապատասխան Ո–ի –i-րդ տողը և k-րդ սյունը ջնջելիս։ 6․ Երկու մատրիցների արտադրյալ մատրիցի Ո․ հավասար է այդ մատրից– ների Ո–ների արտադրյալին՝ det(A․B)= (detA)․(detB)։ Մաթ․ անալիզում և կիրառություններում կարևոր դեր են խաղում այնպիսի Ո–ները, որոնց տարրերը ֆունկցիաներ են (ֆունկ– ցիոնալ Ո–ներ)։ Հատկապես գործածա– կան է Ցակոբիի Ո․՝ Յակոբիանը․ fi, f2, ․․․-քո (ո) փոՓոխականի (յա, x;2,․․․, XiO-ից կախված ֆունկցիաների համա– խմբության Ցակոբիանը ունի հետևյալ տեսքը՝ dfitdf2 9t# etdfo dxitdxitdx± ժ(քւ,քշ–․ ք„) dhtծ1շtdfn д(х1,х2․․․х„) *г․ dfitdf2tdfn dxntdxnt՝ ’tdxa
ՈՐՈՇՅԱԼ ԻՆՏԵԳՐԱԼ, տես Ինւոեգրաւ հաշիվ։
ՈՐՈՇՈՒՄ, իրավական ակտի տեսակ։ Ընդունում են՝ 1․ ՍՍՀՄ Գերագույն սովե– տը, միութենական և ինքնավար հանրա– պետությունների Գերագույն սովետները4 պետ․ բյուջեն կատարելու մասին հաշ– վետվությունը հաստատելիս, ՍՍՀՄ, միու– թենական և ինքնավար հանրապետու– թյունների Գերագույն սովետի Նախա– գահությունները՝ մինիստրներ նշանակե– լիս, Գերագույն դատարանի անդամներ ընտրելիս և այլ դեպքերում։ 2․ ՍՍՀՄ Մի– նիստրների խորհուրդը, միութենական և ինքնավար հանրապետությունների Մի– նիստրների խորհուրդները, իրենց իրա– վասությունների սահմաններում՝ օրենք– ների, ՍՍՀՄ և միութենական հանրապե– տությունների Գերագույն սովետների Նա– խագահության հրամանագրերի հիման վրա և ի կատարումն դրանց։ 3․ ՍՄԿԿ Կենտկոմը և ՍՍՀՄ Մինիստրների խոր– հուրդը՝ համատեղ (այդպիսի որոշումներ կայացվում են նաև միութենական հան– րապետություններում՝ քաղ․, տնտ․ հար– ցերով)։ 4․ ՍՍՀՄ միութենական և ինքնա– վար հանրապետությունների մինիստրու– թյունները, պետ․ կոմիտեները, գերատես– չությունները (գործողության մեջ են դըր– վում մինիստրի, պետ․ կոմիտեի նախա– գահի, գերատեսչության ղեկավարի հրա– մանով)։ 5․ ժող․ դեպուտատների սովետ– ները և դրանց գործադիր կոմիտեները՝ իրենց իրավասությունների շրջանակնե– րում։ 6․ Դատարանները, դատախազու– թյան, նախաքննության և հետաքննության մարմինները։ Առաջին ատյանի դատա– րանների (ժող․ դատարաններ, Գերագույն դատարանի կոլեգիաներ) ընդունած որոշ– մամբ ըստ էության ավարտվում են գոր– ծի քննությունն ու լուծումը։ Վճռաբեկ ատյանի դատարանները Ո․ են ընդունում առաջին ատյանի օրինական ուժի մեջ չմտած վճիռների, դատավճիռների և որո– շումների, դատական հսկողության մար– մինները (Գերագույն դատարանի կոլե– գիաներ, նախագահություն, պլենում)՝ օրինական ուժի մեջ մտած գործերի օրի– նականությունը ստուգելու կապակցու– թյամբ։ Հետաքննության և նախաքննու– թյան մարմինները քրեական գործերով Ո․ են ընդունում կասկածյալին ձերբա– կալելու, խաՓանման միջոց ընտրելու, Փորձաքննություն նշանակելու, գործով տուժող, քաղաքացիական հայցվոր ճա– նաչելու, կասկածյալին մեղադրանք առա– ջադրելու մասին ևն։ Դատախազը Ո․ է ընդունում քրեական կամ քաղաքացիա– կան գործ հարոլցելիս անձի նկատմամբ խաՓանման միջոցը որպես կալանք ըն– դունելու, կասկածյալի բնակարանում խու– զարկություն կատարելու թույլատվու– թյան, գործն ըստ ընդդատության ուղար– կելու կապակցությամբ ևն։ 7․ Պետ․, գե– րատեսչական իրավարարությունները (արբիտրաժներ)՝ տնտ․ վեճեր լուծելիս։ 8․ Պետ․, կոոպերատիվ և հաս․ այլ կազմա– կերպությունները՝ արտադատարանական կարգով տվյալ կազմակերպությանը վե– րաբերող վեճեր (օրինակ, բանվոր–ծառա– յողին աշխատանքում վերականգնելու) լուծելիս։
ՈՐՈՎԱՅՆԱՄձԻ ԲՈՐԲՈՍՈՒՄ, պերի– տոնիտ (<հուն․ jiepittfvaiov – որո– վայնամիզ), զարգանում է որովայնի որևէ օրգանի հիվանդության, վնասվածքի և վիրաբուժական միջամտության բարդու– թյան, երբեմն՝ ախտաբանական առաջ– նային օջախից վարակի տարածման հե– տևանքով։ Պատճառներն են՝ որդանման ելունի սուր բորբոքումը, ստամոքսի և 12-մատնյա աղիքի խոցի ծակվելը, աղիք– ների անանցանելիությունը, վնասվածք– ների ու վիրավորումների ժամանակ որո– վաքսամզի ամբողջականության խախտու– մը ևն։ Հարուցիչներն են կոկերը և աղի– քային ցուպիկը։ Ըստ պրոցեսի տարած– վածության Ո․ բ․ լինում է սահմանափակ և տարածուն, ըստ ընթացքի՝ սուր և քրո– նիկական, ըստ արտաքիրտի բնույթի՝ շճային, թարախային, ֆիբրինային, նե– խական։ Սուր տարածուն Ո․ բ․ բնորոշ– վում է արագ զարգացող ծանր ընթացքով, հաճախ պատճառ դառնում մահացու– թյան։ Սուր սահմանափակ Ո․ բ–ման դեպ– քում առաջանում են որովայնամզի կպում– ներ։ Բորբոքային օջախի շրջանում լի– նում են ցավեր, տեղային փքվածություն և որովայնի մկանների լարում։ Որովայ– նամզի սուր թարախային բորբոքման վաղ շրջանում լինում են որովայնի ցավեր, հիվանդը գրգռված է, որովայնի մկաննե–
