նան, բամբակենի, սիգալ (երկրի ամբողջ արտադրանքի 1/3-ը): Կա սննդի, բամբակեղենի, կաշվի արդյունաբերություն, ցեմենտի արտադրություն։
ՊԱՐԱԼԱՔՍ (<հուն. παράλλαξις փոփոխակի շարժում փոփոխում շեղում), առարկաների հարաբերական դիրքերի տեսանելի փոփոխությունը՝ դիտորդի (աչքի) տեղափոխության հետևանքով։ Սանդղակավոր սարքերով չափումներ կատարելիս Պ-ի պատճառով կարող են սխալներ թույլ տրվել, եթե սանդղակը կիպ սեղմված չէ այն առարկաներին, որոնց երկարությունը չափվում է, դիտակներում կամ որոնց դիրքը որոշվում է (նկ. ): Օպտիկական սարքերում (օրինակ, կամ մանրադիտակներում) օկուլյարի առջևով դիտորդի աչքի շարժման ժամանակ Պ. առաջանում է այն դեպքերում, երբ հաշվանքի ցանցը (կամ չափիչ թելը) չի համընկնում օբյեկտիվի ստեղծած պատկերի հարթությանը։ Պ. հասկացությունը կարևոր դեր է կատարում աստղագիտության մեջ։ Աստղագիտական Պ., որ կոչվում է նաև պարալաքսային շեղում, երկնոլորտում լուսատուների տեսանելի տեղափոխությունն է՝ պայմանավորված Երկրի առանցքային պտույտի (օրական Պ.), Արեգակի շուրջը Երկրի տարեկան շարժման (տարեկան Պ.) և Գալակտիկայում Արեգակնային համակարգի շարժման (դարավոր Պ.) հետևանքով տարածության մեջ դիտորդի տեղափոխությամբ։ Երկնային լուսատուների ճշգրիտ չափված Պ. հնարավորություն է տալիս որոշել դրանց հեռավորությունը։ Օրական Պ. այն անկյունն է, որի գագաթը գտնվում է երկնային լուսատուի կենտրոնում, կողմերից մեկն ուղղված է դեպի Երկրի կենտրոնը, իսկ մյուսը՝ դեպի Երկրի մակերևույթի վրա գտնվող դիտման կետը։ Օրական Պ-ի մեծությունը կախված է լուսատուի զենիթային հեռավորությունից և փոփոխվում է օրական պարբերությամբ։ Տարեկան Պ. այն ուղղանկյուն եռանկյան փոքր անկյունն է (լուսատուին առընթեր), որի ներքնաձիգը Արեգակից մինչև աստղ եղած հեռավորությունն է, իսկ փոքր էջը՝ Երկրի ուղեծրի մեծ կիսառանցքը։ Տարեկան Պ-ով որոշում են աստղերի հեռավորությունները։ Դարավոր Պ. Արեգակնային համակարգի շարժումով պայմանավորված և այդ շարժմանն ուղղահայաց ուղղությամբ աստղի անկյունային շեղումն է (տարվա ընթացքում):
ՊԱՐԱԼԻԶ, տես Լուծանք։
ՊԱՐԱԼՈԳԻԶՄ (հուն.παραλογισμός - կեղծ մտահանգում), ոչ կանխամտածված տրամաբանական սխալ, որը կշռադատությունը զրկում է ապացուցական ուժից և հանգեցնում կեղծ եզրակացությունների։ Պ. տարբերվում է տրամաբանական կանոնների գիտակցական խախտումից՝ սոփեստությունից։
ՊԱՐԱԽՈՐ (պարա… և հուն. χωρος - վայր), տարածություն մաքուր չասոցված հեղուկների (ածխաջրածիններ, եթերներ ևն) մոլեկուլային զանգվածի, խտության և մակերևութային լարվածության կապն արտահայտող մեծություն։ Արտահայտվում է P=Mσ1/4/ρ1-ρ2 ֆունկցիայով (անգլ. գիտ. Ս. Սեգդեն, 1924), որտեղ P-ն պարախորն է, M-ը՝ նյութի մոլեկուլային զանգվածը, ρ1-ը՝ հեղուկի, իսկ ρ2-ը՝ նրա հագեցած գոլորշիների խտությունը (գ/սմ3), a-ն՝ նրանց բաժանման մակերևույթին հեղուկի մակերևութային լարվածությունը (դին/սմ), չափված միևնույն ջերմաստիճանում։ Պ., մինչև կրիտիկականից 30-40oC ցածր ջերմաստիճանները, գործնականորեն կախված չէ ջերմաստիճանից։ Այն խիստ ձևակերպված ֆիզիկական իմաստ չունի, կրիտիկականից շատ ցածր ջերմաստիճաններում այն մոտավորապես հավասար է հեղուկի մոլային ծավալին, եթե a=l: Պ. ադիտիվ մեծություն է՝ նրա արժեքը կարելի է հաշվել գումարելով մոլեկուլի բաղադրիչների (ատոմներ, ատոմային խմբեր, քիմ. կապեր ևն) Պ-ները։ Պ. օգտագործում են հեղուկների մակերևութային լարվածությունը մոտավորապես հաշվելու և օրգ. միացությունների մոլեկուլի կառուցվածքը վերծանելու համար։ Հ. Այվազյան
ՊԱՐԱԿԱԼ, երեսակալ, շրջակալ, շենքերի մուտքերը, լուսամուտները, այլ բնույթի բացվածքներն ու խորշերը երիզող պարզ կամ ձևավոր տրամատով, զարդանախշերով կամ քանդակներով, հաճախ էլ դրանց համադրումով մշակված դեկորատիվ հարդարանք։ Կիրառվել է հնագույն ժամանակներից՝ բազմազան ձևափոխություններով և տարատեսակներով, պայմանավորված՝ կառուցվածքային ոճերով, շենքերի բնույթով։ Բոլոր ժամանակներում եղել է գեղարվեստական հորինվածքային կարևոր տարր։ Իրականացվում է քարից, փայտից, աղյուսից, բետոնից ևն։ Պ-ի հորինվածքային առանձնահատկությունները կարևոր են հուշարձանների թվագրման համար։ Հայկ. ճարտ. մեջ կիրառվել է նրա զարգացման բոլոր փուլերում (հնագույն օրինակը՝ Գառնիի տաճարում, I դ.): Շատ տարածված է եղել միջնադարում՝ հաճախ հանդես գալով շքամուտքերի հորինվածքին զուգորդված։ Որպես գեղարվեստական արտահայտչամիջոց լայնորեն կիրառվում է նաև սովետահայ ճարտ. մեջ։ Գ Շախկյան
ՊԱՐԱԿԱՆՈՆ ԳՐՔԵՐ, տես Անկանոն գրքեր։
ՊԱՐԱՀԱՆԴԵՍԱՅԻՆ ՊԱՐԵՐ, տես Հանդիսապարեր։
ՊԱՐԱՄԱԳՆԻՍԱԿԱՆ ՆՅՈՒԹԵՐ, պարամագնիսներ, տես Պարամագնիսականություն։
ՊԱՐԱՄԱԳՆԻՍԱԿԱՆ ՌԵԶՈՆԱՆՍ, տես Էլեկտրոնային պարամագնիսական ռեզոնանս։
ՊԱՐԱՄԱԳՆԻՍԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ (պարա… և մագնիսականություն), հարամագնիսականություն, արտաքին մագնիսական դաշտի ուղղությամբ մարմինների մագնիսացման հատկություն։ «Պ.» տերմինը 1845-ին մուծել է Մ. Ֆարադեյը։ Պ. բնորոշ է սեփական մագնիսական մոմենտ ունեցող մասնիկներ (ատոմներ, մոլեկուլներ, իոններ, միջուկներ) պարունակող նյութերին, որոնք կոչվում են պարամագնիսական նյութեր և բնութագրվում են դրական մագնիսական ընկալունակությամբ (x), որը սովորաբար 10-5-10-3 կարգի մեծություն է։ Մագնիսական դաշտի բացակայությամբ մագնիսական մոմենտ ունեցող մասնիկների (տարրական մագնիսական մոմենտների) քաոսային ջերմային շարժման հետևանքով պարամագնիսների 1 մագնիսացումը հավասար է զրոյի։ Արտաքին մագնիսական դաշտի ազդեցությամբ տարրական մագնիսական մոմենտները, ի տարբերություն դիամագնիսականության, կողմնորոշվում են դաշտի ուղղությամբ, և պարամագնիսական նյութր մագնիսանում է։ Թույլ մագնիսական դաշտերում, երբ դաշտով պայմանավորված էներգիան շատ ավելի փոքր է մասնիկների ջերմային շարժման միջին էներգիայից (μբН << kT, որտեղ μբ-ն Բորի մագնետոնն է, k-ն՝ Բոլցմանի հաստատունը, T-ն՝ բացարձակ ջերմաստիճանը), դիտվում է I մագնիսացման աճ՝ մագնիսական դաշտի Н լարվածության մեծացմանը զուգընթաց. I=χH: Այստեղ χ մագնիսական ընկալունակությունն անկախ է դաշտի լարվածությունից, սակայն նվազում է ջերմաստիճանի աճի . հետ Կյուրիի օրենքով. χ=C/T, որտեղ C-ն Կյուրիի հաստատունն է և կախված է նյութի բնույթից։ Կյուրիի օրենքին են ենթարկվում այն պարամագնիսները, որոնց բնորոշ է թույլ փոխազդեցությունը մագնիսական մոմենտ ունեցող մասնիկների միջև։ Դրանցից են, օրինակ, «դասական» պարամագնիսական գազերը՝ մոլեկուլային թթվածինը (Օ2), ազոտի օքսիդը (NO), ալկալիական մետաղների գոլորշիները ևն։ Ուժեղ մագնիսական դաշտերում և ցածր ջերմաստիճանների տիրույթում, երբ μբH>kT, մագնիսական դաշտը լիովին ճնշում է ջերմային շարժման ապակողմնորոշող ազդեցությունը, և նյութում հաստատվում է մագնիսական հագեցում։ Այս դեպքում մագնիսական ընկալունակության ջերմաստիճանային վարքը նկարագրվում է Կյուրի-Վեյսի օրենքով. χ=С'/Т-Δ, որտեղ C'-ը և Δ-ն նյութի բնույթից կախված հաստատուններ են։ Այս օրենքին են ենթարկվում, օրինակ, անցումային խմբի և հազվագյուտ հողերի տարրերը լուծույթներում ևն։ Կյուրիի կետից (կամ Նեելի կետից) բարձր ջերմաստիճաններում պարամագնիսներ են դառնում նաև ֆեռո- և հակաֆեռոմագնիսական նյութերը։ Մետաղների Պ. պայմանավորված է հիմնականում ազատ էլեկտրոնների և բյուրեղային ցանցի ատոմների (իոնների) էլեկտրոնային թաղանթների մագնիսական մոմենտներով։ Զուտ հաղորդականության էլեկտրոնների ներդրումն անկախ է ջերմաստիճանից, դա ակնհայտ է ալ֊
