թում են նախապես կոդավորված ազդանշաններ։ Ընդունման կետում հնարավոր է դառնում (ինդիկատորի օգնությամբ) ոչ միայն որոշել հեռավորությունը, այլ նաև պարզել «ծանոթ» է, թե «անծանոթ» տվյալ նշանակետը։ Իրար մոտ գտնվող երկու նշանակետեր իմպուլսային մեթոդով հնարավոր է տարբերել միայն այն դեպքում, երբ նրանց հեռավորությունների տարբերությունը Ar >Armin=cx, որտեղ t-ն զոնդող ռադիոիմպուլսի տևողությունն է։ Այս մեթոդով հեռավորության որոշման լուծունակությունն այնքան ավելի բարձր կլինի, որքան ավելի կարճ լինի զոնդող պարզագույն ռադիոիմպուլսի տևողությունը, կամ որքան լայն լինի նրա սպեկտրը (քանի որ սպեկտրի լայնությունը նրա տևողության հակադարձ մեծությունն է՝ Af=–)։ Իմպուլսային ռադիոլոկացիոն կայաններում նշանակետերի շարժման շառավղային արագությունը որոշվում է անդրադարձած ռադիոալիքի հաճախության շեղումով (տես Դոպչերի էֆեկտ)։ Զոնդող և անդրադարձած ռադիոալիքների հաճախությունների տարբերության չափման ճշգրտությունը այնքան ավելի մեծ է, որքան երկար է տևում չափումը, այլ կերպ ասած՝ ինչքան ավելի երկար է զոնդող պարզագույն ռադիոիմպուլսի տեվողությունը։ Այսպիսով, Ռ–ի անորոշությունների սկզբունքի համաձայն, պարզագույն ռադիոիմպուլսների կիրառման դեպքում հեռավորության չափման լուծունակությունը մեծացնելիս, նվազում է շառավղային արագության չափման լուծունակությունը և հակառակը (Ar․Av= const)։ Նշված արգելքը հաղթահարելու համար կիրառվում են բարդ ազդանշաններ, որոնք թույլ են տալիս հաղթահարել անորոշությունների սկզբունքը, ընդունիչի մուտքում մեծացնել ազդանշան–աղմուկ հարաբերությունը, զգալիորեն մեծացնել ռադիոլոկացիոն կայանի խանգարումակայունությունը։
Անընդհատ ճառագայթումով ռադիոլոկացիոն կայաններում ճառագայթված և ընդուն ված տատանումները հաղորդվում են խառնիչին, ելքում ստացվում է հաճախականությունների ակնթարթային տարբերությունը։ Իմանալով հաճախականության փոփոխման արագությունը՝ tga= –հհ , նշանակետի հեռավորությունը կարելի է որոշել հետևյալ արտահայտու–tCtAf թյունից՝ г= շկձ ։ Պաsսիվ ռադիոլոկացիայի (ռադիոջերմաlոկացիա) դեպքում դիտման համար օգտագործում են ռադիոհաճախային տիրույթում օբյեկտների ջերմային ճառագայթումը։ Պասսիվ Ռ–ի իրականացման համար անհրաժեշտ է ունենալ ուղղորդված անտենա և ջերմային ծագում ունyցող աղմկային ազդանշանի զգայուն ընդունիչ՝ ռադիոմետր։ Ռադիոջերմալոկատորներով հնարավոր է իրականացնել միայն նշանակետի պելենգում (անկյունային կոորդինատների միջոցով օբյեկտի ուղղության որոշում)։ Ռ–ի կիրառման կար&որ բնագավառներից է մոլորակային Ռ․, որը հնարավորություն է տալիս մոլորակներից անդրադարձած ռադիոազդանշանների ընդունման եղանակով որoշել Արեգակնային համակարգի մոլորակների հեռավորությունը (չավւման սխալանքը չի գերազանցում 1 կմ), ինչպես նաև լրացուցիչ ինֆորմացիա ստանալ նրանց շարժման գծային արագության (հաճախականության դոպլերյան շեղումով), առանցքի շուրջը պտտման պարբերության (ազդանշանի սպեկտրի լայնացումով) և ռելիեֆի կառուցվածքի մասին։ Մոլորակային Ռ–ի առանձնահատկությունն այն է, որ ռադիոալիքը, տիեզերքում անցնելով հսկայական տարածություններ, զգալիորեն մարում է և կորչում աղմուկների մեջ։ Այդ պատճառով կիրառում են գերհզոր ճառագայթիչներ, գերզգայուն ընդունիչներ, լայն բազիսով ազդանշաններ։ ԱԱՀՄ–ում Վեներա, Մերկուրի, Մարս, Ցուպիտեր մոլորակների Ռ․ իրագործվել է 1961–63-ին՝ ՄՄՀՄ ԳԱ ռադիոտեխնիկայի և էլեկտրոնիկայի ինստ–ում՝ Վ․ Ա․ Կոտեչնիկովի գւխավորությամբ։ Ռ–ի ձևավորման սկիզբը համարվում է 190Հ թ․, երբ գերմանացի ինժեներ Կ․ Հյուլսմայերն առաջադրեց անդրադարձած ռադիոալիքների օգնությամբ նավերը հայտնաբերելու եղանակը։ 1924-ին է․ էփչթոևը որոշեց իոնոլորտի Е շերտի բարձրoւթյունը՝ անդրադարձած ռադիոիմպուլսի հապաղումով։ ՄՍՀՄ–ում Ռ–ի զարգացումն սկսվել է 1934-ին, երբ Լենինգրադի էլեկտրաֆիզիկայի գիտահետազոտական ինստ–ում ստեղծվեց աշխարհում առաջին ռադիոպելենգացիոն «Ռապիդ» կայանը, որի կատարելագործված «ՌՈԻԱ–1» տարբերակն անընդհատ ճառագայթումով դոպլերյան համակարգ էր։ 1938-ին Լենինգրադի ֆիզիկատեխնիկական ինստ–ում ակադեմիկոս Ցու․ Բ․ Կոբզարևի ղեկավարությամբ ստեղծվեց առաջին իմպուլսային ռադիոլոկատորը։ Դոպլերյան և իմպուլսային եղանակների միավորմամբ ստեղծվեցին ժամանակակից կոհերենտաիմպուլսային կայանները, որոնք կիրառվում են հեռավոր հայտնաբերման և հետևման համար։ Ռ․ լայնորեն կիրառվում է գիտության, տեխնիկայի, ժող․ տնտեսության, ռազմական և այլ խնդիրների լուծման համար։
Գրկ. Смирнов Г․ А․, Панов В․ И․, Современная радиолокация, М․, 1972; Лобанов М․ М․, Начало советской радиолокации, М․, 1975․ Ա․ Սահակյան
ՌԱԴԻՈԼՈԿԱՑԻՈՆ ԿԱՅԱՆ, ռադիոլոկատոր, ռադար, ռադիոչոկացիայի մեթոդներով տարբեր օբյեկտներ (նշանակետեր) դիտելու սարքավորում։ Հիմնական հանգույցներն են․ հաղորդիչը և ընդունիչը (կարող են տեղադրվել նույն կետում, այսպես կոչված, համատեղված Ռ․ կ–ներ, կամ որոշակի հեռավորության վրա՝ երկ– և բազմադիրք Ռ․ կ–ներ)։ Կարևորագույն հանգույցներից է էլեկտրոնաճառագայթային ինդիկատորը (տես Օսցիչոգրաֆ), որի օգնությամբ ընդունիչի ելքում ստացված իմպուլսով որոշվում է նշանակետի տարածական դիրքը։ XX դ․ 70-ական թթ․ կեսերից ինդիկատորներն օգտագործվում են ԹՀՄ–ների հետ, որոնք թույլ են տալիս մեծացնել Ռ․ կ–ի խանգարումակայունությունը, ավտոմատացնեի ռադիոլոկացիոն դիտման և ազդանշանների մշակման պրոցեսը։ Ռ․ կ–ի հիմնական պարամետրերն են․ չափման ճշգրտությունը, չափվող մեծությունների սահմանային արժեքները (առավելագույն և նվազագույն հեռավորությունները, դիտման սեկտորի լայնությունը, դիտման ժամանակամիջոցը, լուծունակությունը), խանգարումակայունությունը, Ռ․ կ–ի զանգվածը, չափսերը, էլեկտրասնուցման հզորությունը ևն։ Առաջին Ռ․ կ–ներն ստեղծվել են 1936-ին, Մեծ Բրիտանիայում և օգտագործվել երկրորդ համաշխարհային պատերազմում (1939–45)՝ գերմ․ ռազմաօդային օբյեկտների հայտնաբերման և ոչնչացման համար։ ՄՍՀՄ–ում ինքնաթիռների ռադիոհայտնաբերման առաջին փորձերն արվել են 1934-ին։ Սպառազինության մեջ կիրառվող առաջին Ռ․ կ–ների արդյունաբերական թողարկումն սկսվել է 1939-ին։ Առաջին իմպուլսային ռադիոլոկացիոն տեղակայանքը փորձարկվել է 1937-ին։ Իմպուլսային Ռ․ կ–ների (ՌՈԻՍ2, «Ռեդուտ») արդյունաբերական թողարկումն սկսվել է 1940-ին։ Ընդունված է Ռ․ կների հետևյալ դասակարգումը, ըստ տեղադրման վայրի (երկրային, ծովային, ինքնաթիռի, արբանյակի ևն), տեխ․ պարամետրերի, կիրառման բնագավառների։ Տեխ․ բնութագրերն են․ էլեկտրամագնիսական ալիքի երկարությունը (մետրային, դեցիմետրային, սանտիմետրային, միլիմետրային Ռ․ կ–ներ, օպտիկական լոկացիոն կայաններ), աշխատանքային ռեժիմը (իմպուլսային և անընդհատ ճառագայթումով Ռ․ կ–ներ), զոնդող ազդանշանների տեսակը և դրանց ընդունման ու մշակման սկզբունքները, հիմնական հանգույցների կարևորագույն պարամետրերը։ Ըստ կիրառման բնագավառների տարբերում են․ բոլորագիծ դիտմանն նախնական հայտնաբերման Ռ․ կ–ներ (կարող են լինել երկրային՝ նկ․ 1, ինքնաթիռի), որոնց կիրառումը հնարավորություն է տալիս կատարել «կույր ռմբակոծում», սուզանավերի, կամուրջների և այլ օբյեկտների նախնական հայտնաբերում (նկ․ 2) ևն, կոորդինատների (ազիմուտ, տեղի անկյուն, հեռավորություն) ճշգրիտ չափման Ռ․ կ–ներ, որոնք կիրառվում են ինքնաթիռների «կույր» վայրէջքի կառավարման, հրանոթային նշանառման (նկ․Յ) համար ևն, արհեստական՝ ար բանյակների շարժմանը հետևելու և նրանց հետագծերը չափելու (հաճախ բազ–
