նակման Ռ–ները լինում են ծովային և ավիացիոն, ինչպես նաև ծովային և օդային օբյեկտների միաժամանակ սպասարկման։ Ռադիոտեխնիկական չափումների մեթոդներին համապատասխան տարբերում են 4 հիմնական դասի Ռ․ ամպլիտուդային, ֆազային, հաճախային և ժամանակային։ Առավել տարածված են ամպլիտուդային Ռ–ները, որոնք ստորաբաժանվում են կուրսային, պելենգային և մարկերային տեսակների։ Կիլոմետրային և ավելի երկար ալիքների տիրույթում աշխատող Ռ–ների գործողության հեռավորությունը մինչե 500 կմ է, իսկ պելենգման ճշգրտությունը ~1–3° է (ըստ ազիմուտի)։ Տես նաև Ռադիոնավագնացություն։
ՌԱԴԻՈՔԻՄԻԱ, քիմիայի բաժին, ուսումնասիրում է ռադիոակտիվ իզոտոպների, տարրերի և նյութերի քիմիան, նրանց ֆիզիկաքիմիական հատկությունները պայմանավորող օրինաչափությունները, ռադիոակտիվ փոխարկումների քիմիան և այդ փոխարկումներին ուղեկցող ֆիզիկաքիմ․ երևույթները։ Հետազոտվող նյութում ռադիոակտիվ իզոտոպների առկայությունը պայմանավորում է Ռ–ում կիրառվող եղանակների առանձնահատկությունները․ 1․ ռադիոակտիվ նյութերի քանակությունը որոշվում էռադիոչափական եղանակներով, որոնք հնարավորություն են տալիս հայտնաբերել այլ եղանակներով չարձանագրվող քանակություններ (տես Ռադիոչափական ւոիւորում)։ Ռ–ում օգտագործվող սովորական ռադիոչափական սարքերի օգնությամբ կարելի է որոշել, օրինակ, մինչև 10՜10–10՜15 գ 226Ra-10՜17 գ 22211ո–ի և 3Փ–ի առկայությունը։ Հատուկ զգայուն եղանակների միջոցով արձանագրվում է առանձին ատոմների առկայությունը և նրանց ռադիոակտիվ քայքայման փաստը։ 2․ Պահանջվում է անվտանգության հատուկ տեխնիկայի կիրառում, որը պաշտպանում է հետազոտողին և շրջապատի մարդկանց ճառագայթվելու վտանգից։ Թույլատրելի՝ սահմանային քանակներից ավելի ճառագայթման ներգործությունը վնասակար է մարդու առողջության համար։ Ռադիոակտիվ նյութերի պահեստավորումը և թափոնների վնասազերծումն իրականացվում է ըստ հատուկ մշակված կանոնների։ Տարբերում են Ռ–ի հետևյալ բաժինները, ընդհանուր Ռ․ ուսումնասիրում է ռադիոակտիվ իզոտոպների վարքի ֆիզիկաքիմ․ օրինաչափությունները, իզոտոպային փոխանակությունը, իզոտոպների միկրոքանակների բաշխումը տարբեր ֆազերում, ադսորբումը, լուծահանումը, համատեղ նստեցումը ևն։ Միջուկային փոխարկումների քիմիան ուսումնասիրում է այդ փոխարկումների արգասիքների բաժանման եղանակները, «տաք» ատոմների հատկությունները, սեփական ճառագայթման ներգործությամբ ընթացող փոխարկումները ևն։ Ռադիոակ տիվ տարրերի քիմիան ուսումնասիրում է բնական և արհեստական ռադիոակտիվ տարրերի ֆիզիկաքիմ․ հատկություններն ու քիմ․ փոխարկումները, մշակում է միջուկային վառելիքի (մասնավորապես 239Pu, 238Ս, 23ՏՍ) ստացման եղանակները և քիմ․ տեխնոլոգիան։ Կիրառական Ռ․ զբաղվում է նշանակիր ատոմներ պարունակող միացությունների սինթեզի, գիտության և արդյունաբերու թյան մեջ ռադիոակտիվ իզոտոպները և ճառագայթները կիրառելու (տես նաև Ռա դիոչափական վերւուծություն) մեթոդների մշակմամբ։
Ռ․, որպես քիմիայի ինքնուրույն բաժին, ստեղծվեց Մ․ Սկւոդովսկայա–Կյուրի և Պ․ Կ յուրի ամուսինների աշխատանքների շնորհիվ։ 1898-ին նրանք հայտնաբերեցին պուոնիումը, ռադիումը (տես նաև Ռադիոակտիվություն), իսկ 1902-ին՝ անջատեցին ռադիումի առաջին կշռելի քանակությունը։ Ռ–ի ստեղծման առաջին շրջանում (1898–1913) հայտնաբերվեցին նաև ռադոնը, ակտինիումը (1899), պրոտակաինիումը, հետազոտվեցին բազմաթիվ բնական ռադիոակտիվ միներալներ և ջրեր, դրվեց ռադիոակտիվ տարրեր երկրաքիմիայի հիմքը (1910–11, Վ․ Ի․ Վերնադսկի)։ Իզոտոպային երևույթի (1913, Ֆ․ Սոդդի) և տեղաշարժի կանոնի (1913, Ֆ․ Սոդդի, Կ․ Ֆայանս) հայտնաբերումը թույլ տվեց պարզել իզոտոպների ծագումնաբանական կապը և որոշել նրանց տեղերը քիմիական տարրերի պարբերական համակարգում։ Ռ–ի ստեղծման և զարգացման երկրորդ փուլում (1914–33) հետազոտվեցին ռադիոակտիվ տարրերի վարքի օրինաչափությունները չափազանց նոսր հեղուկ և գազային համակարգերում, հայտնաբերվեցին ռադիոակտիվ ինդիկատորները և իզոտոպային փոխանակության երևույթը (Դ․ Հևեշի և գերմ․ քիմիկոս Ֆ․ Պանետ, 1887–1958), համատեղ նստեցման և ադսորբման օրինաչափությունները (գերմ․ քիմիկոս՝ Օ․ Հան, 1879–1968) և սովետական քիմիկոս՝ Վ․ Գ․ քսլոպին, 1890–1950), էմանացումը՝ ռադոնի առաջացումը ռադիում պարունակող պինդ նյութերում (սովետական գիտն․ Լ․ Ս․ Կոլովրատ–Չերվինսկի և Օ․ Հան), մշակվեց բյուրեղական և հեղուկ ֆազերում նյութերի բաշխման թերմոդինամիկական տեսությունը (սովետական քիմիկոս՝ Ա․ Ռատներ), ստացվեցին և հետազոտվեցին ռադոնի կլաստրատային միացությունները (սովետական քիմիկոս՝ Բ․ Ա․ Նիկիտին), ուսումնասիրվեցին թորիումի միացությունների լուծելիությունը, ռադիոկոլոիդների առաջացման պայմանները ևն։ Արհեստական ռադիոակտիվության հայտնաբերումով (1934, Ի․ Ժոչիո–Կյուրի և Ֆ․ ժոչիո–Կյուրի) սկսվեց Ռ–ի զարգացման երրորդ փուլը (1934–45)։ Քիմ․ տարրերի վրա նեյտրոնների ներգործության ուսումնասիրությունների (է․ Ֆերմի), արհեստական ռադիոակտիվ իզոտոպների միջուկային իզոմերիայի (Ի․ Կուրչաաով) և Սիլարդ–Չալմերսի էֆեկտի հայտնաբերման շնորհիվ մշակվեցին արհեստական ռադիոակտիվ իզոտոպների ստացման, կոնցենտրացման և անջատման եղանակները։ Ցիկլոտրոնի օգնությամբ սինթեզվեցին տեխնիցիումը և ասաաաը, ռադիոչափական և տարրերի միկրոքանակների բաժանման նուրբ ռադիոքիմիական եղանակների օգնությամբ անջատվեց ֆրանսիումը։ Լայն տարածում գտան կիրառական Ռ․ և ռադիոակտիվ ինդիկատորների եղանակը։ Ռ–ի զարգացման չորրորդ՝ ժամանակակից փուլը կապված է միջուկային մասնիկների հզոր արագա ցուցիչների և միջուկային ռեակտորների կիրառման հետ։ Ուրանի քայքայման արդյունքներում հայտնաբերվեց և անջատվեց ւցրոմեթիումը, որը հայտնաբերելուփորձերը սկսվել էին 1922-ին։ Սինթեզվեցին տրանսուրանային տարրերը՝ ․№93–107 (Դ․ Սիբորգ, Դ․ Ֆչյորով, Ցու․ Հովհաննիսյան և ուրիշներ)։ Կարևոր նշանակություն ստացավ միջուկային վառելիքի ստացման (և տեխնոլոգիայի), պլուտոնիումի, միջուկային ռեակտորում ճառագայթված ուրանի քայքայման արդյունքների անջատման, ուրանի ռեգեներացման եղանակների մշակումը։ Զարգանում է արհեստական (հատկապես տրանսուրանային) և բնական (հատկապես, Մ, Th, P0) ռադիոակտիվ տարրերի և նրանց կոմպլեքսային միացությունների քիմիան։ Կարևոր նշանակություն են ստացել լուծահանումը (էքստրակցիա) և քրոմատոգրաֆիան։ Ստեղծվում է ատոմանման գոյացությունների՝ էցոզիւորոնիումի, մյուոնիումի (տես Մյուոններ) և մեզոատոմների քիմիան։ Ռադիոակտիվ ինդիկատորների եղանակը լայնորեն կիրառվում է քիմ․ միացությունների կառուցվածքի, քիմ․ ռեակցիաների մեխանիզմի և կինետիկայի, ադսորբման, համատեղ նստեցման, կատալիգի երևույթների ուսումնասիրություններում և ֆիզիկաքիմիական հաստատունների որոշման համար։ Ռադիոքիմիական եղանակներն օգտագործվում են երկրաքիմիայի և տիեզերաքիմիայի խնդիրները լուծելու, օգտակար հանածոներ հայտնաբերելու համար։ Զարգանում է Ռ–ի նոր ուղղություն՝ միջուկային ռեակցիաների ժամանակ ստացվող և մեծ էներգիա ունեցող ատոմների առաջացրած պրոցեսների քիմիան։
Գրկ․ Вдовенко В- М․, Современная радиохимия, М․, 1969; Мурин А․ Н․, Физические основы радиохимии, 2 изд․, М․, 1978; Несмеянов Ан․ Н․, Радиохимия, 2 изд․, М․, 1978․
ՌԱԴԻՈՔԻՄԻԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ, վերչուծական քիմիայի բաժին, համախմբում է միջուկային ռեակցիաների՝ միջուկային փոխարկումների հետևանքով ստացվող նյութերի որակական և քանակական բաղադրության որոշման եղանակները։ Ի տարբերություն ռադիոչափական վերչուծության, լայնորեն կիրառում է ոչ միայն ֆիզիկական, այլև բաժանման և մաքրման քիմ․ եղանակները։ Ռադիոակտիվ իզոտոպների նույնականությունը որոշվում է ճառագայթված թիրախների 7- Կամ a-ակտիվության չափման միջոցով։ у- և a-սպեկտրաչափերի կիրառությունը հնարավոր է դարձնում մի քանի ռադիոակտիվ բաղադրիչների պարունակության որոշումը միևնույն նմուշում, առանց այն տարրալուծելու։ Կոնցենտրացիաների մեծ տիրույթում փոփոխվող և բազմաթիվ ռադիոակտիվ իզոտոպներ, նաև միայն a- կամ p-ճառագայթող իզոտոպներ պարունակող նմուշները լուծում են ջրում կամ թթուներում։ Ստացված լուծույթից տարբեր եղանակներով (նստեցում, լուծահանում, թորում, էլեկտրո–
