դրանց առաջացման հաճախականության գնահատման անուղղակի մեթոդներ: Մարդու Գ-ի բնագավառի հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ հատկանիշների ժառանգականությունը և փոփոխականությունը, մարդկանց բազմազանությունը կապված են ինչպես նրանց ժառանգ. նախադրյալների, այնպես էլ գոյության պայմանների (սոցիալ-տնտ., բնակլիմայական, մշակութային ևն) հետ: Հաստատվեց, որ ժառանգականությունն ունի կարևոր, բայց ոչ բացառիկ նշանակություն մարդու հոգեկան, այդ թվում՝ մտավոր ունակությունների որոշման գործում, որոնց վրա զգալիորեն ազդում են շրջակա միջավայրը և սոցիալ. պայմանները (դաստիարակություն, կրթություն, աշխատանքային գործունեություն, հասարակության, կոլեկտիվի ազդեցություն ևն):
Մարդու ժառանգականության պահպանման գործում էական նշանակություն ունի վնասակար և մահացու մուտացիաներ առաջացնող ազդեցություններից նրան պաշտպանելը: Մուտագեն գործոնների թիվը մեծանում է՝ մարդու կյանքի տեխնիզացման բարձրացման հետ կապված: Այդ ուղղությամբ լուրջ վտանգ են ներկայացնում միջուկային սպառազինումը և միջուկային զենքի փորձարկումները:
20-րդ դ. 50-ական թթ., ընդհանուր և ճառագայթային Գ-ի առաջընթացի հետ կապված, ավելի ինտենսիվացան մարդու Գ-ի բնագավառի հետազոտությունները: 1956-ին հաստատվեց քրոմոսոմների ճշգրիտ թիվը (46), իսկ 1959-ին պարզեցին մարդու քրոմոսոմային հիվանդությունները (1-իններից մեկը Դաունի հիվանդությունն էր, որի դեպքում մարմնի բոլոր բջիջների 21-րդ զույգում հայտնաբերվեց ավելորդ քրոմոսոմ):
Մարդու Գ. ուսումնասիրում է յուրաքանչյուր քրոմոսոմի բոլոր գեները (այսպես կոչված՝ շղթայակցման խմբերը), դրանց դիրքը, հսկվող հատկանիշները, ժառանգականության և արտաքին միջավայրի նշանակությունը բնականոն հատկանիշների զարգացման մեջ, մուտացիաների առաջացումը: Նշված բոլոր բնագավառներում մարդու Գ. հասել է մեծ հաջողությունների: Կարևոր նվաճում է ժառանգ. բազմազանության կամ բազմաձևության (պոլիմորֆիզմ) հայտնաբերումը: Պարզվեց, որ կան հեմոգլոբինի մոտ 200 տարբերակ, ֆերմենտների բազմաթիվ ձևեր: Կենսաքիմ. Գ-ի օգնությամբ՝ օգտագործելով կենսաքիմիայի մեթոդները և հետևելով գենից մինչև վերջինիս կողմից հսկվող հատկանիշն ընկած ուղին, մշակվում են ժառանգական հիվանդությունների ախտորոշման մեթոդներ:
Ապացուցվեցին գենետիկորեն որոշվող մեծ թվով իմունաբան. հատկանիշներ: Դրանցից են առանձնահատուկ սպիտակուցներն ու ածխաջրերը էրիթրոցիտների և լեյկոցիտների մակերևույթի վրա, իրենց մոլեկուլում ածխաջրային մաս պարունակող սպիտակուցները՝ գլիկոպրոտեիդները, որոնք որոշում են արյան խմբային պատկանելությունը ևն: Այդ բոլորի հիման վրա, որպես Գ-ի ինքնուրույն բաժին, առանձնացվեց իմունագենետիկան, որի օրինաչափությունները հաշվի են առնվում և գործնականում լայնորեն կիրառվում արյան փոխներարկման, օրգանների և հյուսվածքների փոխպատվաստման, իմունային անբավարարության վիճակների ախտորոշման ու բուժման ժամանակ:
Ժառանգականության նյութ. կրողները՝ քրոմոսոմները, ուսումնասիրում է բջջագենետիկան՝ ավելի խորը թափանցելով բժշկագիտության այն բնագավառը, որը հետազոտում է ուռուցքների առաջացման պատճառները, մեխանիզմները և կլինիկ. դրսևորումները: Հաստատվել է, որ ուռուցքային բջիջները բնականոնի համեմատ, որպես կանոն, ունեն քրոմոսոմների փոփոխված հավաքակազմ և ինտենսիվորեն մրցակցում են չփոփոխված բջիջների ու միմյանց հետ՝ չարորակ նորագոյացության առաջացման ընթացքում:
Մարդու Գ. իր հետազոտություններում ելնում է կենսբ. և սոցիալ. գործոնների բարդ փոխազդեցության սկզբունքից: Գ-ի տվյալները վկայում են սոցիալ. առաջընթացի նկատմամբ մարդու ժառանգականության կողմից որևէ սահմանափակման բացակայության մասին: Երկրագնդի վրա չկան ժառանգ. հատկանիշներով իրար նման 2 մարդ, յուրաքանչյուրը գործնականում ինքնատիպ է: Գ-ի տեսանկյունից ոչ մի ռասա կամ ազգ չունի առավելություն մյուսի նկատմամբ:
Գ-ի հաջողությունների շնորհիվ ստեղծվել է մանրէակենսբ. արդ-յուն: Հակաբիոտիկների, ամինաթթուների, սպիտակուցների և այլ նյութերի արդ. մասշտաբով արտադրությունը հնարավոր դարձավ գենետիկորեն փոփոխված բակտերիաների, վիրուսների, մանրադիտակային սնկիկների ստացման միջոցով, որոնք այդ նյութերը սինթեզում են հազարավոր անգամ ավելի արդյունավետ, քան համապատասխան միկրոօրգանիզմների ելակետային տեսակները: Հիմն. գյուղատնտ. բույսերի (ցորեն, շաքարի ճակնդեղ, եգիպտացորեն ևն) բերքատվության բարձրացման համար կարևոր նշանակություն ունի նաև Գ:
Գ. առանձնակի նշանակություն ունի շատ բժշկ. խնդիրների լուծման և, 1-ին հերթին, վարակիչ ու ժառանգ. հիվանդությունների դեմ պայքարում:
ՀՀ-ում Գ-ի բնագավառի հետազոտություններ են կատարվում ԵՊՀ-ի, Մ. Հերացու անվ. պետ. բժշկ. համալսարանի Գ-ի ամբիոններում և որոշ ԳՀԻ-ների համապատասխան լաբորատորիաներում:
Տես նաև Գենետիկա բժշկական:
ԳԵՆԵՏԻԿԱ ԲԺՇԿԱԿԱՆ, ծագումնաբանություն բժշկական, մարդու գենետիկայի բաժին, ուսումնասիրում է ժառանգ. գործոնների նշանակությունը հիվանդությունների առաջացման գործում կամ հատուկ նախատրամադրվածությունը դրանց նկատմամբ: Սերտ կապված է կլինիկ. բժշկության հետ: Բժշկ. գենետիկայի հիմն. բաժինը կլինիկ. գենետիկան է, որն ուսումնասիրում է ժառանգական հիվանդությունների և ժառանգ. նախատրամադրվածությամբ հիվանդությունների առաջացման պատճառները, մեխանիզմները, ընթացքը, ինչպես նաև մշակում է մեթոդներ և ուղիներ դրանց ախտորոշման, բուժման ու կանխարգելման համար: Կլինիկ. գենետիկան ներառում է նյարդագենետիկան, որն ուսումնասիրում է նյարդային համակարգի, մաշկագենետիկան՝ մաշկի, ակնագենետիկան՝ աչքի ժառանգ. հիվանդությունները: Հատուկ բաժին է դեղագենետիկան, որն ուսումնասիրում է մարդու օրգանիզմի ժառանգաբար պայմանավորված հակազդեցությունները որոշ դեղանյութերի նկատմամբ:
Գ.բ-ի զարգացումը պայմանականորեն ընդգրկում է 3 շրջան. 1-ինում (20-րդ դ. սկիզբ) հիմնականում փաստացի նյութ է կուտակվել մարդու ախտաբան. հատկանիշների ժառանգման վերաբերյալ: 2-րդ շրջանը (1920-30-ական թթ.) բնորոշվում է ժառանգ. ու ժառանգ. նախատրամադրվածությամբ հիվանդությունների առաջացման պատճառների, ինչպես նաև բնականոն հատկանիշները թռիչքաձև ախտաբանականի անցման՝ մուտացիաների պատճառների և օրինաչափությունների ուսումնասիրմամբ: 3-րդն սկսվել է 1950-ական թթ. վերջերից: Մարդու օրգանիզմում քրոմոսոմների ճշգրիտ թիվը հաստատելուց հետո հայտնաբերվեցին քրոմոսոմային հիվանդությունները: Լայնորեն ուսումնասիրվեցին բազմաթիվ կենսաքիմ. գործընթացներ բնականոն վիճակում և նյութափոխանակության հիվանդությունների դեպքերում: Հետազոտության օբյեկտ է դառնում ոչ միայն հիվանդը, այլև նրա ընտանիքը: Պարզվում
