նյակ գրքերի և հարյուրավոր հոդվածների հեդինակ է։ Արժեքավոր է «Լեռնային Ղարաբաղի պատմաճարտարապետական հուշարձանները» (հայերեն. Ե.. 1980. 1985. ռուսերեն. 1988. 1989) աշխատությունը։ Լույս են տեսել նաև «Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզ» (հայերեն, ռուսերեն, ադրբեջաներեն). «Շուշի, փոստային հին բացիկներ» (Ե.. 1990. հայերեն, ռուսերեն). «Արցախ, պատմամշակութային համառոտ ակնարկներ» (Ե.. 1991. հայերեն, ռուսերեն). «Լեռնային Ղարաբաղ» (բուլղարերեն. Սոֆիա. 1994. անգլերեն. Լոս Անջելես. 1994). «Արցախում ես ուրիշ պատերազմ տեսա» (Ե..1996). «Շուշի, ողբերգական ճակատագրի քաղաք» (ռուսերեն. Ե.. 1997. անգլերեն. Ե.. 1999). «Արցախի համար զոհված դիզակցիներ» (Ե.. 2000). «Արցախի գանձերը» պատկերագիրք (հայերեն, ռուսերեն. Ե.. 2001). «Արցախ-Ղարաբաղի գանձերը» (անգլերեն. Ե.. 2002). «Արցախական գրառումներ» (Ե.. 2001). «Վանդալիզմ» (անգլերեն. Ե.. 2002). «Լեռնային Ղարաբաղ. Ադրբեջանի իրականության ցեղասպանության անատոմիան» (հայերեն, ռուսերեն. Ե.. 2003. անգլերեն. Ե.. 2004) գրքերը։
Պարգևատրվել է ՀՀ «Արաբ Մեսրորդ Մարտոց» շքանշանով, երկու անգամ արժանացել ԼՂՀ Եղիշեի անվան պետական մրցանակի։ ՄԿՐՏՉՅԱՆ Աուրեն Գերասիմի (ծ. 14.4.1942. գ. Հոշադիս (այժմ՝ ՀՀ Վայոց ձորի մարզում)Լ ազատամարտիկ։ ՀՀ Ներքին ծառայության փոխգնդապետ (1990)։ 1961-64-ին ծառայել է ԽՄՀՄ ԶՈՒ-ում։ Ավարտել է ԽՍՀՄ ՆԳՆ Մոսկվայի ակադեմիան (1974)։ 1963-98-ին աշխատել է ՀՀ ՆԳ համակարգում. եղել է Ջերմուկի քաղաքային. Հրազդանի. Վայքի. Գորիսիշրջանների ՆԳ բաժնի պետ. ապա՝ Վայքի շրջանի բաժնի պետի տեղակալ։
1988-94-ին մարդասիրական օգնություն է առաքել Վայքի շրջան, համակարգել շրջանի կամավորական ջոկատների ինքնապաշտպանական գործողությունները, ապահովել շրջանի կենսաապահովության ձեռնարկությունների բնականոն աշխատանքները, մասնակցել Բարձոսնիի ինքնապաշտպանությանը. Գորիսի(Ներքին Խնձորեսկ) ինքնապաշտպանական և Լաչինի («Կոբրա» դիրքեր) ազատագրական մարտերին։
ՄՅԱՍՆԻԿՅԱՆ (Մյասնիկով) Ալեքսանդր Ֆեոդորի (Աստվածատուրի). Ա. Մարտունի (28.1(9.2.). 1886. Նոր Նախիջևան (այժմ՝ ՌԴ Դոնի Ռոստով քաղաքի շրջագծում) - 22.3.1925. Թիֆլիսք, պետական և ռազմական գործիչ, գրականագետ։ ՌՄԴԲԿ անդամ 1906-ից։ Սովորել է Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանում (1904-06). ավարտել Մոսկվայի պետական համալսարանը (1911)։ Հեղափոխական գործունեություն է ծավալել Մոսկվայում. Նոր Նախիջևանում. Բաքվում. Առաջին համաշխարհային պատերազմի (1914-18) ժամանակ՝ Արևմտյան ռազմաճակատում։ 1917-ի Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո հրամանատարական պաշտոններ է վարել կարմիր բանակում։ Եղել է Բելոռուսիայի Կենտրոնական գործադիր կոմիտեի և Կոմկուսի ԿԿ Կենտրոնական բյուրոյի նախագահ, ՌԿ(բ)Կ Մոսկվայի քաղաքային և մարզային կոմիտեների քարտուղար 1921-ի սկգբին նշանակվել է ՀԽՍՀ ժողկոմխորհի նախագահ և ռազմական գործերի ժողկոմ։ Անղրֆեդերացիայի կազմավորումից (1922) հետո ֆեդերացիայի գործկոմի նախագահներից էր և ՌԿ(բ)Կ Անդրկովկասյան երկրային կոմիտեի առաջին քարտուղարը։ Բազմիցս անդրադարձել է Հայկական հարցին, նրա առաջացման պատմությանը, լուծման ուղիներին, հայ քաղաքական կուսակցությունների գործունեությանն արտասահմանում, նոոնց նկատմամբ Հայաստանի Կոմկուսի քաղաքականությանը ևԱնդրկովկասում խորհրդային իշխանությահաստատումից (1920-ի ապրիլ-նոյեմբեր) հետով երբ Կոմունիստական կուսակցության կենտրոնա- կան և անդրկովկասյան մարմիններում Ղրատ- բաղի վարչատարածքային ենթակայության հա ցը դարձել էր երկարատև քննարկումների առարկայ Մ ՝ որպես Կովկասյան բյուրոյի (Կովբյոսո) ս.ղամ և ՀԽԱՀ ժողկոմ, գործուն մասնակցությո1 է ունեցել արհեստականորեն ստեղծված Ղարա բաղի «հիմնահարցի» արդարացի լուծման և ե.րամասը Խորհրդային Հայաստանի կազմում թ։ նելու խնդրում։ 1921-ի հունիսի 12-ին Մ-ի Այլագրությամբ հրապարակվել է ՀԽՍՀ ժողկո խորհի հայտարարությունը, ըստ որի՝ «Լեռնաա Ղարաբաղը կազմում է ՀԽՍՀ անբաժան « սը»։ 1921-ի հունիսի 15-ին կայացած Հհ-ք Կոմկուսի կենտկոմի նիստում, որին մասնակցէա նաև Մ., որոշվել է հրապարակել Խորհրդս Հայաստանին Լեռնային Ղարաբաղի վերամի վորման մասին հռչակագիր։ 1921-ի հուլիսի կայացած Կովբյուրոյի նիստին Մ. կողմ է քվե կել Լեռնային Ղարաբաղր Խորհրդային Հա"
