1918- են մեծ թվով թուրք սպանեք (Խալիլ և Նուրի փաշաների գլիրավոքությամբ)։ Մինչ այդ,
1919- ի հունիսի 5-ին Շ-ում և շրջակա գյուղերտմ կազմակերպվել էք հայերի ջապ։ Շրաունակելով գոքծադքել իքենց հայաջինջ քաղաքականությունը. մուսավաթական և իթթիհատական յուսակցությունների նախօաք մշակած համաոսքական ծրագրին համապատասխան, Խոսավ բեկ Սուլթանովի գլխավորած թուրք-մուսաԼաթական հքոսակախմբերը 1920-ի մարտի 22-23-ի գիշերը բաքբաասաբաք սպանել են Շ-ի տասնյակ հազարավոք հայ բնակիչների, կոոպտել. ավետել և այրել քաղաքի հայկական Տասը։ Շ-ում տեղի ունեցած կոտորածների դեմ ողոքի ցույցեր են կազմակերպվել Թիֆլիսում. Երևանում, Արմավիրում, Դոնի Ռոստովում, Ալեքսանդրապոլում, Տաշքենդամ և այլուր։
1920- ի հուլիսի 5-ին Շ., Լեռնային Ղարաբաղի ռազմում, ՌԿ(բ)Կ Կովկասյան բյուրոյի որոշնամբ հանձնվել է Արլրբեջանին։
ԼՂԻՄ-ի կազմավորումից (1923-ի հուլիս) հետո ադրբեջանական իշխանությունները երկրամասի կենտրոն են դարձրել Վարարակնը՝ Ստհփա&ակերտը: Խորհրդային իշխանության առատն տասնամյակներին Շ. զգալի անկում է ապալ. 1921-ին այստեղ բնակվել է 9223, 1923-ին՝ 6976,1925-ին՝ 5000. 1920-ական թթ. վերջերին՝ 3000 մարդ (գերազանցապես ադրբեջանցիներ)։ 1960-ական թթ. սկզբի ն ադրբեջանական իշխանությունները հիմնականում հայկական թաամասի ավերակների վրա ձեռնարկել են Շ-ի Տա կառուցապատումը՝ ոչնչացնելով դեռես .անգուն մնացած հայկական և ռուսական (միակ) եկեղեցիները։
1988-ի գարնանից Շ. դարձել է Ադրբեջանի ռազմական հենակետերից մեկը։ Շ-ի մոտ 2 հզ. հայերը բռնությամբ վտարվել են և տեղափոխվել հիմնականում Ստեփանակերտ։ Ադրբեջանցինե-ը պղծել, ապա ավերել են Շ-ում ծնված Խորռռպային Միության կրկնակի հերոս Ն. Ստեփանյանի (1913-44). խորհրդային պետական ա՝.րծիչ Ի. Թևոսյանի (1902-58) հուշարձանները. Ղագրսնչեցոց Ս. Ամենափրկիչ եկեղեցին .էոսծել զինապահեստի։ Քաղաքում տեղակայված հեռահար հրետանին, «Ալազան» և Գոսդ» կայանքները պարբերաբար ռմբահարել շն շրջակա հայկական բնակավայրերը և հատկապես Ստեփանակերտը։ 1992-ի մայիսի 8-ին ԼՂՀ ԻՊՌԻ ազատագրել են Շ. (տես Շուշիի ազատագրում)։ Դրանից հետո այնտեղ բնակություն են հաստատել Շ-ից և ԼՂՀ տարբեր վայրերից բռնագաղթած հայեր։ Շ-ի մուտքի մոտ կանգնեցվել են քաղաքի ազատագրման մարտերում խփված տանկի («ՏաԱկ-հա- շադանը»), զոհված ազատամարտիկների հիշատակը հավերժացնող խաչքար, քաղաքում՝ Վ. ՍարգպաԱի հուշարձանը։
կրթական և մշակութային կյանքը։ Շ. եղել է հայ մշակույթի կարևոր կենտրոն։ 1827-37-ին Շ-ում գործել են Բազելի Ավետարանական քարոզչական ընկերության միսիոներական հայկական ուսումնարանը և տպարանը։ 1880-ին Շ-ում բացվել է Մ. Հակոբյանի տպարանը։ Տարբեր ժամանակներում Շ-ում լույս են տեսել երկու տասնյակ պարբերականներ՝ «Հայկական աշխարհ» (1864-71,1874-79), «Քնար խոսնակ» (1881). «Օ-ործ» (1882-84), «Ազգագրական հանդեսի» առաջին գիրքը (1895), «Ղարաբսպ» (1911-12), «Պայքար» (1914-17), «Փայլակ» (1915-17), «Ծիածան» (1916), «Ապառաժ» (1917-19), «Շաշի» (1994-ից) են։ Շ-ում առաջին թատերական ներկայացումը տրվել է 1848-ին՝ եվրոպական համալսարաններում սովորող շուշեցի ուսանողների ուժերով։ Թատերական կյանքն աշխուժացել է ւ865-ից, երբ Գ. Ձմշկյանի, Ս. Մանդինյանի, Մ. Ամփկյանի մասնակցությամբ Շ-ի ինքնագործ թատերախմբի ուժերով բեմադրվել են «Վապան Մամիկոնյան», «Շուշանիկ», «Մամվել» և այլ պիեսներ։ 1882-ի օգոստոսին Շ-ում հյուրախաղերով հանդես է եկել Պ. Ադամյանը։ 1891-ից քաղաքում գործել է Խանդամիրյանց թատրոնը. որտեղ կազմակերպվել են նաև կրկեսային ներկայացումներ։ Թատրոնում և քաղաքի այլ ակումբներում հյուրախաղերով հանդես են եկել Սիրանույշը. Գ. Պետությանը. Հ. Աբելյա-
