մայնակենցաղի ու համերաշխ, ստեղծագործ աշխատակցության նախապայմանները կստեղծվեն միայն այն ժամանակ, երբ բոլոր ազգությունները դուրս կգան իրենց գոյության սաղմնային վիճակից, կբյուրեղանան, ազատորեն ու անկախորեն կզարգացնեն իրենց հավաքական ուրույն անհատականությունն ու կուլտուրան:
Ազգությունը հիմք, նախապայմանն է միջազգայնության, ինչպես կապիտալիզմը հիմքն է ու նախապայմանը սոցիալիզմի: Ամբողջ թափով նպաստել ազգության զարգացման՝ նշանակում է լավագույն կերպով նպաստել միջազգայնության: Ինչպես ամենամեծ չափով զարկ տալ կապիտալիզմի զարգացման, նշանշակում է ամենաիրական կերպով նպաստել սոցիալիզմին:
Ճիշտ է, ազգությունների զարգացումը գրեթե միշտ կապված է հասարակական ամբողջ զանգվածների հարաբերությունների ծայրահերղ սրման հետ և ուղեկցում է արյունահեղ կռիվներով, թշնամություններով ու հակամարտություններով, ինչպես և կապիտալիզմի զարցումը: Բայց չնայելով իր բոլոր բացասական երևույթներին, շատ մռայլ կողմերին, ազգային կռիվը, ինչպես և կապիտալիստական պրոցեսը, անխոսափելի ճանապարհն է մարդկային առաջադիմության և լավագույն իդեալների իրագործման: Ազգությունը, ինչպես և կապիտալիզմը, իր էությամբ ստեղծագործող, դրական ուժ է, որքան էլ նրանց գոյությունն ու զարգացումը ուղեկցվի բացասական երևույթներով և արտահայտություններով
Ռուսական պետությունը հիմնված էր բազմաթիվ ազգությունների և ցեղերի ստրկացման վրա: Բռնի ուժի զորությամբ էր միայն, որ տիրող ռուս ազգը կարողանում էր իր լծի տակ պահել բոլոր այլազգի տարրերին:
Նրա կուլտուրան չէր կարող խորը թափանցել այդ տարրերի մեջ, և հազիվ ի վիճակի էր այլասերել, ապազգայնացնել նրանց վերին խավերը: Պետությունը չէր կարող է չէր կամենում առողջ ազգային հիմքերի վրա դնել բովանդակ երկրի և ժողովուրդների զարգացումը, որովհետև այդ պիտի նշանակեր զարկ տալ կենտրոնախույս ուժերի աճման, այդ պիտի նշանակեր նաև առաջից հաշտվել այդ ուժերի ազատագրման անխուսափելիության հետ: Մի խոսքով, այդ պիտի նշանակեր գիտակցորեն ընդառաջ գնալ այլազգի զանգվածների անջատմանը տիրող ռուս ազգից և հրաժարվել վերջինիս պատմական նվաճումնե-
