(արաբ. հիդ) մանգալը — գերանդին, որին չի դիմանա անգամ Զալի որդի Ռուստամը։
Գ. Ախվերդյանի աչքից վրիպել է այս խաղի ծանոթագրության մեջ ևս
հիշատակված Աշուղ-Օղլան անունը (տես 6-րդ խաղի ծանոթ.)։
19. 8-րդ տողի մարա բառը բնագրում գրված է միրա, իսկ մյուս բոլոր հանգավոր բառերր (հանգակապ տողերի) ունեն ...արա վերջավորությունը, և որովհետև այս խաղը ղափիա է, ապա նման տարբերություն լինել լի կարող։ Մարա բառը միանգամայն համապատասխանում է իր իմաստով։
Վերջին տան սիրա բառր բնադրում էլ այդպես գրված է և ոչ սիրո, ինչպես խմբագրել և հրատարակել է Գ. Ախվերդյանը։
20. Բնագրում այս խաղի 3-րդ տանը հաջորդում է մի անավարտ տուն՝ ջնջված հեղինակի կողմից.
|
Սրան հաջորդող (ավարտած 4-րդ) տան վերջին, հանգակապ տողը («Վունցոր ղարիբ բլբուլ վարթին չի համապատասխանում նախորդ գ. տողին և հանգավոր տիսալով բառը ոչ միայն բռնազբոսիկ է, այլ բռնազբոսիկ փոփոխման է ենթարկվել (տիսալով-տեսնելով), մյուս հանգավոր բառերին լրիվ համաձայնեցնելու համար։ Ավելի հավանական է թվում, թե այստեղ պետք է լիներ տիս գալով, այսինքն՝ վարդին ի տես եկող ղարիբ բլբուլ լի նման երկար ժամանակ կարոտ եմ մնում իմ յարին, բայց գ հնչյունը խախտել է... սալով վերջացող վարսաղի հանգը և հեղինակը չի գրել գ-ն։ Այդպես է և վերջին հանգավոր բառր — «արտասունքըս հուսալով (—հոսելով, Տիսայով բառը, թվում է, պահված է եղել ջնջված տան համար, բայց «չի կշտանում» բառերն արդեն գբաղված են եղել 3-րդ տան մեջ և այդ պատճառով էլ 4-րդ տունը ջնջվել է, որի վերջին տողը երևի պետք է լիներ — «Չու դիդարետ [չիմ կշտանում, տիսալով»], որովհետև դեմքդ տեսնելով չեմ կշտանում։
21. Մեծ ժողովրդականություն ստացած այս երգն արժանի է ավելի մեծ ուշադրության նաև այն տեսակետից, որ թարգմանված է հենց իրեն՝ հեղինակի
կողմից, իր գրած ադրբեջաներեն խաղից։ Իհարկե, կարելի է ենթադրել և հակառակը, որ հայերենից է թարգմանված ադրրեջաներենը, բայց ավելի էականը թարգմանության մեջ եղած տարբերակների հարցն է, որի մեջ արտացոլվում է մեծ երգչի ճաշակը, խորամտությունը և նրբությունը (տես հավելվածը)։ Որոշ տողերի, մանավանդ 14-րդ տողի շուրջը («Չիմ անի քալա
գըն...») բավականին վեճեր ու ենթադրություններ են եղել ժամանակեն, որոն
անդրադառնալու կարիքը չկա այլևս (տես բառարանի քալագ, ղալ, րանգ բառերը):
«Յոթն իմաստասերները» պետք է ենթադրել ոչ թե անտիկ Հունաստանի
յոթ փիլիսոփաները, այլ «Պատմություն կայսերն Փոնդիանոսի... և յոթը
իմաստասիրացն» գրքի փիլիսոփաները, մի գիրք, որը մանավանդ 18—19-րդ
դարերում մասսայականացված է եղել նույնքան, որքան «Պդնձե քաղաքի»
«Ալեքսանդրիյի» պատմությունները։ Գիրքը լույս է տեսել նաև 1740 թ. Պոլսում
