նրա ուրույն ստեղծագործական ոգուն, ուստի թողնում ենք հավելվածի մեջ: Պետք է ընդունել, որ խաղը վերաբերում է երգչին, բռնությամբ, քահանա ձեռնադրելու սկզբնական ժամանակին, միայն զարմանալի է, որ այս առթիվ գրված լիներ նաև հայերեն...
Տպագրում ենք համարյա անփոփոխ։
3 (68) Այս խաղը ևս իր ծագումով ունի նույն պատմությունը, ինչ և նախորդը,
բայց մեկ տունը պակաս է և ըստ ամենայնի մի քիչ ավելի հեռու է երգչի
մեզ սովոր ժառանգությանը հարազատ լինելուց։ Լեզվական աննշան սրբագրումներից բացի փոխել ենք վերջին տան ա. տողի հարգիզ (երբեք) բառը և
դարձրել, (նույնպես պարսկ.) նարգան (մշտապես)։
Թարվերդյանի հրապարակած մյուս երկու խաղերը և մեկ երկլեզվյան
խաղ, ապա նաև երգչին վերագրված մի քանի այլ գործեր, ինչպես «Բլբուլի
պես ձայն է տալի, ինչ քաղցր ավազ է անում» և այլն, կատեգորիկ կերպով
մերժում ենք Սայաթ—Նովայի ժառանգության հետ կապելը և անգամ հավելված
բաժնում տեղ չենք հատկացնում։
ՎՐԱՑԵՐԵՆ ԽԱՂԵՐ
1. Այս մուխամմասը Լենինգրադի ձեռագրի (—ԼՁ,) 3-րդ խաղն է, իսկ Գրիշաշվիլու կազմած և հրատարակած «Սայաթ-Նովա» վրացերէն խաղերի ժողովածուի մեջ 16-րդը (էջ 112)։ Հայերէն թարգմանված է Գր. Գրիգորյանի կողմից և 7 այլ խաղերի թարգմանության հետ հրատարակված «Գրական գեղարվեստական ալմանախի» 5-րդ համարում (Թիֆլիս, 1919 թ., էջ 44—45)։
4-րդ տան ա., բ. տողերում երգիչն իրեն համեմատում է սոխակի հետ,
որն ուշանում Է իր երամի հետ չվելուց, որովհետև աշունը եկել Է, բայց իր վարդը դեռ կոկոնից չի բացվել։
2. 2-րդ տան դ. տողի «Պղնձե քաղաքի թագուհու» օրինակը վերցրած Է մինչև
19-րդ դ. կեսերը շատ տարածված Պղնձե քաղաքի պատմությանից, որին սովորաբար կցվում էին, այսինքն՝ միևնույն գրքում հրատարակվում էին Դիվանա թահլուլի, Ալեքսիանոսի, Նաթան իմաստունի և այլ վեպերը։ Երգիչն այդ
օրինակը քաղել է հետևյալ հատվածից։
«...Եւ գեղեցիկ թագուհի մի ի վր աթոռին նըստած և խալիչայ մի փուռ
մարգարտով լըցած ի ներքև թագուհւոյն, և կայր ի գլուխն թագ մի գեղեցիկ և
աննըման յօրինած, որ զնշան դրելոյն ոչ կարացաք։ Եւ ի վիզն շարոց մարգարիտ, քան գաղանոյ ձու և միջին լուսատու ակ մի. և կայր գլխադիր մի
նըման սիրամարգի պէս նման գունըզգուն» և այլն («Գիրք պատմութեան վասն
Պղնձէ Քաղաքին... թուջ փրկչի ԹՉԸ (1708) և ի Հայոց ՌՃԾԷ, ի մայրաք.
Նոստանդինու Պօլիս», էջ 36—37)։
Սայաթ-Նովան այս գրքից և հենց այս հրատարակությունից շատ է օգտվել, ամբողջ տողեր է օգտագործել իր խաղերի մեջ—Նաթանի խրատներից և
այլն. նույնիսկ իր հայերեն բոլորգրով ձեռացագիրը կարծես բառացիորեն ընդօրինակել է այս գրքի շրիֆտից։
3. Թարգմանել ենք ձեռագրից, որովհետև Գրիչաշվիլին, ըստ երևույթին, հրատարակել է մի այլ վարիանտից, որի մեջ չկա 2-րդ տունն ամբողջությամբ և
— 238 —
