ԳԱՐՆԻՐ, տես Խավարտ։
ԳԵՏՆԱԵԼԱԿ, Հայաստանում աճեցնում են գրեթե ամենուր։ Գ-ի սորտերը տարբերվում են ձևով, չափով, զանգվածով և հատապտուղների գույնով՝ սպիտակից մինչև մուգ կարմիր։ Տնամերձ հողամասերում աճեցնում են առավելապես այգու խոշորապտուղ Գ., որը հաճախ անվանում են ելակ: Այգու Գ. արտաքուստ տարբերվում է ելակից ավելի խոշոր հատապտուղներով և տերևների ավելի մուգ գույնով։ Այգու Գ-ի հատապտուղներն ավելի հեշտ են պոկվում ծաղկաբաժակից քան ելակինը։
Տարածված է նաև անտառներում, անտառեզրերին և անտառի բացատներում աճող անտառային Գ.։ Հայաստանում առավել տարածված սորտերն են Գյումրու վաղահասը և ուշահասը, Աբրիկոսը։
Այգու Գ-ի մշակության մասին տես Այգի հոդվածում։
Հայաստանում Գ. հասունանում է մայիս-հունիսին։
Գ-ի ռեմոնտանտ կոչվող սորտերը ծաղկում և պտղաբերում են հունիսից մինչև աշնան վերջը։ Հատապտուղներն ավելի լավ է հավաքել առավոտյան (ցողը վերանալուց հետո) կամ երեկոյան։ Տեղափոխելու կամ կարճ ժամանակով պահելու համար հատապտուղները հավաքում են պտղակոթերի հետ։ Սովորական պայմաններում Գ. պահպանվում է 1 օր, իսկ մոտ 0 °C ջերմաստիճանում՝ 5-7 օր։ Գ. պարունակում է 84,5 % ջուր, 6,2 % շաքար, օրգանական թթուներ, ազոտային նյութեր, թաղանթանյութ, ինչպես նաև օրգանիզմի համար անհրաժեշտ երկաթի, ֆոսֆորի հանքային աղեր։ Հատապտուղները հարուստ են C վիտամինով (50 մգ %):
Գ. ունի հաճելի համ ու բույր։ Օգտագործում են թարմ և սառեցրած, մուրաբա և ջեմ եփելու, հյութեր, օշարակներ ևն պատրաստելու համար։
Այգու և անտառային Գ. թարմ վիճակում օգտագործելուց առաջ պետք է մաքրել պտղակոթից և տերևներից, լվանալ նախապես եռացրած ջրով։
Գ-ից պատրաստում են աղանդեր, կոմպոտ։ Սառեցրած հատապտուղներն օգտագործելուց առաջ անհրաժեշտ է հալեցնել սենյակի ջերմաստիճանում։
Գետնաելակի ըմպելիք. հատապտուղները մաքրել և լվանալ, տրորել, խառնել կաթի և շաքարավազի հետ, ավելացնել աղ և հարել մինչև համասեռ զանգված դառնալը։ Մատուցում են սառը։
1 բաժակ տրորած հատապտղին՝ 3/4 բաժակ կաթ, 1 ճաշի գդալ շաքարավազ, մի քիչ աղ (դանակի ծայրով)։
Գետնաելակի կիսել. հատապտուղները մաքրել, լվանալ, տրորել և անցկացնել մաղով։ Ջրով պատրաստել շաքարի օշարակ, ավելացնել ջրով բացած կարտոֆիլի ալյուր, եռացնել, խառնել տրորած խյուսին և հովացնել։
ԳԵՏՆԱՆՈՒՇ, տես Ընկույզ։
ԳԻՆԻ խաղողի, խաղողի հյութի (քաղցախի) կամ փլուշի ալկոհոլային խմորմամբ ստացվող խմիչք։ Գ. պարունակում է օրգանական թթուներ, հանքային աղեր, վիտամիններ։ Բոլոր Գ-ները, բացառությամբ անապակ Գ-ու, պարունակում են նաև շաքար։
Տարբերում են սեղանի (անապակ, կիսաանապակ, կիսաքաղցր), թնդեցրած (թունդ և աղանդերային), փրփրուն և բուրավետացված Գ-ներ։ Սեղանի Գ-ները անապակ են, եթե խաղողի շաքարը լիակատար խմորված է, կիսաանապակ՝ եթե պարունակում է 0,5-3 %, կիսաքաղցր՝ եթե պարունակում է 3-8 % շաքար։ Սեղանի անապակ Գ-ները պարունակում են 9-14 % (հայկական Գ-ները՝ մինչև 16 %) սպիրտ։ Գ-ները տարբերվում են թթվայնության և սպիրտայնության աստիճանով, ըստ որում, հարավային շրջաններում մշակվող Գ-ները ավելի թունդ են, քան հյուսիսային շրջաններում մշակվող Գ-ները։
Սեղանի սպիտակ անապակ Գ-ներն (Ռիսլինգ, Ցինանդալի, Գուրջիանի, Ոսկեվազ, Մեղրածոր) ունեն նուրբ համ։ Հայտնի են Ռոստովի մարզում (Դոնի Գ-ներ), Բուլղարիայում և Մոլդովայում մշակվող սեղանի սպիտակ անապակ Գ-ները։ Համով և գույնով ուրույն տեղ է գրավում Կախեթի վրացական Գ. (պատրաստվում է տեղական եղանակով)։ Սեղանի կարմիր անապակ լավագույն Գ-ներ են մշակվում Վրաստանում, Հայաստանում, Կրասնոդարի երկրամասում, Մոլդովայում ևն։
Սեղանի կիսաքաղցր Գ-ներ են պատրաստում Վրաստանում, Բուլղարիայում, Հունգարիայում, Ֆրանսիայում, Իսպանիայում, Իտալիայում, Պորտուգալիայում, Հունաստանում, Հայաստանում (Ոսկեհատ, Մեղրի, Նորաշեն, Արենի), Մոլդովայում։ Կիսաքաղցր Գ-ներն անկայուն են. դրանք պետք է պահել 0-2 °C ջերմաստիճանում։ Բոլոր Գ-ներին, բացառությամբ սեղանի և փրփրուն Գ-ների, պատրաստման ժամանակ ավելացվում է սպիրտ, այդ պատճառով էլ դրանք կոչվում են թնդեցրած։ Կախված սպիրտի և շաքարի պարունակությունից՝ թնդեցրած Գ-ները լինում են թունդ և աղանդերային։
Թունդ Գ-ները (Պորտվեյն, Մադերա, Աշտարակ, Այգեշատ, Պորտվեյն Էջմիածնի, Մուսա լեռ, Օշական, Արևաբույր ևն) պարունակում են 17-20 % սպիրտ և մինչև 14 % շաքար։
Լավագույն մակնիշի մադերա Գ-ներ (յուրահատուկ համով և բույրով ոսկեգույն Գ.) են պատրաստում Հայաստանում, Ղրիմում, Վրաստանում, Ուզբեկստանում ևն։ Լավագույն մարսալա Գ-ներ են մշակվում Հայաստանում և Ուզբեկստանում։
Աղանդերային Գ-ներն (Մուսկատ, Կոկուռ, Նազելի, Անուշ) ունեն լավ բույր, պարունակում են 12-17 % սպիրտ և մինչև 20 % շաքար, իսկ լիկյորային Գ-ները (Սալխինո, Արևիկ, Արևշատ, Արմավիրյան աղանդերային)՝ 21-37 % շաքար։
Փրփրուն Գ-ներն (Գունիտ, Մաշուկ, Շուշան) ի տարբերություն շամպայնի, որում ածխաթթու գազը գոյանում է խմորման ընթացքում, արհեստականորեն են հագեցվում գազով։ Բուրումնավորված Գ-ները (Վերմուտ աղանդերային և Վերմուտ թունդ) ստանում են զանազան բույսերի թուրմերի, օշինդրի ավելացմամբ։ Բուրումնավորված «Նեկտարենի» հայկական Գ. արտադրվում է հատուկ տեխնոլոգիայով, առանց շաքարի ավելացման, խաղողի ծաղկի թուրմով։
Հողի, կլիմայի առանձնահատկությունները, խաղողի տեսակը, արտադրության տեխնոլոգիան պայմանավորում են Գ-ու որակը, ուստի պիտակների վրա նշվում է Գ-ու ծագումը (հայկական, վրացական ևն), իսկ տեսակավոր (պահորակած՝ 1,5-4 տարի հնացված) Գ-ների դեպքում՝ նաև հնացման ժամկետը։ Այն պատկերացումը, թե որքան հին է Գ., այնքան լավորակ է, ոչ միշտ է ճիշտ։ Մշակումից և շշալցումից հետո Գ-ու մեջ շարունակում են ընթանալ բարդ կենսաքիմիական պրոցեսներ, այն շարունակում է ձևավորվել, հասունանալ, վերջապես հնանալ (նաև քայքայվել)։
