ցեղ: Հայաստանի լեռնային, տափաստանային և անտառային գոտիներում, գետահովիտներում, ցանքերում հանդիպում է Ե-ի 2 տեսակ՝ երկտուն և այրող։ Ե-ի տերևները պարունակում են վիտամիններ, կարոտին, գլիկոզիդ ևն։ Երիտասարդ ընձյուղներն օգտագործվում են սննդի մեջ։ Դեղաբույս է, կիրառվում է բժշկության մեջ։
ԵՂՋՐԱՍԽՏՈՐ, սոխ հաղթության, տես Սխտոր:
ԵՆԹԱՄԹԵՐՔ, մսացու անասունի սննդի մեջ օգտագործվող ներքին օրգաններ և մսեղիքի որոշ մասեր։ Ըստ սննդարարության և համային հատկությունների տարբերում են առաջին և երկրորդ կարգի Ե.։ Առաջին կարգի ե. են լյարդը, լեզուն, երիկամները, ուղեղը, սիրտը, կուրծը, մսի կտորտանքը, մսաոսկրային պոչը, ստոծանին։ Երկրորդ կարգի են թոքերը, փայծաղը, ստամոքսը, ականջները, շուրթերը, խոզի տոտիկները։ Սպիտակուցների պարունակությամբ Ե. քիչ է տարբերվում մսից։ Որոշ Ե-ներ (լեզու, կուրծ) հարուստ են ճարպերով, լյարդը պարունակում է զգալի քանակությամբ PP վիտամին, պանտոթենաթթու, B խմբի և այլ վիտամիններ, ինչպես նաև կալցիումի, մագնեզիումի, ֆոսֆորի աղեր։ Լյարդը և երիկամները հարուստ են երկաթով, ուղեղը՝ ֆոսֆորով։
Ոչխարի, հորթի, խոզի սոսնձանյութով հարուստ տոտիկները, խոշոր եղջերավոր անասունների շուրթերն ու կապահոդերը, բոլոր տեսակի անասունների ականջներն օգտագործում են դոնդող պատրաստելու համար։ Կապահոդերից և կտրիչից պատրաստում են ազգային որոշ կերակրատեսակներ։ Չսառեցրած Ե. վատ է պահպանվում, խորհուրդ է տրվում այն հնարավորին չափ շուտ եփել։ Խոհարարական մշակումից առաջ Ե. լվանում են սառը ջրով (սառեցրածը նախապես հալեցնում են)։ Որոշ Ե-ների խոհարարական մշակման և օգտագործման մասին տես նաև Ուղեղ, Լյարդ, Երիկամներ, Լեզու հոդվածներում։
ԵՌՈՒՑԻՉ ընկղմովի, սովորաբար խողովակաձև էլեկտրաջեռուցիչ տարր՝ փոքր քանակության (մինչև 10լ) ջուր եռացնելու համար։ Թողարկվող Ե-ների հզորությունը 0,3-ից մինչև 2 կՎտ է։ Մի բաժակ ջուրը 0,3 կՎտ հզորության Ե-ով 20-ից մինչև 95 °C տաքացնելու համար պահանջվում է 5 րոպե, իսկ 7 լ ջուրը 2 կՎտ հզորության Ե-ով նույն ջերմաստիճանի հասցնելու համար՝ 30 րոպե։
Ե. չի կարելի էլեկտրական ցանցին միացնել առանց ջրի մեջ ընկղմելու։ Ջրի մակարդակը պետք է լինի էլեկտրաջեռուցիչ տարրի ուղիղ տեղամասի վրա արված երկու նիշերի միջև։ Դժբախտ պատահարից խուսափելու համար միացած Ե-ի դեպքում ձեռքը չի կարելի մտցնել ջրի մեջ։ Ջերմատվությունն առավել արդյունավետ դարձնելու համար խորհուրդ է տրվում Ե. օգտագործելուց հետո շփել բրդե լաթով (վրայի նստվածքը մաքրելու նպատակով), իսկ նստվածքի զգալի շերտը մաքրելու համար Ե. որոշ ժամանակ պետք է պահել քացախի էսենցիայի 15-20 %-անոց լուծույթի մեջ։
ԵՐԻԿԱՄՆԵՐ, հիմնականում պատրաստում են երկրորդ կերակրատեսակներ։ Տհաճ համը վերացնելու համար տավարի Ե. նախօրոք 2-3 ժամ պահում են սառը ջրում, իսկ ոչխարի և խոզի Ե.՝ լվանում եռման ջրով։
Թթվասերով Ե.։ Նախապես մշակած Ե. լայնակի կլոր-կլոր կտրտել։ Տապակի մեջ սոխառած անել, ավելացնել Ե. և շարունակել տապակելը մինչև կարմրավուն կեղևի գոյանալը, ապա ալյուր ցանել, ավելացնել աղ, պղպեղ, թթվասեր և խաշել 15 րոպե։ Մատուցել սոուսով՝ վրան մանր կտրտած մաղադանոս ցանած։
Խավարտը՝ եփած կամ տապակած բանջարեղեն։
Տապակած Ե.։ Նախապես մշակած Ե. լայնակի կտրտել, աղ և պղպեղ ցանել, թավալել ալյուրի մեջ և տապակել մինչև կարմրավուն կեղևի գոյանալը։ Մատուցելուց առաջ վրան ցանել կտրտած մաղադանոս և լցնել կիտրոնի հյութ։
Խավարտը՝ տապակած կարտոֆիլ։
Այս կերակրատեսակը կարելի է պատրաստել նաև նախապես եփած տավարի Ե-ից։
ԵՐՇԻԿ, ըստ արտադրության տեխնոլոգիայի և օգտագործվող հումքի տարբերում են լցոնած (լեզվի), եփած (սիրողական, բժշկական, կաթնային, առանձին, խոզապուխտի, թեյի), կիսապխտած (պոլտավյան, կրակովյան, ուկրաինական), հումապխտած կամ պնդապխտած (մոսկովյան, սերվելատ ևն), եփած-ապխտած, լյարդութոքի (սովորական, ձվի ևն) Ե., մսաբատոն և նրբերշիկ։ Ե-ի պատրաստման հիմնական հումքը տավարի և խոզի անյուղ, սակավ՝ ոչխարի միսն է և թռչնամիսը։ Լյարդութոքի և արյունեփ Ե-ի հումքը ենթամթերքն է և սպանդային կենդանիների սննդային արյունը։ Գրեթե բոլոր տեսակի Ե. պատրաստելիս օգտագործում են խոզի ենթամաշկային ճարպը։ Ե-ի լցոնը լիարժեք սպիտակուցներով հարստացնելու նպատակով ավելացնում են սննդային արյան պլազմա, անարատ և յուղազերծված կաթ, կաթնային սպիտակուց, ձու, իսկ համը բարելավելու համար՝ աղ, շաքար, համեմունք (սև, կարմիր և բուրավետ պղպեղ, մշկընկույզ, հիլ, գինձ, չաման, սոխ, սխտոր)։ Մսաբատոնների և հումապխտած Ե-ների որոշ տեսակների մեջ ավելացնում են կոնյակ կամ մադերա։ Ե-ի մսի կարմիր գույնը պահպանելու համար լցոնի մեջ ավելացնում են նատրիումի նիտրիտի նոսր լուծույթ։ Ե-ին որոշակի ձև տալու և արտաքին ազդեցություններից պաշտպանելու նպատակով կիրառում են բնական (աղիքային) և արհեստական (սպիտակուցային, ցելյուլոզային, պոլիմերային նյութերից) թաղանթներ։ Տարբեր անվանումների Ե-ները տարբերում են ըստ պատրաստի բատոնի արտաքին տեսքի, տրամագծի և բատոնը լարանով կապելու եղանակի։ Բատոնի պոլիմերային թաղանթի վրա արվում է Ե-ի անվանմանը համապատասխանող մակնշում։
Լցոնած, եփած, կիսապխտած, հումապխտած, լյարդութոքի և այլ Ե-ներն առավելապես օգտագործում են իբրև խորտիկ կամ բուտերբրոդների պատրաստման համար։ Եփած, կիսապխտած Ե-ները և մսաբատոններն օգտագործում
