և անձրուկանման)։ Հաճախ Կ. են անվանում բալթյան (յուղայնությունը մինչև 15,2 %) և սևծովյան շպրոտները, որոնցից պատրաստում են պահածոներ՝ «Բալթյան կիլկաներ» և «Շպրոտներ»։
Սառեցրած կամ աղ դրած Կ-ից կարելի է պատրաստել զանազան ուտեստներ (ձվով և կանաչ սոխով, մայոնեզով բուտերբրոդներ, զանազան կերակրատեսակներ)։
Կ. ձեթով շոգեխաշած. թարմ Կ. (500 գ) գլուխները կտրել, փորոտիքը հեռացնել, լվանալ, կաթսայի մեջ շերտ-շերտ դասավորել ձկան կտորները, օղակաձև կտրտած սոխ, հատիկավոր սև պղպեղ, դափնու տերև, աղ։ Այնուհետև լցնել ձեթ (1/2 բաժակ) և 1 1/2-2 ժամ շոգեխաշել թույլ կրակի վրա։ Ձեթի հետ կարելի է ավելացնել նաև 3 ճաշի գդալ լոլիկի խյուս։
ԿԻՍԵԼ, շոհանուշ, պատրաստում են մրգից, հատապտղից, դրանց հյութերից, կաթից, գինուց և այլ մթերքից։ Կ. եփում են նոսր և թանձր։ Վերջինիս մակերևույթի չթաղանթակալելու համար, պատրաստի Կ-ի վրա շաքարավազ (կամ շաքարափոշի) են ցանում։ Կ. սովորաբար մատուցում են սառը։ Թանձր Կ-ի հետ կարելի է մատուցել կաթ կամ սերուցք։
Կ. հատապտղի. ընտրած և լվացած հատապտուղները գդալով տրորել, թանզիֆով կամ մաղով հյութը քամել և թողնել փակ ամանի մեջ։ Չանչերի վրա եռացրած ջուր լցնել, եռացնել և քամել։ Եփուկի մի մասը (1/2 բաժակ) հովացնել և պահել օսլան լուծելու համար, իսկ մնացածը եռացնել, ավելացնել շաքարավազ, ապա սառը եփուկով բացած օսլան (անընդհատ խառնել փայտե գդալով)։ Կ. եռալուն պես կրակից վերցնել, հովացնել, ավելացնել նախօրոք քամած սառը հյութը և լավ խառնել։
3 բաժակ ջրին՝ 1 բաժակ հատապտուղ, 1/2 բաժակ շաքարավազ, 1 ճաշի գդալ (թանձր Կ-ի համար՝ 2 ճաշի գդալ) կարտոֆիլի օսլա։
Թարմ ծիրանի, խնձորի, սալորի, հոնի և այլ մրգերի Կ. պատրաստում են նախորդ բաղադրատոմսով՝ այն տարբերությամբ, որ միրգը նախապես եփում են քիչ ջրով, որից հետո միայն տրորում։
Կ. կաթի. կաթը շաքարավազով եռացնել։ Կարտոֆիլի կամ սիմինդրի (եգիպտացորենի) օսլան բացել 1 բաժակ սառը կաթով և, անընդհատ խառնելով, լցնել եռացող կաթի մեջ։ Կ. եփել 5 րոպե մարմանդ կրակի վրա։ Պատրաստի Կ-ի մեջ բուրավետության համար կարելի է վանիլաշաքար ավելացնել։
1 լ կաթին՝ 1/2 բաժակ շաքարավազ, 2 ճաշի գդալ օսլա, մի պտղունց վանիլաշաքար։
ԿԻՏՐՈՆ, աճեցնում են մերձարևադարձային և արևադարձային երկրներամ։ Բերքը հավաքում են նոյեմբերի կեսերից մինչև դեկտեմբերի կեսերը։ Չվնասված, ծխախոտի թղթի մեջ փաթաթած պտուղները 6-7 ամիս լավ պահպանվում են 6-7°C ջերմաստիճանում, իսկ ավելի ցածր ջերմաստիճանում պտուղների վրա առաջանում են դարչնագույն բծեր։ Կ. պահում են նաև կափարիչով լավ փակվող ապակե կամ արծնած ամաններում։ Այդ նպատակով Կ-ները կտրտում են բարակ շերտերով, դասավորում ամանների մեջ, շերտերը ծածկում շաքարավազով (վերին շերտը շաքարավազ)։ Այս դեպքում Կ-ի համը չի փոխվում, չի նվազում վիտամինների քանակը։
Պարունակում է օրգանական թթուներ (հիմնականում կիտրոնաթթու), շաքար, C (40 մգ %), ինչպես նաև B1, B2, PP վիտամիններ, պեկտինային (դոնդողացնող) նյութեր, հանքային աղեր։ Կ-ի կեղևը շատ հարուստ է եթերայուղերով, պեկտինային նյութերով և վիտամիններով։ C վիտամինը կեղևում մինչև 140 մգ % է։
Կ. մատուցում են թեյի, սուրճի և տարբեր կերակրատեսակների հետ։ Կիտրոնակեղևից պատրաստում են համեմունք (ցեդրա)։
Կ-ի կեղևի բույրը կուժեղանա, եթե օգտագործելուց առաջ վրան եռման ջուր լցվի կամ մի քանի վայրկյան դրվի տաք ջրի մեջ։ Կ-ից հյութ քամելիս կեղևի սպիտակ մասը չպետք է ուժեղ ճզմել, այլապես հյութը կդառնանա։
ԿԻՏՐՈՆԱԹԹՈՒ, ջրում լավ լուծվող անգույն բյուրեղներ։ Կ. են պարունակում կիտրոնը, հաղարջը, հապալասը, արոսին, ճակնդեղը։ Կ. օգտագործում են որպես հավելանյութ՝ մրգաջուր, կոնֆետ, դեղամիջոցներ և զանազան կերակրատեսակներ (մուրաբա, կիսել, բորշչ, ձկնեղեն ևն) պատրաստելիս։
ԿՈԿՌՈՇ, սովորական պայմաններում (առանց սառնարանի) Կ-ի կիսահաս հատապտուղները պահպանվում են մինչև 3 օր, կանաչավունները՝ մինչև 5 օր, իսկ 0°C ջերմաստիճանում՝ մինչև 30 օր։
Կ. պարունակում է շաքար, օրգանական թթուներ, հանքային աղեր, ինչպես նաև պեկտինային նյութեր, C (30 մգ %), B1, P վիտամիններ, կարոտին (A նախավիտամին)։
Կ. օգտագործում են թարմ, դրանից պատրաստում են նաև մուրաբա, ջեմ, դոնդող, թթու, կոմպոտ, հյութ, պաստեղ։ Մուրաբա, ջեմ, դոնդող և թթու պատրաստելու համար ավելի լավ է գործածել կանաչ պտուղներով սորտեր, ընդորում հատապտուղները պետք է լինեն կիսահաս, խիտ և ամուր միջուկով։
Շատ հաճախ Կ-ի հատապտուղները վարակվում են ալրացողով և համատարած ծածկվում սպիտակավուն ալրանման փառով։ Այդ հատապտուղներն օգտագործման պիտանի չեն։ Թեթևակի վարակված հատապտուղները կարելի է օգտագործել քացախաթթվի թույլ լուծույթով (2%-անոց) լվանալուց հետո (2 թեյի գդալ քացախ 1 լ ջրին)։ Կ-ի աճեցման մասին տես Հաղարջենի և կոկռոշենի հոդվածում։
ԿՈԿՏԵՅԼ, խմիչքախառնուրդ, լիկյորով, օղիով, գինով, կոնյակով, ռոմով, հյութերով, մրգով, հատապտուղներով, ձվով, մեղրով և այլ մթերքով պատրաստվող ըմպելիք։ Սովորաբար Կ-ները լինում են վառ, բազմերանգ (անգլերեն «կոկտեյլ» նշանակում է «աքլորի պոչ»)։ Լինում են թունդ (մատուցում են խորտիկների հետ) և աղանդերային (մատուցում են աղանդերի հետ) Կ–ներ։
Կ. խառնում են հատուն մետաղե անոթում կամ թերմոսում։ Որոշ Կ-ներ կարելի է պատրաստել անմիջապես գավաթների մեջ առանց երկար խառնելու։
Կ. արագ և դյուրին պատրաստում են հարիչով։ Ստորև բերված բաղադրատոմսերը նախատեսված են 1 բաժին Կ–ի համար։
Կ. սերուցքով և մեղրով. 2 ճաշի գդալ մեղրը խառնել մի քանի կտոր մանրած սառույցի, 2 փոքր գավաթ կոնյակի (մոտ 50 գ) և 4 ճաշի գդալ սերուցքի հետ։
Կ. կիտրոնի. 1-2 կիտրոնի հյութը, 1 ձվի դեղնուցը, 1/2 բաժակ սեղանի գինին, շաքարավազը (ըստ ճաշակի), մանրած սառույցը 50-60 վայրկյան խառնել միքսերով։
Կ. նարնջի. 3/4 բաժակ նարնջի հյութը խառնել 1 ձվի դեղնուցի, 1 թեյի գդալ մեղրի, 1/2 թեյի գդալ կիտրոնի հյութի հետ։
Կ. խնձորի. 1 բաժակ խնձորի հյութը խառնել 1 կիտրոնի հյութի, 1 ճաշի գդալ
