ԿԵՆԴԱՆԱԿԱՆ ԱՇԽԱՐՀ
ՀՀ-ն, չնայած փոքր տարածքին, աչքի է ընկնում կենդ․ աշխարհի հարուստ բազմազանությամբ և բնաշխարհիկ, մնացորդային (ռելիկտային) ու հազվագյուտ տեսակների առատությամբ, կենդանատեսակների բազմազանությամբ Կովկասի առավել ուշագրավ շրջաններից է։
Ընդհանուր առմամբ՝ ՀՀ ֆաունան ընդգրկում է ավելի քան 17 հազար կենդանատեսակ։ Ողնաշարավորների ֆաունան լավ է ուսումնասիրված և ներկայացված է 536 տեսակներով. 83-ը կաթնասուններ են, 353-ը՝ թռչուններ, 53-ը՝ սողուններ, 8-ը՝ երկկենցաղներ, 39-ը՝ ձկներ։ Անողնաշարներն անհամեմատ վատ և անհավասարաչափ են ուսումնասիրված (միայն 30 %-ը), որը բացատրվում է նրանց խիստ առատությամբ և բազմազանությամբ։ Անողնաշարների 90 %-ը կազմում են միջատները (Insecta), որոնցից առավել լավ են ուսումնասիրված ուղղաթևները (Orthoptera), ճպուռները (Odonata), բզեզները (Coleoptera), թիթեռները (Lepidoptera), թաղանթաթևները (Hymenoptera) և երկթևները (Diptera)։ Միջատների մի շարք խմբեր (Ephemeroptera, Embiodea, Neuroptera ևն) ուսումնասիրված չեն։
Անողնաշարների մյուս խմբերից ՀՀ-ում ուսումնասիրվել են բույսերի և կենդանիների հելմինթները (Plathelmintes, Nemathelmintes), փափկամարմինները (Mollusca), հոդվածոտանիներից (Arthropoda)՝ սարդակերպները (Aranei), խեցգետնակերպները (Crustacea)։
Անողնաշարների ֆաունայի շուրջ 2 %-ը (ավելի քան 300 տեսակ) բնաշխարհիկ է, 100-ից ավելին՝ հազվագյուտ և անհետացող։
ՀՀ բնաշխարհիկ կենդանատեսակները պատկանում են Կովկասի (Շելկովնիկովի ծառագորտ, կովկասյան մարեհավ ևն), Փոքր Կովկասի (Դարևսկու իժ, ժայռային մողեսների մեծամասնությունը ևն), Արևելյան Կովկասի (անդրկովկասյան խայտաբղետ մողեսիկ, զոլավոր մողես և այլն), Ատրպատականաարևելահայկ. (հայկական լեռնատափաստանային իժ, հայկ. էյրենիս, Ռադդեի իժ, Դալի ավազամուկ ևն) և Հայկական լ-աշխարհի (Չեռնովի մերկաչք մողես, սևավիզ քարաթռչնակ, վայրի հնդկահավ, հայկական որոր ևն) բնաշխարհիկ խմբերին։
Հանրապետության մնացորդային կենդանատեսակներից են փափկամարմինների 6 տեսակ՝ Տրոշելի խխունջը (Bithynia trosheli), կատարավոր խխունջը (Planorbis carinatus), սյունաձև խխունջը (Columella columella), նեղ խխունջը (Vertigo angustior), բուլղ. խխունջը (Orculella bulgarica), սեղմված խխունջը (Musculium strictum), երկկենցաղներից՝ սովորական տրիտոնը (Triturus vulgaris), թռչուններից՝ տուրպանը (Melanitta fusca), թավշաոտ բուն (Aegolius funereus) ևն։
«Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գրքում» (2010) գրանցված է 308 կենդանատեսակ, որոնցից 153-ը ողնաշարավոր են (ոսկրային ձկներ՝ 7, երկկենցաղներ՝ 2, սողուններ՝ 19, թռչուններ՝ 96, կաթնասուններ՝ 29), 155-ը՝ անողնաշար (փափկամարմիններ՝ 16, միջատներ՝ 139)։ Հայաստանի կենդ․ աշխարհը ձևավորվել է նրա բարենպաստ աշխարհագր. դիրքի և երկրբ. ու լեռնագր. բարդ կառուցվածքի հիմքի վրա։ ՀՀ-ն՝ որպես Հայկական լ-աշխարհի մի մաս, տարածաշրջանի բուս․ և կենդ․ աշխարհների ձևավորման կարևոր մարզերի հանգուցակետում է։ ՀՀ տարածքը տեղադիրքով Միջերկրածովյան կենսաաշխարհագր. տարածաշրջանի Իրան., Փոքրասիական ու Պոնտոս-Կովկասյան մարզերի խաչմերուկ է, որով և պայմանավորված է այդ մարզերի ազդեցությունը հանրապետության կենդ․ աշխարհի տեսակային կազմի վրա։
Իրան․ մարզին բնորոշ ներկայացուցիչներից են պարսկ. կլորագլուխ մողեսը, ոսկեգույն տրախիլեպիսը (սողուններ), շիկապոչ քարաթռչնակը, իրան․ ճոճահավը (թռչուններ), Դալի ավազամուկը, մուֆլոնը
