Ներքին հարկի պատուհաններու չափը որոշ է՝ սյուներու դասավորությամբ, մեջը անցուցած է եղեր երկաթ վանդակ, ուղղահայացը երեք երկաթներով, հորիզոնականն ալ նույն համեմատությամբ։
«Կրակատան» պատերուն մեջ առանձին բացաություն չկա շինվածքով, բացի քանի մը մասերեն։
Նախ պատի միջի վառարանաձև կամարը, որուն տակ շինված է որձաքարով մի խողովակ արևելքեն արևմուտք, չայրվող որձաքարեր են՝ 80 սմ. բարձրությունով, այնուհետև սովորական քարերով շարունակած են պատերը, որոնց մեջ դրված են հողե խողովակներ, հատակագծին մեջ ցույց տված դասավորությամբ, վերեն վար, իսկ ներքևը socle-ին վրա պատուհանի նման բացվածքներ ունին 28 սմ. լայնությամբ․— ի՞նչ են ասոնք։ Քառակուսի սյուներու բաժնին մեջ ալ կան հողե խողովակներ սյուներուն մեջ, իսկ մեկ հատ ալ հյուսիսային կողմի սենյակին հյուսիսային և արևմտյան պատի անկյունին վրա, այս բոլոր տեղերու քարերու շարվածքները 7-րդ դարուն կպատկանին իրենց interctice-ներու տաշվածքով։ Երբեմն կան քարտաշ վարպետներու նշաններ տաճարի վարպետներուն հետ համեմատվող։ Այս սենյակի մեջ կան մինչև 125 սմ. երկարությամբ քարեր։
ա. Աշխատությանս նպատակը: Ներկա աշխատությունս, որ գրեթե Զվարթնոցի ավերակների մասին ունեցած ուսումնասիրությանս մի գլուխը կկազմե, պետք է նախապես հայտնեմ, որ լիովին ճարտարապետական ուսումնասիրության բնույթ չունի, այլ նպատակ ունի մի մեծ և աններելի թյուրիմացություն և կամ միտումնավոր խեղաթյուրում ուղղելու, որը մասնավոր մի անհատի կողմից կապվում է Զվարթնոցի պատմական անցյալին հետ։ Կարծեմ որ անհրաժեշտ է այդ խեղաթյուրումը միանգամայն ուղղել և թույլ չտալ, որ ընդհանուր համոզում դառնա, վասնզի այս միտումնավոր խեղաթյուրումը ոչ միայն վնասում է Զվարթնոցի նման մի հոյակապ հուշարձանի ճանաչելուն, այլև աղավաղում է Հայաստանի քաղաքական և ազգային պատմությունը։
Իրականին միանգամայն հակասող այս աղավաղումները և քմածին մեկնությունները տարիներե ի վեր այնքան համառությամբ քարոզվեր են ոչ միայն հայերի, այլ և օտար այցելուների, գիտնական ճանապարհորդների, որ սկսել է ընդհանուրին սեփականություն դառնալ որպես մի ճշմարտություն և մի պատմական նշանավոր գյուտ, որուն կբաղձային հին պատմությամբ հետաքրքրվող գիտնականներ երկար տարիներն ի վեր։ Թեև հայ գիտնականների և բանասերների համար ծիծաղելի առասպելներ են խոսվածներն ու քարոզվածները այս պատմական «գյուտի» մասին, որովհետև անոնք, լիովին ուսումնասիրած լինելով Հայաստանի անցյալի կրոնական և քաղաքական պատմությանը, միշտ հեգնանքով և արհամարհանքով են վերաբերվել։ Սակայն սակավաթիվ հայ գիտնականներ բնավ չեն կարող արդարանալ իրենց հեգնանքով և անտարբերությունով, քանի որ անդին ահագին թվով պատմության անհմուտ մի հասարակություն ունենք, որն իբր մեծ ճշմարտություն, պատկառանքով լսում է սույն քմածին և խեղաթյուրված պատմական բացատրությունները։ Հայ գիտնականին նվիրական պարտականությունն էր մինչև հիմա փոխանակ հեգնանքով լսել անցնելու, ճշմարտությունը մամուլի միջոցով տարածելու ընդհանուր ժողովրդյան մեջ և վերջ դնելու այդ զուտ շահախնդրական առասպելներին։ Այս հարցում ոչ միայն հայ հասարակությունը պետք էր ի նկատի ունենալ, այլ և այն մեծ թվով օտարազգի գիտնականներ և բարձրաստիճան անձնավորություններ, որոնք ծանոթ չեն մեծ մասամբ հայոց պատմության և հին գրականության, անոնք հիացմամբ արձանագրում են միամտաբար իրենց հուշատետրին մեջ այս ցանկալի գյուտը և բազմակողմանի կերպով վարձատրում են գյուտարարին և մամուլի սեփականություն դարձնում թե՛ պատմական անպատվաբեր կեղծիքը և թե՛ այդ կեղծիքը ստեղծողի չունեցած արժանավորությունները։
Ուստի, Զվարթնոցի հոյակապ ավերակների մի մասին մեջ կրակապաշտական տաճար տեսնող ինքնակոչ պատմաբանի քարոզությունները սահմանափակելու և առեղծվածային կարծված հարցի լուծումը ուղիղ ճանապարհի վրա դնելու նպատակով, հարկ համարեցի ավելի ընդարձակ և մանրամասն գրել այս աշխատությունս, քան Զվարթնոցի ամբողջական ուսումնասիրության նվիրված աշխատությանս մեջ։
Էջմիածնից դեպի արևելք 3-4 կիլոմետր հեռավորության վրա կգտնվի Ներսես Գ. կաթողիկոսի ի հնումն առապար անվանած տեղի վրա կանգնած Զվարթնոց եկեղեցիի ավերակները։ Այս ավերակները որ ի սկզբան բոլորովին հողով ծածկված էին և արտաքուստ հողից վեր հազիվ նկատելի էին չորս գմբեթակիր սյուներու ծայրերը։
[1900] թվականին Էջմիածնի միաբան Խաչիկ ծ․ վարդապետ սկսել է պեղել այս հռչակավոր ավերակը։ Պեղումներով հայտնագործվեր է ոչ միայն Ներսես Գ-ի կանգնած հոյակապ եկեղեցին, որ ի հնումն բոլոր հայ մատենագիրներու մեծամեծ գովեստներով հիշատակված է և մեծ տեղ գրաված է գեղարվեստի պատմության մեջ։ Բացի տաճարեն, հայտնագործվեր են տաճարի հարավային կողմը ընդարձակ շինությունների մնացորդներ, որոնք ոչ նվազ հետաքրքրական են Զվարթնոցի կառուցման ժամանակի պատմության համար։
Զվարթնոց եկեղեցին, գրեթե եզակի մի շինություն է, ի նկատի ունենալով անոր շինության ժամանակը, միջավայրը և երկրին քաղաքական ու տնտեսական վիճակը։ Անոր հատակագծային ձևը, ճարտարապետական ոճը այնքան ինքնուրույն և Հայաստանին միայն հատուկ
