ինքնին փշրվում էր։ Մեջը ոչինչ չգտնվեց, բացի հողից։ Կճուճը հողից չհանած ըստ հնարավորության չափագրեցի և թողի իր տեղում՝ վերստին հողով ծածկելով։ Կճուճի չափերը հետևյալներն են. բերանի տրամագիծն է 16 սմ․, փորի տրամագիծը՝ 40 սմ., իսկ բարձրությունը 48 սմ․։
Կճուճը գտնված տեղից առաջ տանելով պեղումը, գրեթե մոտավորապես նույն շերտի մեջ (40-60 սմ. խորության վրա) երևացին միմյանց կպած զույգ գերեզմաններ. գլխի կողմերը թեև միմյանց կպած էին, սակայն ուղղությունները միանգամայն տարբեր։ № 3 գերեզմանը ուղղված էր արևելահյուսիսից դեպի արևմտահարավ, իսկ № 4 գերեզմանը ուղղված էր դեպի հյուսիս, փոքր ինչ դեպի արևմուտք շեղումով։ Խեցեղեն դագաղներից ավելի բարձր շերտի վրա այս № №3 և 4 գերեզմանների գոյությունը բնականաբար ինձ ենթադրել տվեց, որ այս երկու գերեզմանները ժամանակակից չեն խեցեղեն դագաղներին և ավելի ուշ ժամանակի թաղվածներ են։
Նախապես բաց արի № 3 գերեզմանը՝ վրան ծածկված մեծ քարերը վերցնելով, որոնք շատ նման էին կավեղեն դագաղի վրա ծածկված մեծ սալաքարերին, թե՛ տեսակով և թե՛ ձևով։ Մեծ քարերի տակ, փոխանակ դագաղ գտնելու, մեծ սալաքարերով շինված մի արկղ էր կազմված մոտավորապես 90 սմ. խորությամբ։ Արկղը ձևացուցեր էին գլխի և ոտի կողմերեն մեկական սալաքարերով, աջ և ձախ կողմեր երեք և չորս անհավասար լայնությամբ սալաքարերով։ Արկղի միջի կողմից երկարությունն է 1,93 մտ., իսկ լայնությանը՝ 63 սմ.։ Որովհետև չուզեցի այս արկղը քանդել, սկսեցի զգուշությամբ շերտ առ շերտ միջի հողը դուրս հանել։ Արկղի մեջ հատակից մինչև բերանը ավազախառն հող լեցված էր։ Սակայն հակառակ իմ մանրակրկիտ խուզարկության արկղի միջից ոչ մի առարկա չգտնվեց, բացի մութ կանաչագույն մի շիշի կտորն և մի կաղինի մեծությամբ կապտագույն ուլունքն։ Կային նաև մի երկաթյա սլաքի մաս և մի քանի հատ կլորացած պեմզայի կտորները։ Արկղի մեջ լեցված ավազախառն հողի մեջ չէր երևում նաև կմախքի աճունացած բարակ փոշին, որ նախորդ գերեզմանների մեջ հայտնի էին իրենց սևագույն նուրբ փոշիով։ Սույն գերեզմանը մինչև ներքևը քննելուց հետո, հողը կրկին լեցնել տվի տեղը և իրեն սալաքարերը շարել տվի վրան. ամբողջ գերեզմանը վերստին հողով ծածկեցի, այնպես որ, այսօր իսկ կարելի է տեսնել անվթար վիճակի մեջ։
№ 3 գերեզմանին կից № 4 գերեզմանը վրան ծածկույթ ուներ անհավասար երկարությամբ և լայնությամբ անտաշ մեծ սալաքարեր և անկանոն շարված։ Ծածկույթի քարերը վերցնելուց հետո ներքևը ոչ քարաշեն արկղ գտա, ոչ կմախքներ և, ոչ ուրիշ առարկաներ։
Մինչ բանվորներիս մի մասը բաց էին անում № 3 և 4 գերեզմանները, մյուս բանվորներս բաց արին № 5-րդ և 6-րդ գերեզմանները, որոնք կգտնվեին քիչ դեպի հյուսիս արևելք, ավելի մոտ Զանգուի առուին։ № 5 գերեզմանը ուղղված էր հարավից դեպի հյուսիս. վրան ծածկված էր չորս անտաշ երկարավուն քարերով։ Ծածկույթի քարերը հեռացնելուց հետո, երբ հողերից մաքրվեց և փորվեց, մեջը ոչինչ չգտնվեց․ ոչ կմախք գոյություն ուներ այնտեղ և ոչ էլ ուրիշ իրեր։ Ուստի ձեռնարկեցի № 6 գերեզմանի բացմանը, որը կգտնվեր № 5 գերեզմանից քիչ դեպի հյուսիս։
Արտաքին երևույթով № 6 գերեզմանը կգտնվեր միևնույն հողաշերտին վրա, ինչպես № 5 գերեզմանը, (40-60 սմ. խորության մեջ), ինչպես № 3 և 4 գերեզմանները, միայն թաղման ուղղությունը տարբեր էր, գրեթե նման էր № 3 գերեզմանի ուղղության, այսինքն արևելքից դեպի արևմուտք։ Նմանապես թաղման ձևը գրեթե նման էր № 3 գերեզմանին։ Վրան ծածկված անհավասար մեծությամբ երկարավուն անտաշ քարերը հեռացնելուց հետո, երբ հեռացվեց նաև 15-20 սմ. հաստությամբ հողաշերտը, երևաց որ այս գերեզմանը ևս շինված էր մեծադիր բարակ սալերով արկղաձև, և անկախ վերև ծածկված անտաշ քարերից, առանձնապես արկղը ևս փակված էր 90-ից մինչև 115 սմ. երկարությամբ, 45-ից մինչև 78 սմ. լայնությամբ սալաքարերով։ Այսքան խնամքով շինված այս գերեզմանը ինձ հույս տվեց, որ անձեռնմխելի մնացած է և այնտեղ կգտնիմ գեթ հնագիտական հետաքրքրական առարկաներ։ Սակայն այստեղ ևս հույսս պարապ եղավ, երեսից մինչև հատակը շերտ առ շերտ խնամքով խուզարկելուց հետո, ոչինչ չգտնվեց, բացի մի քանի ոսկրի փշրանքներից և կլորացած մանր պեմզայի կտորներից։
Ինչպես քիչ առաջ գրեցի, որ այս չորս գերեզմանները և կճուճը դուրս կգան այժմյան հողի մակերևույթից 48-ից մինչև 60 սմ. խորության մեջ, սակայն ի նկատի ունենալով առվի պատռվածքը ծածկելու համար այս մասից հանված, 15-ից 20 սմ. հաստությամբ հողը, նաև տեղի փոքր ինչ զառիվայր լինելուն պատճառով անձրևների մաշեցումը, պետք է որ ի սկզբան այս գերեզմանները լինեին առնվազն 80 սմ. մինչև 1 մետր խորության մեջ. ուրեմն ավելի բարձր շերտի մեջ քան № 1 և 2 գերեզմանները, որոնց խորությունը կհասներ առնվազն 1,30 սմ.։
Առուի պատռվածքի մոտ, ձախ ափի վրա, վաղուց երևում էր հողի մեջ թաղված մի քարի ծայրը, որը շատ նման էր մյուս գերեզմանների վրա ծածկված քարերին։ Ուստի 6-րդ գերեզմանից հետո ձեռնարկեցի այդտեղի պեղման, ուր իսկապես դուրս եկավ № 7 գերեզմանը։ Սովորական սալաքարերը հավաքելուց հետո, դուրս եկավ № 2 կավե դագաղը։ Սակայն № 7 գերեզմանի այս № 2 կավե դագաղը շատ վնասված էր․ վրայից մշտապես հոսող ջրի խոնավությունը չափազանց խխմեցրել էր, այնպես որ ամենայն զգուշությամբ անգամ շուրջը փորելիս թափվում էին կտորներ։ Առաջին դագաղի նման վրան ևս չուներ թրծուն կավից կափարիչներ, անտարակույս հին ժամանակ այս գերեզմանը ևս կողոպուտի ենթարկված էր, որովհետև կափարիչի կտորներ երևում էին դագաղից բավական հեռու՝ հողերի մեջ խառնված։ Դագաղի մեջ, բացի մասամբ ավազախառն հողից, ոչինչ չկար, սակայն դագաղի չափը և արվեստագործությունն այնքան նման էր № 1 դագաղին, որ, հավանորեն միևնույն բրուտ վարպետի գործն էին։ Նույնիսկ գոյություն ուներ ոտի կողմի փոքրիկ ծակը։
№ 2 դագաղը (թեև կոտրտված) հանելով Էջմիածնի
