նրա «Ազգային հարցը և դեմոկրատիան» հոդվածաշարը(1913)։
Անգնահատելի է ականավոր ազգագրագետ, բանագետ ու հնագետ Երվանդ Լալայանի (1864-1931) դերը հայ ազգագրության և հնագիտության զարգացման բնագավառում։ Ժնևի և Լոզանի համալսարաններում հիմնավոր կրթություն ստանալուց հետո նա 1896թ. Շուշիում հիմնեց «Ազգագրական հանդեսը», իսկ 1900թ. Թիֆլիսում ստեղծեց Ազգագրական հրատարակչական ընկերությունը։ Իր շուրջը համախմբելով ժամանակի լուսավոր մարդկանց՝ Ե. Լալայանը նոր աստիճանի հասցրեց ազգագրական-մարդաբանական-հնագիտական աշխատանքների դրվածքը ոչ միայն Հայաստանում, այլև ամբողջ Կովկասում։ Ընկերության և նրա անխոնջ ղեկավարի ջանքերի շնորհիվ ժողոված բազմապիսի նյութերը հիմք հանդիսացան Վրաստանի և Հայաստանի պատմության թանգարանների հիմնադրման համար։
Շուշիում ծնվել և մինչև 1878թ. ապրել է հայ արձակի խոշորագույն դասականներից մեկը՝ Մուրացանը (Գրիգոր Տեր-Հովհաննիսյանը, 1851-1908)։ Նա լայն ընդգրկումների խոշոր գեղագետ է։ Մուրացանի կարծիքով ազգության, ինչպես և հայրենիքի պահպանման հիմքը գյուղացիությունն է։ Ուստի, նրա ստեղծագործությունների հիմնական թեման գյուղն ու գյուղացիությունն է։ Նա օժտված է պատմականության խոր զգացողությամբ։ Մուրացանը գրական ճանաչման արժանացավ իր «Ռուզան կամ հայրենասեր օրիորդ» (1881թ.) պատմական դրամայով, որի ներկայացմամբ էլ հենց 1891թ. բացվեց Շուշիի Խանդամիրյանների թատրոնի խաղացանկը։ Նրա ստեղծագործությունների գլուխ գործոցը դարձավ «Գևորգ Մարզպետունի» պատմավեպը։
Հայ երգիծաբանության մեջ իր ուրույն տեղն ունի Տմբլաչի Խաչանը (Կոստանտին Մելիք-Շահնազարյանը)։ Նրա առաջին ստեղծագործությունը՝ «Ղըլցէ կնանոց պընըրփեշակը», գրված հայրենի բարբառով, աչքի է ընկնում գունեղ պատկերներով, ժողովրդական իմաստություններով, աֆորիզմներով, թևավոր խոսքերով։ Տմբլաչի Խաչանին փառք բերեց «Զուռնա-տմբլա» ժողովածուն, որը լույս տեսավ 1908թ.՝ Վաղարշապատում։
Մելիք Շահնազարյանը գրել է նաև մանկական ստեղծագործություններ
