Վազգէն Շուշանեան
Մեղմօրէն հայրենի երգ մը կը մռթմռթսւյի, ու հոգիս կը բացուէը արեւելեան ջրառատ ու դալարայեղց[1] պարտէզի մը պէս։
— Վաղը այսուհանդերձ հարկ է աշխատանքի երթալ,— ըսաւ Վանի,— դուք կրնաք նստիլ, ես կամաց մը դուրս սահիմ։
Առաջին անգամ ըլլալով՝ Վանիի բացակայութեան գաղափարը հաճելի թուեցաւ ինձ։ Ատիկա զգացում մըն էը, որուն համար գիտակից անձս գուցէ պատասխանատու չէը։ Զայրոյթէս խածի շրթունքս, որպէսզի որեւէ կեղծաւոր բառ չարտասանեմ։ Կը զգայի, որ ես չեմ, ոը կը փսփաքիմ այդ մեկնումը, այսուհանդերձ ողջ էութիւնս անձկութեամբ կը սպասէր ատոր։
Մանկուհի մը ծաղիկներու կողովով մը անցաւ մեր առջեւէն, յետոյ քանի մը քայլ ետ եկաւ ու ծաղիկ առաջարկեց մեզի։ Զուարթ ու ճերմակ դէմքով աղջնակ մըն էը։ Ակնակապիճներուն տակ ցանի անհամար հատիկներ կային, ու ձայնը թշուառ քաղցրութիւն մը ունէր, երբ ժպտուն մսիէօ կխսէը։ Ամչնալով Վանիէն՝ երեք մեխակներ գնեցի ու հայեացքս պահելով՝ տուի Աննային։ Յետոյ ելանք ու ընկերացանք Վանիին։
Երբ Սէն Միշէլ հասանք, Սորպոնի եկեղեցիին ժամացոյցը երեքը հնչեց։ Յայտնապէս Աննա եւս կը սիրէր գիշերը։ Միասին իջանք գետեզերք ու երկարօրէն քալեցինք։ Մերթ ընդ մերթ կը կռթնէինք քարէ պատերուն՝ դիտելով գետը, ոը մթին հանդիսաւորութեամբ մը կը ննջէր, կամ երկնքի սկաւառակը, ուր աստղերը թաց էին կարծես։ Դիմացէն երկինքն ի վեր կ՝ուրուագծուէր Նօթըը Տամի վիպական ու շքեղ կերպարանքը։ Ինձ կը թուէր, թէ այլեւս աւելի քաղցը հաճոյք մը չէի կրնար սպասել կեանքէն։
— Ֆրանսա գալէ առաջ,— ըսաւ Աննա,— մասամբ կը բաժնէի այս ժողովրդին դէմ մեր հայրենակիցներուն սնուցած վերապահութիւնը։ Չորս տարի առաջ չորս ամիս Փարիզ մնացի, բայց չյաջողեցայ լիովին սիրել Ֆրանսան։ Ֆրանսական գրականութիւնը եւս, որ քիչ շատ կը ճանչնամ, երբեք լիովին չէը յաղթած զգայնութեանս։ Չեմ կրցած բացատրել ինչուն, բայց չկայ ֆրանսերէն գիրք մը, որ քիչ շատ չնեղէ զիս։ Ինձ կը թուի, թէ ֆրանսացի գրողները շատ խելացի են բոլորովին մարդկային ըլլալու համար։ Կը թուէր գէթ։ Այժմ աստիճանաբար ու ամօթահար գորովով մը սկսած եմ սիրել այս երկիրն ու այս ժողովուրդը։
Ճիշդ հոն էր, ուր ես քանի մը ամիս վարանած էի տարիներ առաջ։ Հաւանաբաը կը սխալէր՝ կարծելով, թէ արդէն կը սիրէ Ֆրանսան։ Առաջին ու բուռն սէրէն յետոյ անտարակոյս պիտի ունենար նաեւ առաջին հմայաթափութիւնը։ Իրական գորովը պիտի գար յետոյ միայն՝ երկար ծանօթութենէ մը վերջ։
— Ինչ որ օտարական մը բնաւ չի կրնար իւրացնել, մտածելու եղանակն է,— ըսաւ՝ բազուկները դնելով քարին վրայ,— ժողովրդի մը դէպքերուն հանդէպ ցոյց տուած վերաբերումը, մտածման հակադարձութիւնը։ Նոյն երեւոյթին առջեւ կրնայ պատահիլ, որ ես ու ֆրանսուհի մը նոյն դիրքը ունենանք, բայց կարեւորը մտածման կտրած ճամբան է, կարեւորը հանգրուաններն են։
Վերստին սէրն էր, հեշտութիւնը իրեն հետ ու յետոյ քունը, ոը քաղցը կը թուէին։ Մինակը պիտի վերադառնար տուն, ու իր շռայլ ու անուշ երիտասարդութիւնը գիշեր մը եւս անգործածելի պիտի մնար։ Անմիտ յուզումով մը կ՝երեւակայէի զինքը իր խուցին մէջ։ Կ՝ուզէի դիտել ընտանի առարկաներու դպելու իր ձեւը։ Առանձին պիտի մտնէր անկողին, ու գուցէ իր անցեալէն բեկոր մը պիտի վերադառնար յիշողութեան։ Գուցէ երազ մը պիտի հիւսէր՝ ժպտելով արու դէմքի մը, գուցէ պիտի կարօտնար էակ մը, որ սահմանին միւս կողմը մնացած էը։ Կը ծխէ՞ր արդեօք։ Արդեօք կիսատ մնացած գիրք մը կա՞ր սե–
354
- ↑ 17 դալարայեղց — կանաչապատ
