Էջ:Bitter bread, Vazgen Shushanian.djvu/26

Վազգեն Շուշանեան
ու վշտին մրուրը կը յամառէր ողջ էութեանս մէջ տատանիլ։ Մարմնիս խորը կիզիչ վէրքի մը պէս կը բանէր խուլ տուայտանք մը։ Այն գաղափարը, թէ Աննան առանձին էր սենեակի մը չորս պատերուն մէջ Վանիի հետ, կը մտրակէր արիւնս։ Կը թուէր, թէ անցորդները կը դիտէի, կը դիտէի եըկաթուղակառքերը, ոը զուարթ աղմուկով մը կը լեցուէին, շարքային զինուորները, որոնց կապոյտ համազգեստները կը յիշեցնէին Քուրթըլինի շէն պատմութիւնները. իրողութեան մէջ, սակայն, տաժանելի ճշգրտութեամբ մը կը տեսնէի Վանիի սենեակին իրերը։ Աննան հոն էր միշտ՝ բազմոցին խորը, ու իր էն նուրբ շարժումները չէին խուսափեր Վանիի ուշադրութենէն, որ անկասկած սկսած էր շատ սիրել զայն։ Հաւանաբար երկուքին երիտասարդութեան միջել շուքս պիտի ցցուէր՝ խանգարելով ներքին մթնոլորտին քաղցր յուզականութիւնը։ Վանի համբուրած է արդեօք Աննան։ Լռակեաց մարդու շարժումներուն մէջ յաճախ կը զգամ զսպուած կիրքը։ Աչքերուն խորը Աննան դիտած ժամանակ անհամբերութիւն մը կայ, որ կը մատնէ փոխադարձ սիրոյ տուած իրաւունքը։
Աղջիկ մը սահեցաւ քովէս՝ վրաս ձգելով խուզարկող հայեացք մը։ Ինչ որ անհրաժեշտ է, կ՚ըսէի, այլեւս հանդարտ վերապահութիւնն է, որ մարդ ցոյց կրնայ տալ կիներուն հանդէպ, անոնցմէ էն գեղեցիկին առջեւէն առանց յուզումի անցնելու կարողութիւնը, որ մեզ կը փրկէ բազմաթիւ ողբալի արկածներէ։ Դրսէն ստացուած տպաւորութիւններու խուժումին տակ մարմնին յաջորդական լքումները ի վերջոյ կը հինցնեն մեր անհատականութիւնը։ Մեզմէ շատերը գերզգայուն գործիքներու պէս են այս քաղաքներուն մէջ։ Կը ճօճին աջ ու ձախ ու իրենց ողջ կեանքը կրնան սպառել առանց կարենալ զսպելու ապստամբ տարերքը, ներքին ծովը, ոը կ՚ալեկոծի։
Կ՚ուզէի խաղաղութեամբ տուն վերադառնալ ու ննջել։ Կ՚ուզէի ապաստանիլ քունին խորունկ թեւերուն։ Կը բաւէր երկաթուղակառք մը ցատքել՝ ետեւ ձգելու համար քաղաքը, որ, գլուխը քարափներուն վրայ դրած, չէր կրնար ննջել, որուն երանքներուն մէջ կիրքը կ՚ոռնար՝ արթուն պահհլով անոնք, որ երիտասարդ են մէկ անգամուան համար, ու անոնք, որ երբեք անդորրութեամբ ապրիլ չպիտի գիտնան, վասնզի խենթ արիւններ ունին։
Ինչ որ այլեւս անհրաժեշտ է, կ՚ըսէի, քիչ մը ազատութիւն է, քիչ մը մահ։ Ու յաճախ հրաժարիլ կարենալուն մէջ է ազատութիւնը։ Չէի կրնար չհաստատել, թէ էն աննշան մտածումներուս մէջ իսկ կը ծուարէր ծերութիւնը։ Հոգիս խոնջ էր իր կրած հմայաթափութիւններէն ու կը կարօտէր իր գերեզմանին։ Ծերութեան ախտանշաններէն մէկն ալ, կ՚ըսէի, մեր բարոյական անձին ծայրայեղ շերտաւորումն է, որով մեր անհատականութիւնը կը ջանայ յարմարիլ տարբեր կլիմաներու, տարբեր ներքին միջավայրերու։ Նաեւ բանաձեւուած ու վաւերացուած թուող ճշմարտութեանց հանդէպ արհամարհանքը, որ անբարոյութեան հետ հաշտութիւնը կը դիւրացնէ։
Երիտասարդութիւնս միշտ պահանջած է մարդիկը դատելու բացարձակ իրաւունք մը, որովհետեւ կը հաւատար իր անխոցելիութեան։ Այժմ, սակայն, ներումը հաճելի է ու ազնիւ կը թուի, քանի որ յաճախ կը զգամ, թէ ամէն ոք պէտք ունի մարդոց բարեհաճութեան։ Ամէն ինչ յարաբերական սկսած է թուիլ երկրի վրայ, ու ամէն երեւոյթ սերտ առնչութեան մէջ ուրիշներու հետ։
Կեանքի էն գլխաւոր վտանգին սկիզբը, կ՚ըսէի, ներքին տեսողութիւնն է, ներքին հայեացքին անգութ լոյսը, որով մարդ կը սկսի քննել իր արարքները, կշռել իր զգայնութիւնները, տարրաղադրել իր մտածումներուն՝ միակտուր թուող յենքը։ Նեղու կարգապահ կեանքի մը մէջ իսկ լուսանցք մը կայ, ուր արտաքին ոչ մէկ իշխանութիւն, ոչ մէկ տեսական օրէնք կրնան մուտք գործել։ Փաստօրէն մարդիկ իրարմէ կը տարբերին բարոյական գետնի վրայ, ընկերութեան՝ մեզ ժլատօրէն պարգեւած թանկագին ազատու–
360