«ԱՌԱՔՅԱԼԸ»
Բովանդակություն.
Յեթե «Նոլի ագռավ»—ի հերոսը խուսափում ե գյուղ գնալուց,
ավելորդ ե համարում նույնիսկ, նրա յերեսը տեսնելու, ապա
«Առաքյալի» նույնանուն հերոսը, մի նորավարտ ուսանող բուրժուական
խավից, վճռում ե թողնել քաղաքի հարմարություններով լի
կյանքը, անջատվել իր սիրած Ադելինայից ու գնալ հայկական մի
գյուղ և նվիրվել գյուղացու «տնտեսական դրության բարվոքման»,
«լուսավորության» և «իրավունքների պաշտպանության» մեծ գործին։
Առաջին պատահած գյուղը լինում ե Չիբուխլուն, ուր նա
կանգ ե առնում: Մի թշվառ, ծայրահեղորեն աղքատ գյուղ, ուր
աղքատությունը, հետամնացությունը և կեղտոտությունը կատարյալ
ներդաշնակություն եյին կազմում միմյանց հետ։
Յեվ ահա այս պայմաններում քաղաքից յեկած «գաղափարական»
յերիտասարդը պիտի գործեր։ Ամեն բանից յերևում ե, վոր
նա այլ կերպ ե պատկերացնելիս յեղել գյուղի իրականությունը։
Յերևի գյուղի վրա նայել ե իբրև ամառանոցի։ Յեվ յերբ տեսնում
ե նրա անհրապույր պատկերը, աթարի կույտերը, խղճուկ, կիսախարխուլ
հյուղերը, մերկ ու թշվառ և մանավանդ խավար գյուղացիներին,
նա միանգամից հիասթափվում ե ու միքանի որ մնալով
գյուղական խրճթի անհարմար, անհանգիստ պայմաններում, կապում
ե իր պայուսակը ու ճամպա ընկնում դեպի Թիֆլիս, այնտեղից
ել Բորժոմ՝ ամառանոցում հովանալու:
Սրանով վերջանում ե «Առաքյալի» առաքելությունը։
Դարձյալ արժեքավորն այս պատմվածքի վոչ այնքան «Առաքյալի»
ճանապարհորդությունն ե, այլ այն խտացած գյուղական
պատկերները, վորոնք այնպիսի վարպետությամբ վերարտադրված
են Մուրացանի տաղանդավոր պատմվածքի մեջ:
Մուրացանն իսկապես ծաղրում ե իր հերոսին, նրա եժանագին
գաղափարականությունը: Բայց կփրկվե՞ր գյուղը, կփրկվեր
նրա տնտեսական վիճակը, յեթե «Առաքյալի» փոխարեն գնար մի
իսկական իդեալիստ, պատրաստ զոհաբերելու իր անձը: Իհարկե, վոչ:
Գյուղասեր Մուրացանը այս անգամ ել միամիտ մոտեցում ե
ունեցել գյուղի տնտեսական—սոցիալական վերածնունդի հարցին,
հավատացած լինելով, վոր գյուղում ստեղծված կարգերը հնարավոր
ե վերացնել գաղափարական անհատի ջանքերով:
Հին գյուղ և հին մտայնություն՝ ազգային դեմոկրատ վիպասանի,—
ահա ինչ ե արտացոլված Մուրացանի այս լավագույն գեղարվեստական
արտադրության մեջ:
