գըգնարար խօսելով, իբրև զհողմ սաստիկ ՝ բախիցէ դծով մեծ, այնպէս շարժէր և տատանէր ղամենայն բազմութիուն գոըացնիվբոց»(էջ 24 և հա․)։ Այս հատվածի մաջ Եղիշեն պարզապես ասում է , որ ինքն անձամբ տեսել ու լսել է Հաղկերա թագավորին, երբ նա հրաման է տալիս հղել իր զորքին։ Այդ եղել է Ապար աշխարհում Քուշանների դեմ հրաման կռվի միջոցին, ուրեմն և «սկսեալ ի չորրորդ ամէ տէրութեանն իվրոյ = Յազկերտ Բ֊ի մինչև հետո մետսաներորդ թագավորութեանն»(էջ 19, այլև 27), իսկ այդ լինում էր 442֊449 թ․, Եղիշեն, ուրեմն, այդ թվականներին եղել է Հայկական գնդի հետ Ապար աշխարհում։ Բայց չպիտի կարծել , թե հենց սկզբից մինչև վերջը, որովհետև երկու տարուց հետո Հազկերտն,֊ ասում է մերպատմագիրը ,֊«արձակեաց զմաբղիկսն յիուրաքանչիուր տեղից, և զայլսն ի նոցա տեղիս փոխանակ առ իուր կռչեաց Նովին պատրաստութեամբ։ Եվ այսպէս ամ յամէ սովորութիուն կարզեաց»։ Եզիշեն եղել է այն խմբերից մեկի մեջ և Հազկերտի 12֊րդ տարուց առաջ վեադարձել Հայաստան։
Հիմա հարց է, թե իբրև ինչ է գտնվել մերն պատմագիրը հայ գնդի մեջ Ապար աշխարհում։ Պատասխանը պարզ է։ Նա Ապար աշխարհ գնացել է հայ գնդի մեջ կամ իբրև զինվորական, կամ իբրև հոգևորական, որովհետև գնացող գնդի համար նա գրում է, թե «բարձին ես ընդ իուրեանս սուրբ կտակարանս բազում պաշտոնների և բազմագույն քահանային»։ Արդ, քանի որ ըստ ավանդության նա զինվոր է եղել, ամենայն հավանականությամբ նա Ապար աշխարհում ծառայել է մի երկու տարի իբրև զինվոր 442֊448 թվականների մեջ, ենթադրելով, որ նա զինվորական ծառայությունը («սպաս զինվորական ծառայութեան») կատարել է 20֊25 տարեկան երիտասարդ հասակից, նա ծնված պիտի լինի, ուրեմն , մոտ 420 թվականին [1]։
Եղիշեն, Ավարայրի ճակատամարտից առաջ, եղել է Հայաստանում․ զի այդ ճակատամարտի մասին պատմելուց քիչ առաջ գրում է․«Որպէս յայոմ ժամանակի տեսակ աչօք մերովք, զի զնոյն նահատակութիան նահատակեցու և աշխարհո և աշխարհո Հայոց»(142): Եվ վերջապես՝ պատերազմի մեջ ընկած և կաօված նախարարներ կանանց մասին գրելիս՝ ասում է․ նրանց «Ընդ ամենայն աշխարհն Հայոց համորէն համրել ես ոչ կարեմ․ զի բաղում այն են զոր ոչ գիտեմ , քան թե գիտիցեմ։ Զի հինգ հարիուրով չափ յականէ յանուանէ ճանաչեմ․ ոչ միայն որ ավագագույք էին, այլ զբաղումս ի կրսերագունաց անտի (291)»: Կան ուրիշ կտորներ էլ, որոնցից երևում է հիղինակի ժամանակակից և մասնակից լինելը իր պատմած գրքերին։ Դրանցից են հետևյալները․ «Թէպէտ և ոչ իցեմք բաուական ասել զամենայն չարիսն որ անցին անդէն ի կարաուանին ընդ գունդն Հայոց , սակայն և ոչ լռել կամինք ծածկելով զվիշաս նեդութեանն․ այլ ասասցուք փոքր ի ատէ, ղի ձայնա֊ »
- ↑ Շահապիվանի առաջին ժողովի (448/447 թ․) մասնակիցների մեջ հիշվում է (Եղիշէ դրան երեց) Առանց որևէ հիման կարծում են , թե նա Մամիկոնյան տան, հատկապես՝ Վարդանի դռան երեցն է եղել և ինքը, պատտմագիր եղիշեն։ Դարձյալ՝ Արտաշատի (450 թ․) մասնակիցների թվի մեջ հիշվում է «Եղիշա եպիսկոպոս Ամատունեց» սրան էլ նույնացրել են պատմագրի հետ
