Իսկ ընդ հետեւեալ բանս. Երանի թէ չսկսնալ էր նա վերստին և աոալել բան զառաջինն,տեսցեն վերծանալքն ի պատմուլթեան Հայկազեան վարժարանին ի չորրորդում մասին մատենիս, և դատիցին զարմանն»։
Այնուհետև Սարգիս Թեոդորյանը իր պատմության մեջ զետեղում է Նալբանդյանի հրատարակած նամակները ամբողջությամբ։
«Մասյաց Աղավնիի» 1861 թ. № 9-ում Գաբրիել Այվազովսկին փորձում է արդարացնել իրեն և մեղադրական խոսքեր է ուղղում Աբբահորը։ Դիմելով Կ. Պոլսի իր թղթակից Գ. Հ-ին, նա գրում է. «...Ձեր պատվական նամակին հետ ընդուևեցանք աշ խարհածանոթ շաղակրատի մը «Երկու տողը» հորում եթե երկու նարյուր ծռություն և ստություն կա ըսեմք, չափազանցություն մը ըրած չեն թ լինիր։ Ուրախ եմք, որ Դուք ալ ուրիշ ամենայն ճշմարտասիրաց հետ այնպես դատեցիք և հասկցաք այն «Երկու տող» ըսված տետրակին բազմաթիվ բարբաջմունքը ընդդեմ բոլոր ազդիս ընդհանրապես, մանավանդ ընդդեմ եկեղեցականաց աո հասարակ, ընդդեմ Պոլսո U բռնանան ժողովոլյն և ընդդեմ քանի մի պատվավոր անձանց...»։ Տհերքելով «Երկու տողում» տպագրված իր նամակների վավերական լինելը, Այ֊ վազովսկին վրդովմունք է հայտնում, որ Աբբահայրը իր այդ նամակները ւրկաոնոլ կմատնէ ան անձին ոխերիմ թշնամիներուն ձեռքը»։ «Մեք ասքանը միան ավելցընեմք ձեր իրավացի խորհրդածությանը վրա, որ Մխիթարյանց մեծավորին այդ... գործողությունն ընելու մի միայն նպատակն էր անշուշտ Հայր Սարդիս Վ. Թեողորյանին ու այն նամակները գրողին մեջ գժտություն ձգել... Ոխակալոլթ յունը չէ թողացած Մխիթար յանց մեծավորին մտածել այգ գործողության ժամանակը, թե հապա ի՞նչ մեծամեծ վը- նասներ կրնային ծագել իրեն և յուր միաբանությանը, եթե հանկարծ այն հին ատենադպիրն ալ (իմա Գ. Այվաղովսկին) ելներ տպագրությամբ հրատարակեր նորա և քանի մը գլխավոր միաբաններուն առ ինքը գրված... նամակները... բայց»։ («Պատմութիլն Մուրատեան և Հայկազեանց վարժարանաց», Փարիզ, 1866, էջ 356—57) ։ Էջ 27, պետիտ, տ. 11. «...Եթէ նիշենք յուր «արածները, ի «Հայտարարության անցից Մուրատյան վարժարանին», թե fi. Սարգիսը յուր վերա շարժեց վանքի բարկությունդ, սյ. Այվաղովոքիին պաշտպան կալավ, Հոովմի և վանքին ընդդեմ» — Խոսքը վերաբերում է «Հայտարարություն անցից Մուրատյան վարժարանին» (1855 թ. Փարիզ) առաջին գրքի ԻՀ գլխի մեջ բերված այն իրադարձությունների պատմությանը, երբ Աբբահայր Գեորգ Հյուրմ յուզյանի հրամանով 1854 թ. հուլիսի 15-ին Մուրատյան վարժարանից հեռացված Դաբրիել Այվազովսկուն պաշտպանելոլ համար, պաշտոնից հեռացվում է նաև ինքը' Սարդիս Թեոդո րյանր. «...Ապրիլի 5-ին, ավագ հինգշաբթի օրը, ըսավ իրեն Գ. Հյուրմյոլզյանը թե «պետք է, որ Մուրատյան վարժ արան են ելլիս, — հարցուց հ. Սարդիս թե «ի՞նչ պատճաոավ»։ Մեծավորը պատասխանեց. «Հռոմ լսեր է, որ ղուն աչ կամակից և գործակից ես եղեր հ. Գաբրիելին Փարիզոլ մեջ Արևե լյան վարժարան անունով նոր դպրոց մը բանալուն և որովհետև հ. Գ. Գաբրիելը փ րոփ ական դա յին հաճո մարդ չէ, ինչպես որ ինքն ելավ վարժարանես' դուն ալ պետք է, որ ելլես»։ («Հայտարարություն անցից», էջ 137 — 38)։ ■քանի որ հիշյալ գիրքը լու JU է ընծայվել երեք վարդապետների' Սարդիս Ւեողոր- յանի, Գաբրիել Այվազովսկու և Ամբրոսիոս Գալֆայանի հեղինակությամբ, ապա նալ֊ բանդյանը հիշյալ նկարագրությունը համարում է իր' Այվազովսկու գրածը։ Էջ 30, ծւ. 1. «...Լուսավորչական նայերի առաջնորդ կարծվելուց հետո նրատարա- կե| է նայոց եկեղեցու նակաոակ «Վարդապետական քրիստոնեական նավաաո»—Խոսքը վերաբերում է Գաբրիել Այվազովսկու «Միջակ վարդապետարան ուղղափառ հաւատոլ 429
