մարանդի էր Անզգայում, իրար ետևից յոլյս է ըն ծայում ոՄի ոճրագործության պատ- մությոմ։» գիրքը, էնապոլեոն փոքրիկը* պամֆլետը, աՀատոլցում» բանաստեղծոլթյոլե- ների ժողովածուն, որոնց մեջ անարգանքի սյոմւին էր գամում Նապոլեոն III-ին և նը- րա հրոսակախմբին: Հայտնի է, թե ինչպիսի շեշտված բացասական վերաբերմունք ունեին Նապոլեոն Ill-ի նկատմամբ Գերցենր, Օգարյովը, և ինչպիսի համակրանքով էին վերաբերվում նրա դեմ 1858 թ. մահափորձ կատարած և մահապատժի ենթարկված Ֆե- լիչե Օրսինիին. Օրսինին դիմել էր այդ քայյին, քանի որ նապոլեոն 1Ո֊ին համարում էր Իտալիայի ռեակցիայի Հենարանը, 1940 թ. Հրատարակության ծանոթագրողները ոպոլիտիկական ավազակ» արտա¬ հայտությունը սխալմամբ վերագրել են Նապոլեոն Բոնապարտին։ էջ 50, տ. 10. «Այո рп|ОГ|1 սարսափանքով տեսավ Սայոսորա Սփլը, տեսավ к <Р1Ь9» մեք սուգանում ենք»—հոն Ստյուարտ Միլի «On liberti» գիրքը լույս է ընծայվել 1859 թ.ւ Նույն թվականի հունիսի սկզրներին *Պ ոԱարնայա ղվեղդա»-ի V գրքում տպագրվել է Գերցենի *Ջոն Ստյուարտ Միլը և նրա «On liberti» գիրքը» գրախո¬ սականը։ Հետագայում այդ գրախոսականը մտել է г Եղելություն և խոհեր» մեմուարնե¬ րի II հ. VI մասի մեջ էՀավելված» վերնագրով (տե'ո А И. ГерЦвН, Собр. СОЧ. В 30-ТИ тм., т. XI, М.. 1957, стр 66-77). Նալբանդյանը, անկասկած, ծանոթ է եղել էՊոլյարնայա ղվեղդայի» էջերում տը- պագրված գրախոսականինւ Նրա հայտնած կարծիքը Միլի գրքի մառին համընկնում է Դերցենի արտահայտած մտքերինւ ոՄիլի թշնամին բոլորովին այլ է, — գրում է Գերցենը հիշյալ գրախոսականում, —նա պաշտպանում է ազատությունը ոչ թե լուսավորյալ կա¬ ռավարությունից, այլ հասարակությունից, բարքերից, անտարբերության մեռցնող ու¬ ժից, անհանդուրժողականությունից, ^միջակությունից»։ Էջ 51, տ. 6. «էՕ Ье ОГ ՈՕէ էՕ Ье» — Համլետի հայտնի խոսքը՝ Լինե՛լ, թե սինել (գործողություն III, արարված 1) I էջ 52, տ. 4. եկավ արևելյան պատերազմը — Խոսքը վերաբերում է 1853—56 թր- վականների Ղրիմի պատերազմին։ Պատերազմը տեղի էր ունենում մի կողմից Ռուսաս¬ տանի, մյուս կողմից Անգլիայի, Թուրքիայի, Ֆրանսիայի և Սարդինիայի կոալիցիայի միջև։ Պատերազմի համար առիթ հանդիսացավ Վալախիայի գրավումը ռուսական զոր֊ քերի կողմից (1853), իսկ նրա վճռական շրջանը՝ դաշնակիցների կողմից Սեաստոպոլի պաշարումը, որը ավարտվեց քաղաքի հանձնումով։ Ցարիզմի պարտությունը արագաց¬ րեց 1859 —61 թթ. հեղափոխական իրադրությունը ե ճորտատիրական իրավունքի ան¬ կումը Ռուսաստանում։ Էջ 53, տ. 3. «Զանազան զավաոներում զսւրս երևացին զանազան բնզզիմս^յունք b uiujuminJpnipjnitf...»— Փետրվարի 19-ի ոՊոլոժենիաա-ի հրապարակումից անմիջա¬ պես հետո սկսեցին գյուղացիական հուզումները։ Դժգոհ, որ կառավարությունը ազա¬ տություն է խոստանում առանց հողի, և փոխարենր պահանջում ծանր հատուցում հօ¬ գուտ կալվածատերերի, գյուղացիությունը տարերայնորեն դուրս է գալիս այգ օրենքի դեմ։ 1861-ից մինչև 1863 թ. տեղի ունեցան 1100 խռովություն, որոնք տեղ-տեղ ստա¬ ցան իսկական ապստամբության բնույթ և դաժանորեն ճնշվեցին ցարական կառավա¬ րության զինված ուժերի կողմից, Առանձնապես մեծ ընդհարումներ տեղի ունեցան 1861 թ. ապրիլի 10-ին Պենղայի շրջանի Կանդեևկա գյուղում և նույն թվականի ապրիլի 12-ին Կաղանի շրջանի Բեղդ- նա գյուղում, որտեղ սպանվեցին 350 մարդ, բազմաթիվ գյուղացիներ ենթարկվեցին մարմնական պատիժների և ձերբակալությունների։ Բեզդնայի իրադարձություններին մի 440
