– Այդ բոլորը հայտնել էր իմ նամակագրին Մարոն,– պատասխանեց Ասլանը։– Երբ տեր Թոդիկը իր մոտ խորհուրդ է կազմում՝ Կարապետ հայր սուրբի, տանուտեր Պետրոսի և քուրդ բեկի հետ, նրանց բոլոր խոսակցությունը լսում է քահանայի դուստրը, Սոնան, որը մի պատվական աղջիկ է։ Նա շտապում է և շուտով իմացում է տալիս Մարոյին, իսկ Մարոն՝ իմ թղթակցին։– Տեսնո՞ւմ ես, տիկին, դարձյալ կանայք են շինում բանը։
– Իսկ պառավ Խաթունի խոստովանությունը քահանայի՞ն։
– Նա ինքն է պատմում Մարոյին, երբ Մարոն հարցնում է նրանից։ Ինձ գրել էին, թե խեղճ պառավը միշտ լաց է լինում, որ իր խոստովանությունը այդպիսի վատ հետևանք ունեցավ։
– Մարո՜ և Սոնա,– կրկնեց տիկինը մի առանձին ոգևորությամբ,– երկու նորընծա օրիորդներ, որ պատրաստվում են ծառայել բարի գործին։ Ա՜խ, որքան ցանկանում եմ գոնե մի անգամ տեսնել նրանց։
– Երկուսն էլ շատ սիրուն և հարուստ ձիրքերով աղջիկներ են,– ասաց Ասլանը։– Ժամանակով նրանցից լավ բան կդուրս գա…
Ա՜խ, ո՛րքան քաղցր էր ինձ լսել այսպիսի գովասանքներ թե՛ Մարոյի և թե՛ Սոնայի մասին, երկուսն էլ անմոռանալի հիշատակներով կապված էին իմ սրտի հետ…
Խոսակցությունը կրկին դարձավ մատնության վրա։ Տիկինը հարցրեց.
– Ես զարմանում եմ, թե ինչի՞ց են հառաջ գալիս այդ մատնությունները։
Տեր հայրը, որ մինչև այդ ժամանակ լուռ էր, պատասխանեց.
– Եթե դու կարդացած լինեիր մեր ազգի պատմությունը, չէիր զարմանա, սիրելի քույր։ Տխո՜ւր է մեր անցյալը, և մեր ներկա կյանքը անցյալի շարունակությունն է։ Ես շատ տեղեր եմ ման եկել, շատ երկրներ եմ տեսել, բայց ոչ մի ազգ չեմ տեսել, որ հայի նման լինի։ Մի ազգ, որի հետ կարելի է համեմատել հային, են հրեաները։ Բայց հրեան ևս շատ բաների մեջ բարձր է հայից։ Մի ժողովրդի ճնշված, ստրկացած, հալածված դրությունը ավելի սեղմում է նրանց և ավելի ամրապնդում է նրանց մեջ միության կապերը։ Եվ հրեաները այդ միությունը ունեն, բայց հայերը չունեն։ Ես մինչև այսօր չեմ կարողացել հասկանալ, թե ինչո՞ւ նույն շարժառիթները, այսինքն հալածանքը և ճնշումն,
