էր տոթը։ Միայն օշինդրը բուրում էր իր սուր, կծու հոտով։
Ահա, ճանապարհը խաչաձև կտրելով, անցավ չարագուշակ նապաստակը։ Նա պպզեց մի քարի վրա և, ականջները ցցած, հեռվից նայում էր մեզ վրա։ Երբ մոտեցանք, անհայտացավ մացառների մեջ։ Գոնե մի աղվես անցներ, դա կուրախացներ ինձ, դա արդեն նշան կլիներ, որ մեր ճանապարհորդությունը, ինչ նպատակով էլ և լիներ, բարեհաջող վախճան կունենար։ Բայց նապաստակը չար է գուշակում։ Այդ նախապաշարմունքը, սկսյալ մանկությունից, իմ մեջ այն աստիճան արմատացած էր, որ ես սկսեցի կասկածել, որ անպատճառ մի որևիցե անհաջողության կհանդիպենք։ Այդ մասին, իհարկե, ամաչեցի Ասլանին մի բան ասել, վախենալով նրա հանդիմանությունից։
Մենք անցանք մի հայոց գյուղի մոտով։ Գետնափոր խրճիթները հազիվ բարձրանում էին գետի մակերևույթից։ Տափակ կտուրների վրա կալ էին կալսում։ Որպես ծանրություն, երեխաներին խմբով ածել էին կամնասայլի վրա, մի զույգ եզներ քաշում էին և պտտեցնում էին դեռ չմանրացած հողի վրա։ Մայրը, հեծանոցը ձեռին, խառնում էր հարդը։ Ջառջառի սուր ատամները, որ կազմված էին կայծաքարի կտորներից, կտրատում էին հարդի խոշոր մասները։ Տղամարդիկ չէին երևում։ Նրանց մի մասը դաշտերում ուրիշ աշխատանքներով էին զբաղված, իսկ շատերը գնացել էին օտար երկրներ, պանդխտության մեջ էին ապրում։ Մի քանի ծերունիներ նստած էին կալի մոտ, դիզած խուրձերի հովանիի ներքո, ծխում էին։ Մեզ տեսնելով, ամենքը կանգնեցին և խորին կերպով գլուխ տվին։ Մեր առաջնորդներից մեկը մոտեցավ նրանց և կրակ խնդրեց, որ իր չիբուխը վառե։ Մենք անցանք։ Երբ նա կրկին եկավ և հասավ մեզ, ես հարցրի.
– Ի՞նչ էին խոսում այդ ծերունիները։
– Հարցնում էին, թե ո՞վ է այդ մարդը։
– Դուք ի՞նչ ասացիք։
– Ասացի` եվրոպացի ճանապարհորդ է։
– Նրանք ի՞նչ ասացին։
– Հարցնում էին, թե ինչ նպատակով է ճանապարհորդում։
– Էլ ուրիշ ոչինչ չհարցրի՞ն։
– Հարցրին, թե ո՞ւր է գնում։ Ես ասացի` գնում է Հայկա բերդը տեսնելու։ Նրանք երանի տվեցին եվրոպացու աչքերին, որ կտեսնե Հայկա բերդը։
